Ονομαστός Αργείος γλύπτης. Εργάστηκε εξήντα περίπου χρόνια
και άκμασε το 520- 480 π.Χ.. Εργαζόταν αποκλειστικά το χαλκό, και στη σχολή του
έρχονταν όλοι οι περίφημοι γλύπτες από μακρινές χώρες για να
τελειοποιηθούν. Ο Αγελάδας είναι ο
δάσκαλος των φημισμένων γλυπτών της αρχαιότητας Μύρωνα, Πολυκλείτου και Φειδία,
για τον οποίο αναφέρεται και το επίγραμμα:
«Φειδίας ο περίθρυλος ο Αττικός ο πλάστης
ο γεγονώς και μαθητής Γελάδου του Αργείου».
Έργα του Αγελάδα
Κατασκεύασε
άγαλμα του Ανόχου του Ταραντίνου, γιου του Αδαμάτα, ο οποίος νίκησε στο στάδιο
και στο δίαυλο στην 65η Ολυμπιάδα.
Άγαλμα του
Κλεοσθένη ο οποίος νίκησε στην 66η ολυμπιάδα με το άρμα του και τον ηνίοχο.
Πάνω του είχαν γραφεί και τα ονόματα των αλόγων, Φοίνιξ και Κόραξ και από τις δυο μεριές κοντά στο ζυγό,
Κνακίας στα δεξιά και Στάμος στ΄ αριστερά. Πάνω μάλιστα στο άρμα υπήρχε και το
ακόλουθο ελεγείο: Κλεοσθένης μ΄ ανέθηκεν…καλόν αγώνα Διός.
Το άγαλμα
του Τιμασίθεου, που νίκησε στην 68η Ολυμπιάδα δύο νίκες στο παγκράτιο στην
Ολυμπία και τρεις στα Πύθια (Παυσ. 6,8,6 Τιμασίθεος ανάκειται…ανηρημένος
Πυθοί).
Το άγαλμα
του Διός Ιθωμάτα που κατασκευάστηκε για χάρη των Μεσσήνιων οι οποίοι μετά την
πτώση της Ιθώμης αποίκησαν τη Ναύπακτο στην 81,2 ολυμ.( Παυσ. 4,33,2).
Χάλκινα
αγάλματα που κατασκευάστηκαν για χάρη των Αιγιέων. Παριστάνουν το βασιλιά των
θεών Δία σε παιδική ηλικία και τον Ηρακλή χωρίς γένι. Επειδή οι Αιγιείς έχουν κάποια παράδοση
σύμφωνα με την οποία ο Δίας ανατράφηκε
στο Αίγιο από κάποια κατσίκα, [σελ. 256] τον παριστάνουν σαν παιδί. Και
παλαιότερα, βέβαια, διάλεγαν από τα παιδιά το πιο όμορφο να ΄ναι ιερέας του Δία. Όταν όμως γινόταν
έφηβος, η τιμή πήγαινε σε άλλον. Αργότερα όμως τα ίδια εκλέγονταν ιερείς και τα αγάλματα παρέμεναν
στα σπίτια τους. Επειδή όμως και η Ιθώμη είχε όμοια παράδοση σχετικά με το Δία,
υπάρχει αυτή η καταπληκτική ομοιότητα
του Ιθωμάτη Δία και του Δία στο Αίγιο.
Το άγαλμα
του Αλεξίκακου Ηρακλή στη Μελίτη, δήμο της Αττικής. Εδώ ο ήρωας μυήθηκε στα
μικρά μυστήρια και είχε ξακουστό ναό και ιερό. Το ιερό ιδρύθηκε στη διάρκεια
του μεγάλου λοιμού για να δηλωθεί ότι η αρρώστια έπαψε, αφού κατάστρεψε πολλούς
ανθρώπους, στην 87, 2 ολυμπιάδα, δηλαδή το 429. (σχόλ. αριστ. βάτραχ. 501). Το
άγαλμα του Ηρακλή στη Μελίτη μνημονεύει και ο Τζέτζης (chil. 8. 192). Γελάδου
του Αργείου…Ηρακλέα. πρβλ. de Hercule
Attico από τον Dettmer.
Το άγαλμα
της μούσας στο Άργος κρατώντας βάρβιτο,
ανάμεσα σε δυό άλλους, τον Κάναχο και τον Αριστοκλή, όπως μαρτυρεί το ακόλουθο
επίγραμμα του Αντίπατρου. Τρίζυγες αι Μούσαι…ευρέτις Αρμονίας.
Επιπλέον, κατασκεύασε μαζί με τον Ονατά κι ένα σύμπλεγμα που παρίστανε πολεμιστή με
χάλκινα άλογα και αιχμάλωτες γυναίκες. (Brunn geschichte der Griechischen
Kunster 1 p. 90). Αυτό οι Ταραντίνοι
το αφιέρωσαν στην
LXXVIII και LXX ολυμπιάδα στους
Δελφούς, σαν ανάθημα για τη νίκη που πέτυχαν ενάντια στους Μεσσάπιους, όμορούς
τους βαρβάρους.
Για το
ύφος του Αγελάδα σύγχρονές του εκτιμήσεις δεν υπάρχουν. Έτσι, είμαστε
αναγκασμένοι να συμπληρώσουμε το κενό με τη βοήθεια των έργων του. Από αυτά, λοιπόν,
προκύπτει ότι, παρά την εμμονή του στη χρήση του χαλκού, σημαντική είναι η
ποικιλία των παραστάσεων. Βρίσκουμε αγάλματα θεών, αθλητών, ανδρών, ιππέων,
γυναικών, γερόντων και νέων, μεμονωμένα αγάλματα αλλά και συμπλέγματα και,
τέλος, ζώα. Στην Ολυμπία βρέθηκε βάθρο σπασμένο σε πολλά κομμάτια το οποίο είχε
πάνω του τις εξής επιγραφές: (inschrif. gr. bild από τον Lowey σελ. 65) από τις οποίες
μαθαίνουμε τρεις τεχνίτες: τον Ασωπόδωρο, τον Άττωτο και τον Αργειάδα, γιό του
Αργείου Αγελάδα ο οποίος εργάστηκε κι αυτός για το βάθρο που κατασκεύασε ο
Πραξιτέλης, ο οποίος το 461 έφυγε από
τις Συρακούσες και πήγε στην πόλη Καμάρινα που
μόλις είχε χτιστεί.
Στο Μουσείο του Ριάτσε (Calabria)* εκτίθενται
οι διάσημοι «χάλκινοι Πολεμιστές του
Ριάτσε» έργα που αποδόθηκαν στο σπουδαίο γλύπτη Αγελάδα**. Τα δύο αγάλματα, πρωτότυπα ελληνικά έργα του
5ου αι. π.χ. απεικονίζουν δύο δίμετρους πολεμιστές***, βρέθηκαν στην θαλάσσια
περιοχή κοντά στο Ριάτσε της Καλαβρίας την 16η Αυγούστου του 1972, από έναν
νεαρό δύτη από την Ρώμη, τα οποία συντηρήθηκαν στην Φλωρεντία.
Σύγχρονος
του Αγελάδα ήταν ο Αργείος Αριστομέδων (496 π.Χ.), επιφανής γλύπτης πολλών
έργων. Λίγο μετά τον Αριστομέδοντα άκμασαν στο Άργος ο Γλαύκος και ο Διονύσιος,
εργαζόμενοι και οι δύο στο χαλκό, οι οποίοι δημιούργησαν πολλά έργα. Πρώτοι οι
Αργείοι γλύπτες έπλασαν αγάλματα στα οποία το αριστερό σκέλος δεν πατούσε στο
έδαφος με όλο το πέλμα, αλλά με το γόνατο σε κάμψη έκλινε προς τα πίσω. Η
επινόηση αυτή αποδίδεται στον Πολύκλειτο, δικαία δε θεωρείται ότι οι
καλλιτέχνες της Αργείας Σχολής έγιναν γι’ αυτό οι δημιουργοί της Ευρωπαϊκής
τέχνης.
Πρώιμη Κλασική Περίοδος
(480-450 π.Χ.)
Τα
ιστορικά γεγονότα της περιόδου (Περσικοί Πόλεμοι, εγκαθίδρυση δημοκρατίας κτλ.)
έχουν αντίκτυπο στις τέχνες και ειδικότερα στη γλυπτική. Τότε είναι που
συντελούνται πολλές μεταβολές. Για παράδειγμα, το βάρος του σώματος
μετατοπίζεται στα αγάλματα στο ένα σκέλος,
κάτι που έχει ως συνέπεια την αλυσιδωτή μετατόπιση και των λοιπών μελών.
Στα
γυναικεία αγάλματα προβάλλει ο δωρικός πέπλος και η ανάδειξη του σώματος
γίνεται με τον περιορισμό των πτυχών του. Στις πολυπρόσωπες συνθέσεις, πάλι, οι
μορφές δεν είναι πια παρατακτικές αλλά υποταγμένες σε μια κεντρομόλο σύνθεση. Η
πιο σημαντική αλλαγή, όμως, είναι η αντικατάσταση του μειδιάματος με μία
έκφραση που δείχνει ενδοστρέφεια και
περισυλλογή, ενώ όσα κατάλοιπα ζωομορφισμού επιζούσαν έως τότε σβήνουν.
Πρωτοπόροι
γλύπτες της περιόδου θεωρούνται ο Ονάτας, ο Νάξιος Αλξήνωρ, ο Αργείος Αγελάδας,
ο Μύρων, ο Πυθαγόρας, που τις μορφές του χαρακτήριζε ρυθμός και συμμετρία, και
ο Πολύγνωτος. Αυτοί έθεσαν τα θεμέλια της κλασικής φόρμας που θα ολοκληρώσει η
γενιά του Φειδία και του Πολύκλειτου.
Υποσημειώσεις
* Ρήγιον
(σημ. Ρέτζιο ντι Καλάμπρια). Ελληνική αποικία στην Μεγάλη Ελλάδα χτισμένη στο
στενό της Μεσσήνης.
** Μεγάλα Μουσεία « Αθήνα – Εθνικό Αρχαιολογικό
Μουσείο», τόμος 19, σελ. 112. Εκδοτική σειρά από το Έθνος της Κυριακής, 2007.
Ορισμένοι
αποδίδουν στο Φειδία τους δύο Πολεμιστές
του Ριάτσε και τους συνδέουν με το σύνταγμα, (σύνταγμα (το): δύο ή περισσότερα
αγάλματα τοποθετημένα παρατακτικά) που
αφιέρωσαν οι Αργείοι στους Δελφούς. Κατ’ άλλους αυτά τα αγάλματα προέρχονται
από ανάλογο σύνταγμα στην αγορά του Άργους και αποδίδονται στον Αλκαμένη και
τον Αγελάδα. Ο ιστορικός της Τέχνης Paolo Moreno, καθηγητής του Πανεπιστημίου
της Ρώμης, σε εργασίες του υποστήριξε ότι τα αγάλματα αναπαριστούσαν μορφές από
τους «Επτά επί Θήβας» του Αισχύλου.
*** […] Οι
ανδριάντες του Ριάτσε είναι τα δύο χάλκινα αγάλματα που βρέθηκαν στη θάλασσα
πριν από όχι και πολλά χρόνια. Και όχι μόνο η ανεύρεση αλλά και η άμεση
ανακοίνωση του ευρήματος στις Αρχές από τον επαινούμενο – πολύ σωστά για την
τιμιότητά του- ερασιτέχνη, απασχολούμενο με το υποβρύχιο ψάρεμα, Στέφανο
Μαριστίνι επέτρεψε τη διάσωσή τους. Τ’ αγάλματα αυτά, κοντά στ’ άλλα,
διακρίνονται για την ομορφιά, την ποιότητα, τον πλούτο και τον χαρακτήρα των
διατυπώσεων της χαλκοπλαστικής της γλώσσας, και πολύ σωστά χαρακτηρίζονται ως
τα μεγαλύτερα αριστουργήματα της ελληνικής πλαστικής και πιο γενικά της
ελληνικής τέχνης του πέμπτου π.Χ. αιώνα, της πιο σημαντικής της περιόδου. […]
Με ύψος λίγο πάνω λίγο κάτω από τα 2 μέτρα, οι ανδριάντες του Ριάτσε
αναφέρονται ως ήρωες, πολεμιστές, αθλητές-οπλιτοδρόμοι, ακόμη και θεοί,
λιγότερο, γιατί εικονίζονται με όπλα, ασπίδες ξίφη ή δόρατα. Για την τεχνική τους
οι περισσότεροι μελετητές και οι ειδικοί στα ζητήματα της χαλκοπλαστικής
δέχονται ότι έχουν κατασκευαστεί με την ίδια τεχνική, αυτή του χαμένου κεριού
και από το ίδιο υλικό και κατά πάσαν πιθανότητα ακόμη και στο ίδιο εργαστήριο.
[…]
Κείμενο από
το βιβλίο του Χρήστου Χρύσανθου, «Περικλής και Εφιάλτης τυραννοκτόνοι Οι
ανδριάντες του Ριάτσε, τέχνη και ιστορία», Έκδοση της Ακαδημίας Αθηνών.
Ποιοι είναι τα αγάλματα του
Ριάτσε;
Ο Περικλής και ο φίλος του Εφιάλτης είναι οι
«Πολεμιστές του Ριάτσε». Τριάντα χρόνια μετά την ανάδυσή τους από τη θάλασσα
του Ριάτσε της Καλαβρίας, οι δύο χάλκινοι άνδρες αποκτούν ταυτότητα. Τη νέα
αυτή ερμηνεία θα παρουσιάσει στην Ακαδημία Αθηνών (3/12, 7μμ) ο ακαδημαϊκός
Χρύσανθος Χρήστου, στην ομιλία του με θέμα: «Περικλής και Εφιάλτης. Οι
ανδριάντες του Ριάτσε ως τυραννοκτόνοι».
Με ύψος
λίγο μεγαλύτερο των δύο μέτρων, οι δύο χάλκινοι ανδριάντες, οι οποίοι
βρίσκονται στο Αρχαιολογικό Μουσείο της Καλαβρίας, χρονολογούνται στα μέσα του
5ου αιώνα π.Χ. και οι μελετητές τούς συνδέουν με το εργαστήρι του Φειδία. Σ’
αυτό συγκλίνουν οι περισσότεροι, οι οποίοι όμως διαφωνούν με τις μορφές που
εικονίζονται, αφού επιχείρησαν να τις ταυτίσουν με βάση τις πληροφορίες των
Παυσανία και Πλίνιου. Κάποιοι θεώρησαν πως εικονίζονται ο Μιλτιάδης και ο
Κόδρος, ενώ άλλοι πως είναι ήρωες των Αχαιών στην Ολυμπία ή επίγονοι του
Θηβαϊκού κύκλου.
Η νέα
ερμηνεία του Χρ. Χρήστου, βασίζεται στα ίδια τα αγάλματα και στην ανεύρεσή
τους. Εξηγεί τη διαφορετική τους ηλικία, γιατί ο ένας φοράει κράνος, γιατί
δημιουργήθηκαν στα μέσα του 5ου αιώνα, γιατί είναι μόνο δύο και γιατί βρέθηκαν
μαζί. Οι αναφορές του Πλούταρχου στο σχήμα της κεφαλής του Περικλή (είχε πολύ
μακρύ κρανίο, γι’ αυτό εικονιζόταν πάντα με περικεφαλαία), κάνουν το Χρ.
Χρήστου να δεχτεί ότι η μορφή με την περικεφαλαία είναι ο Περικλής ο Ξανθίππου
και ότι η άλλη ανήκει στον φίλο του, τον φτωχό και αδιάφθορο Εφιάλτη του
Σοφωνίδη, που πέτυχε τον περιορισμό των εξουσιών του Αρείου Πάγου. Κίνηση που
οδήγησε το 461 π.Χ. στη δολοφονία του. Σύμφωνα με τον Χρ. Χρήστου, το έργο ίσως
ήταν παραγγελία του Περικλή στο στενό του φίλο Φειδία, για να τιμήσει το
δολοφονημένο αρχηγό των Δημοκρατικών και να εξάρει το δικό του ρόλο.
Εφημερίδα
Ριζοσπάστης Σάββατο 30 Νοέμβρη 2002.
Πηγές
Ιωάννου Κ.
Κοφινιώτου, «Ιστορία του Άργους από των Αρχαιοτάτων χρόνων μέχρις ημών » Εν
Αθήναις, Τυπογραφείον ο «Παλαμήδης» 1892. Επανέκδοση, εκδ. Εκ Προοιμίου 2008.
Ιωάννου
Ερν. Ζεγκίνη, « Το Άργος δια μέσου των Αιώνων », Έκδοσις Τρίτη, Αθήνα 1996.
Α.
Παπαγιαννοπούλου, «Προϊστορική και Κλασσική Τέχνη», σ.167-172.
Μεγάλα
Μουσεία « Αθήνα – Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο», τόμος 19, σελ. 112. Εκδοτική
σειρά από το Έθνος της Κυριακής, 2007.
Ίδρυμα
Μείζονος Ελληνισμού.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου