Οι Λινοτοπίτες ζωγράφοι Μιχαήλ και Κωνσταντίνος, (α΄μισό του 17ου αιώνα)

«Για τους Λινοτοπίτες ζωγράφους στο χώρο της Ηπείρου, (Άγιο Νικόλαο στη Βίτσα και Άγιο Μηνά στο Μονοδένδρι) προηγήθηκε η διδακτορική διατριβή της Αναστασίας Τούρτα, η οποία άνοιξε το δρόμο της έρευνας για τη μελέτη αυτής της οικογενειακής συντροφιάς των καλλιτεχνών. 

Το χωριό της καταγωγής τους, το Λινοτόπι (ή Ληνοτόπι) στην περιοχή της Καστοριάς, πέρασε στην ιστορία αφού, στο σύντομο σχετικά διάστημα (από το 1570 και όλο τον 17ο αιώνα), εμφανίστηκαν με τα ονόματα Νικόλαος, Μιχαήλ, Κωνσταντίνος Κώστας, Γεώργιος, η μία γενιά κοντά στην άλλη, και περιφερόμενοι από την Μακεδονία και την Ήπειρο μέχρι τη Λίμνη Τριχωνίδα (Μονή Φωτμού, ζωγράφοι Μιχαήλ και Κώστας, 1589) άπλωσαν στις επιφάνειες καθολικών μοναστηριών και ναών τις τοιχογραφίες τους.

 

Οι Πρωτόπλαστοι στον Κήπο της Εδέμ - Άγιος Μηνάς στο Μονοδένδρι

Τα σχέδια και τα χρώματα, λόγω της αγροτικής προέλευσής τους, είναι λαϊκότερα αν και επειδή, καθώς φαίνεται, μιμούνται με τη βοήθεια ανθιβόλων την εικονογραφία και την τεχνοτροπία των ζωγράφων της Σχολής της Βορειοδυτικής Ελλάδος (κύκλος Φράγγου Κατελάνου) προσδίδουν στην τέχνη τους και στοιχεία της μνημειακής αστικής ζωγραφικής.

Μία από τις περιοχές δράσης των Λινοτοπιτών ζωγράφων Μιχαήλ και Κωνσταντίνου είναι η παλαιά Βόρειος Ήπειρος, σημερινή Νότιος Αλβανία και συγκεκριμένα η περιοχή της Επισκοπής Δρυϊνουπόλεως – Δρόπολης. Σε διάστημα 36 ετών (1617-1653) το συνεργείο των Λινοτοπιτών ζωγράφισε έξι μνημεία και μας άφησε ένα μεγάλης έκτασης πρόγραμμα τοιχογραφιών, μέσα από το οποίο προβάλλουν οι εικαστικές τάσεις και προτιμήσεις των καλλιτεχνών, αλλά και οι επιλογές της τοπικής κοινωνίας…»

Αθανάσιος Παλιούρας

Ομότιμος καθηγητής Βυζαντινής Αρχαιολογίας Πανεπιστημίου Ιωαννίνων (από τον πρόλογο του βιβλίου της Μαρία Π. Σκαβάρα «Το έργο των Λινοτοπιτών ζωγράφων Μιχαήλ και Κωνσταντίνου στην Επισκοπή Δρυϊνουπόλεως Βορείου Ηπείρου / Συμβολή στη μελέτη της μνημειακής ζωγραφικής του 17ου αιώνα»)

Άγιος Μηνάς στο Μονοδένδρι

Μονή Πατέρων Λίθινου, Ζίτσα

 Στο εσωτερικό οι τοιχογραφίες σώζονται σε πολύ καλή κατάσταση. Το 1631 αγιογραφήθηκε ο τρούλος του καθολικού με δαπάνη των ιερομονάχων Καλλίστου και Σταύρου και πιθανόν την ίδια χρονιά ή λίγο αργότερα ολοκληρώθηκε η αγιογράφηση του υπόλοιπου ναού. Το 1676 επισκευάσθηκε η καμάρα πιθανόν και η στέγη από τον “κυρ Λεοντάρη”, σύμφωνα με χάραγμα.

Μονή Πατέρων Λίθινου-Παντοκράτωρ

Οι τοιχογραφίες του τρούλου και του Ιερού αποδίδονται στον ζωγράφο Μιχαήλ από το Λινοτόπι της Καστοριάς ο οποίος έχει εικονογραφήσει μια σειρά σημαντικών εκκλησιαστικών μνημείων στην Ηπειρο όπως ο Αγιος Νικόλαος στη Βίτσα και ο Αγιος Μηνάς στο Μονοδένδρι.

Άγιος Νικόλαος στη Βίτσα  Ζαγορίου

Ο ναός κτίσθηκε το 1612, καθώς σημειώνει η εγχάρακτη επιγραφή «ΕΤΟΥΣ ΖΡΚ», σε πλάκα εντοιχισμένη στη νότια πλευρά της εγκάρσιας καμάρας. Οι τοι­χογραφίες έγιναν έξι ή επτά χρόνια αργότερα, σύμφωνα με την κτητορική επι­γραφή στο υπέρθυρο της δυτικής εισόδου. Ο Ιερός Ναός Αγίου Νικολάου στη Βίτσα Ζαγορίου, αγιογραφήθηκε το έτος 1618. Αγιογράφοι ήταν οι Μιχαήλ και Κωνσταντίνος από Λινοτόπι (σπουδαίο βλαχοχώρι στο Γράμμο κέντρο αγιογράφων και ξυλογλυπτών το 17ο αι. Ένα μέρος των κατοίκων του Λινοτοπίου κατοίκησαν στη συνέχεια στην περιοχή Πελαγονίας- όρος Περιστέρι- στο χωριό Μιλόβιστα).

Οι τοιχογραφίες του τρούλου και του Ιερού αποδίδονται στον ζωγράφο Μιχαήλ από το Λινοτόπι της Καστοριάς ο οποίος έχει εικονογραφήσει μια σειρά σημαντικών εκκλησιαστικών μνημείων στην Ηπειρο όπως ο Άγιος Νικόλαος στη Βίτσα και ο Άγιος Μηνάς στο Μονοδένδρι.

Εδώ παρουσιάζεται μια αγιογραφία (1618-1619) με τίτλο «Εισόδια της Θεοτόκου» από το τέμπλο του ναού του Αγίου Νικολάου, στην Άνω Βίτσα. Ο Ναός Αγίου Νικολάου είναι από τους ναούς με τις καλύτερα διατηρημένες αγιογραφίες στο Ζαγόρι. Μέχρι το 1885 χρησιμοποιούνταν ως ενοριακή εκκλησία Άνω Βίτσας. Η εκκλησία είναι ρυθμού «Βασιλική μονόκλιτη με νάρθηκα».

 

Η εις Άδου Κάθοδος

Ο ζωγραφικός διάκοσμος του Ναού, «υπό χειρός Μιχαήλ ζωγράφου μετά του ιού Κωνσταντίνου εκ της κώμης Λυνοτώπι», είναι ένα από τα λίγα ενυπόγραφα δείγματα αγιογραφίας του τέλους του 16ου αιώνα και των αρχών του 17ου αιώνα. Ο Μιχαήλ προέρχεται από την περίφημη σχολή των ζωγράφων από το Λινοτόπι της Καστοριάς. Όλη η εσωτερική επιφάνεια του ναού είναι ιστορημένη κατά το βυζαντινό πρότυπο. Το τέμπλο κατασκευάσθηκε το 1618.

Από σωζόμενη επιγραφή στο υπέρθυρο προς το γυναικείο του Ναού:

«ανηγέρθη εβάθρον εκαλιεργη και ανηστωριθει ο θείος ούτος και πάνσεπτος ναός του εναγιοις π[ατ]ρ[ό]ς ημών Νικολάου του θαυματουργού δια συνδρομής δαπάνης κόπου ται και εξοδου δέ όλονον γεγονεν χορας Βεζή αρχερατεύοντος τού πανιεροτάτου μητροπολητου Κυρ[ί]ου Νεοφυτου/ ηστορίθη δέ και δια χειρό[ς] Μιχαήλ ζωγράφου ελαχίστου και αμαρτωλού εν τόπου Κ[αστ]οριάς: εγραφ[η] επι ετους ζρκζ΄[1619] ετελειωθη κατά μήνα Σεύπτέβριου 15/ Στης κε΄ (και με μικρότερα γράμματα) Και ο πηρέτης ήτον »

                          

Από εξωτερική επιγραφή σε μαυρόπλακα «Ετους, ζρκ΄»

Εισόδια της Θεοτόκου, 1618-19

Το Λινοτόπι, από το οποίο κατάγονταν ο Μιχαήλ, φαίνεται ότι γνώρισε χρόνια οικονομικής ευμάρειας και πνευματικής ακμής ιδίως το 17ο και 18ο αιώνα, με τους κατοίκους να ασχολούνται και με έργα χρυσοχοΐας – αργυροχοΐας, χαλκογραφίας, εκκλησιαστικής ξυλογλυπτικής, χρύσωσης τέμπλων. Η κωμόπολη αυτή ανέδειξε μια πλειάδα εξαίρετων καλλιτεχνών που έγιναν ευρύτερα γνωστοί για τη ζωγραφική τους τέχνη. Αγιογράφοι και συνεργεία τους χάραξαν βήματα, που αργότερα ακολούθησαν οι Χιονιαδίτες και άλλοι ζωγράφοι.

Παραπομπές:

http://photodentro.edu.gr/aggregator/lo/photodentro-aggregatedcontent-8526-7622

http://miettsimiski11.blogspot.gr/2011/11/blog-post_11.html

 http://vitsa.gr/?q=node/172

http://olympias.lib.uoi.gr/jspui/bitstream/123456789/25424/1/3.%20%CE%9F%20%CE%B5%CE%B9%CE%BA%CE%BF%CE%BD%CE%BF%CE%B3%CF%81%CE%B1%CF%86%CE%B9%CE%BA%CF%8C%CF%82%20%CE%BA%CF%8D%CE%BA%CE%BB%CE%BF%CF%82%20%CF%84%CE%BF%CF%85%20%CE%B2%CE%AF%CE%BF%CF%85%20%CF%84%CE%BF%CF%85%20%CE%91%CE%B3%CE%AF%CE%BF%CF%85%20%CE%9D%CE%B9%CE%BA%CE%BF%CE%BB%CE%AC%CE%BF%CF%85%20%CF%83%CF%84%CE%B7%20%CE%A3%CE%B1%CF%81%CE%B1%CE%BA%CE%AF%CE%BD%CE%B9%CF%83%CF%84%CE%B1%20%CE%9B%CE%B9%CE%BF%CF%8D%CE%BD%CF%84%CE%B6%CE%B7%CF%82%20%CE%91%CF%81%CE%B3%CF%85%CF%81%CE%BF%CE%BA%CE%AC%CF%83%CF%84%CF%81%CE%BF%CF%85.pdf

Φωτογραφίες: panoramio, Βασίλης Μπουκουβάλας.