Σατιρικό βυζαντινό ποίημα του Χριστόφορου Μυτιληναίου (περ. 1000 - περ. 1050)

περί του πάθους κατοχής λειψάνων

Ο Χριστόφορος Μυτιληναίος (περ. 1000 - περ. 1050) ήταν ένας βυζαντινός αξιωματούχος και ποιητής που έζησε στο πρώτο μισό του 11ου αιώνα. Γεννήθηκε στην Κωνσταντινούπολη, σε μία οικογένεια πιθανότατα με πλούτο και επιρροή. Καταγόταν από τη Μυτιλήνη και μάλιστα φαίνεται πως θεωρούσε καύχημα του την καταγωγή του από τη Μυτιλήνη, ώστε αυτή ήταν γραμμένη πάντα δίπλα στο όνομά του.

Υπηρέτησε σε διάφορα σημαντικά αυλικά αξιώματα, όπως πατρίκιος, ανθύπατος και κριτής (=δικαστής) στα θέματα των Αρμενιακών και της Παφλαγονίας. Κατά τη διάρκεια της ζωής του συνδέθηκε με τρεις από τους αυτοκράτορες του Βυζαντίου: τον Μιχαήλ Δ' τον Παφλαγόνα, που εβασίλευσε από το 1034 - 1041, τον Μιχαήλ Ε' τον Καλαφάτη, που εβασίλευσε μερικούς μήνες του 1042, και τον Κωνσταντίνο Θ' τον Μονομάχο, που εβασίλευσε από το 1042 ως το 1055.

Ανάμεσα στα έργα του περιλαμβάνονται ποιήματα, επιγράμματα και έμμετρα καλενδάρια (= συναξάρια σε στίχους). Πολλά μάλιστα από τα δίστιχα επιγράμματα, που περιέχονται στα Μηναία και σε άλλα Λειτουργικά βιβλία, ανήκουν στον βυζαντινό αυτόν ποιητή.

Στίχοι διάφοροι (ο πλήρης τίτλος: Στίχοι διάφοροι Χριστοφόρου πατρικίου ανθυπάτου, γεγονότος κριτού της Παφλαγονίας και των Αρμενιακών, του Μυτιληναίου) είναι μία συλλογή 145 ποιημάτων με ετερογενές περιεχόμενο. Πολλά είναι επιγράμματα με θρησκευτικό περιεχόμενο (ποιήματα προς τιμήν κάποιας θρησκευτικής εορτής ή εορτάζοντος αγίου), ενώ μερικά περιγράφουν ιστορικά γεγονότα, όπως για παράδειγμα τον θάνατο του Ρωμανού Γ' του Αργυρού. Αρκετά επίσης είναι τα επιτάφια επιγράμματα που έγραψε για προσφιλή οικογενειακά του πρόσωπα, με τη θλιβερή αφορμή του θανάτου τους, ενώ άλλα είναι ποιήματα αφιερωμένα σε φίλους, ιερωμένους και βασιλείς. Υπάρχουν επίσης αινίγματα, αλλά και σατιρικά.

Στα σατιρικά του ποιήματα, ο Χριστόφορος σατιρίζει αποτυχημένους οδηγούς αρμάτων του ιππόδρομου, απατημένους συζύγους, υποκριτές μοναχούς, ψευτο-διανοούμενους κτλ.

Ο έλεγχός του "Προς τον μοναχόν Ανδρέαν, όστα ιδιωτών ως αγίων λείψανα εξωνούμενον ... τε μέλη άπειρα ως ενός και του αυτού αγίου ... δέχεται" είναι αξιοσημείωτος, καθώς με το ποίημα αυτό κατακρίνεται ένας μοναχός, που από το πάθος κατοχής λειψάνων αγόραζε πλαστά λείψανα και έτρεπε τους απλοϊκούς ανθρώπους στη δεισιδαιμονία, παρουσιάζοντάς τα ως αυθεντικά.

Το σαρκαστικό αυτό ποίημα προς τον μοναχόν Ανδρέαν του βαθύτατα θρησκευόμενου Χριστόφορου Μυτιληναίου είναι διάσημο σε μέρος της σύγχρονης ελληνικής μπλογκόσφαιρας, αφού χρησιμοποιείται και παρατίθεται ως "ιστορική πηγή" αγυρτείας λειψάνων προς εκμετάλλευση των απλοϊκών ανθρώπων, ενώ, όπως φαίνεται, ο Χριστόφορος Μυτιληναίος σατιρίζει περισσότερο το πάθος ανεύρεσης και κατοχής αγίων λειψάνων του μοναχού αυτού (που ίσως ήταν και χαρακτηριστικό της εποχής του). Το κυκλοφορούν όμως σε διάφορες παραλλαγές από 6 ως 16 στίχους (η μεγαλύτερη είναι της Βικιθήκης παρακάτω με 16 στίχους), ενώ κανείς από αυτούς που το κυκλοφορούν δεν φαίνεται να γνωρίζει ότι το ποίημα διατρέχει συνολικά 135 στίχους και το πρωτότυπο ίσως να ήταν και λίγο μεγαλύτερο! 

Πολλοὶ λέγουσιν (εἰ δ᾿ ἀληθεῖς οἱ λόγοι

οὐκ οἶδα) πλὴν λέγουσι· καὶ πείθουσί με,

ὡς σφόδρα χαίρεις, ὦ μοναστὰ καὶ πάτερ,

εἴ τις σὲ σεπτοῖς δεξιοῦται λειψάνοις

ἀνδρῶν μαρτύρων ἢ σεβαστῶν μαρτύρων,

θήκας δὲ πολλὰς λειψάνων θείων ἔχεις,

ἃς ἐξανοίγων τοῖς φίλοις σου δεικνύεις·

τοῦ Προκοπίου μάρτυρος χεῖρας δέκα,

Θεοδώρου δὲ πέντε καὶ δέκα γνάθους,

καὶ Νέστορος μὲν ἄχρι τῶν ὀκτὼ πόδας,

Γεωργίου δὲ τέσσαρας κάρας ἅμα,

καὶ πέντε μαστοὺς Βαρβάρας ἀθλοφόρου·

καὶ νῦν μὲν ὀστᾶ δώδεκα βραχιόνων

τοῦ καλλινίκου μάρτυρος Δημητρίου,

νῦν τ᾿ αὖ καλάμους εἴκοσι σκελῶν ὅλων

τοῦ Παντελεήμονος (ὢ τῆς πληθύως!)

Από την προτελευταία κριτική έκδοση των στίχων του Χριστόφορου Μυτιληναίου, η λειψανοθήκη αναρτά παρακάτω το πλήρες κείμενο του ποιήματος.

Εκδόσεις:

E. Kurtz, Die Gedichte des Christophoros Mitylenaios, Leipzig, 1903 (η προτελευταία κριτική έκδοση των στίχων που βασίστηκε σε 15 κώδικες - αναρτάται επίσης εδώ)

M. De Groote, "Christophori Mitylenaii Versuum uariorum Collectio Cryptensis", Corpus Christianorum Series Graeca 74, Turnhout, 2012 (η νεώτερη κριτική έκδοση των στίχων που βασίστηκε σε 39 κώδικες)

Die Gedichte Des Christophoros Mitylenaios by leipsanothiki

Die Gedichte Des Christophoros Mitylenaios by leipsanothiki on Scribd

Ο βυζαντινός ποιητής Χριστόφορος ο Μυτιληναίος by leipsanothiki

Ο βυζαντινός ποιητής Χριστόφορος ο Μυτιληναίος by leipsanothiki on Scribd

Εικόνες από το leipsanothiki.blogspot

Η εικόνα στο βυζαντινό σκαλιστό ελεφαντόδοντο παριστάνει την άφιξη στην Κωνσταντινούπολη της δεξιάς χείρας του Πρωτομάρτυρα Στέφανου από τα Ιεροσόλυμα γύρω στα 421 και την πάνδημη συμμετοχή του λαού στην υποδοχή και προσκύνησή της.

http://leipsanothiki.blogspot.gr/2014/01/243.html#more