Για
τον ζωγράφο και Ιερομόναχο Ιωαννίκιο, που εργάστηκε και ίσως ασκήτευσε ανάμεσα
στον 13ο και 14ο αιώνα στις Πρέσπες, δεν υπάρχουν επαρκή βιογραφικά
στοιχεία, ώστε να ανασυντεθεί η προσωπική του εικόνα. Μόνο μια επιγραφή στον
ασκητηριακό ναό της Παναγίας της Ελεούσας στις Πρέσπες και μια σειρά από
τοιχογραφίες μας κάνουν γνωστό το πέρασμα του.
Παναγία
η Ελεούσα
Είναι το καλύτερα
διατηρημένο ασκηταριό αυτό της Παναγιάς της Ελεούσας. Βρίσκεται σε μια μικρή
παραλία, ψηλά, μέσα σ’ ένα βαθύ σπήλαιο με σχεδόν κάθετους βράχους. Ο ναός
είναι μικρός και χτισμένος με πέτρες και κονίαμα. Είναι μονόχωρος και
καμαροσκέπαστος. Εξωτερικά είναι επιχρισμένος και οι επιχρισμένοι τοίχοι
διανθίζονται με κόκκινες γραμμές που μιμούνται την πλίθινη διακόσμηση των
βυζαντινών χρόνων. Είναι μια λύση που δόθηκε για να ικανοποιήσει τις αισθητικές
αντιλήψεις της εποχής και της περιοχής, μια και η μεταφορά πλίνθων στο δύσβατο
αυτό χώρο ήταν προβληματική.
Στο τοξωτό τμήμα πάνω
από την είσοδο εικονίζεται η Παναγία η Ελεούσα, πλαισιωμένη από ταινία με ωραίο
κόσμημα. Από πάνω της υπάρχει δυσανάγνωστη κτιτορική επιγραφή «Δέησις του
δούλου του Θεού».
Η εικονογράφηση της
μορφής της στη θέση αυτή δείχνει πως ο ναός ήταν αφιερωμένος στο όνομα της. Το
εσωτερικό του ναού είναι γεμάτο με τοιχογραφίες. Σώζεται η ιδρυτική επιγραφή
που αναφέρει ότι η ανέγερση του ναού της Θεοτόκου έγινε το 1409/10 με τη
συνδρομή, τον κόπο και τα έξοδα τριών μοναχών, του Σάββα, του Ιακώβου και του
Βαρλαάμ, όταν «αυθέντης» ήταν ο Βλουκασηνός (Βουλκασηνός).
«Ανηγέρθη
και ανιστορήθει ο Θείος κ(αι) πάνσεπτος ναός/ της Υπεραγι(ας) Δεσποίνης ημ(ων)
Θ(εοτό)κου κ(αι) Αειπαρθένου Μαρί(ας) δι/α συνδρομής κόπου τε κ(αι) εξόδου του
τιμιοτάτου εν ιερο/μοναχ(οις) κυρ(ίου) Σάβ(β)α κ(αι) Ιακώβου κ(αι) Βαρλαάμ
τ(ων) κτητόρον. αυθέ<ν>της ο Βλουκασινός.
Συζητήθηκε το θέμα αν ο
αναφερόμενος Βλουκασηνός ταυτίζεται με τον Vukasin που κατείχε την περιοχή το 1355-1371,
τονίσθηκε όμως ότι ούτε αυτός ούτε ο γιος του ήταν αυτή την εποχή στη ζωή.
Τι ακριβώς συμβαίνει μ’
αυτήν την επιγραφή δεν είναι εύκολο να υποθέσουμε. Μήπως η επιγραφή του 1410
αναγράφηκε, όταν έγινε η εσωτερική τοιχογράφηση και αναφέρεται και στο χτίσιμο
που μπορεί να έγινε σε προγενέστερη εποχή; Είναι αλήθεια πάντως ότι η εξωτερική
τοιχογραφία έχει διαφορετική ποιότητα από τις εσωτερικές τοιχογραφίες.
Μια άλλη επιγραφή στο
νότιο τοίχο πάνω από το παράθυρο, αναφέρει ως ζωγράφο τον ιερομόναχο Ιωαννίκιο,
“Ιωαννίκιος ιερομόναχος και ζωγραφών”. Αλλά και σ’ αυτόν το χώρο διαπιστώθηκε
τεχνοτροπική διαφοροποίηση των τοιχογραφιών, η οποία προβλημάτισε για το αν οι
σκηνές της πάνω και της κάτω ζώνης έγιναν από τον ίδιο ζωγράφο, διότι αυτός που
ζωγράφισε το Δωδεκάορτο της πάνω ζώνης έχει μια απλοϊκή τεχνική και
τεχνοτροπία, ενώ η κάτω ζώνη με τους αγίους ακολουθεί πιο αποτελεσματικά την
παράδοση της βυζαντινής τέχνης αυτής της εποχής.
Διατυπώθηκε μάλιστα η
υπόθεση ότι ο Ιωαννίκιος, που φαίνεται να γνώριζε τη ζωγραφική της Καστοριάς
και της Αχρίδας, είναι αυτός που ζωγράφισε τις μεμονωμένες μορφές των αγίων. Το
θέμα χρειάζεται περαιτέρω διερεύνηση.
Οι τοιχογραφίες που
αποτελούν έργο του ιερομόναχου Ιωαννίκιου, σύμφωνα με τους ειδικούς, συνδυάζουν
στοιχεία παλαιολόγειας μακεδονικής ζωγραφικής και εκείνης των επαρχιακών
εργαστηρίων του 15ου αιώνα.
Στη θριαμβευτική αψίδα
διακρίνεται η Πλατυτέρα, ο Μελισμός με δύο Ιεράρχες και ένας Στυλίτης Αγιος. Ο
Κύκλος του Δωδεκαόρτου αντιπροσωπεύεται με θέματα όπως Η Γέννηση, η Εις Άδου
Κάθοδος και η Κοίμηση της Θεοτόκου, ο Κύκλος των Παθών με θέματα όπως ο
Επιτάφιος Θρήνος, αλλά και άλλα ενδιαφέροντα έργα όπως ο Μεγάλης Βουλής Αγγελος
κ.α.
Πηγή:
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου