«Άρωμα
Γυναίκας στην Ελληνική Ζωγραφική» είναι ο τίτλος έκθεσης που παρουσιάζουν η
Εθνική Πινακοθήκη-Μουσείο Αλεξάνδρου Σούτσου και το Ίδρυμα Β.&Μ. Θεοχαράκη
στους χώρους του Ιδρύματος. Ογδόντα πέντε εξαίρετοι πίνακες της νεοελληνικής
ζωγραφικής παρουσιάζονται στην έκθεση, με σκοπό να προβάλουν την εικόνα της
γυναίκας στους δύο αιώνες του ελεύθερου εθνικού μας βίου.
Η έκθεση, που θα
διαρκέσει έως τις 3 Φεβρουαρίου 2019, δίνει τη δυνατότητα στον επισκέπτη να
γνωρίσει τις μεταμορφώσεις της εικόνας της Ελληνίδας, μέσα από
αντιπροσωπευτικές προσωπογραφίες, ηθογραφικές και οριενταλιστικές σκηνές,
συμβολισμούς, αλληγορίες και πίνακες συγχρόνων ζωγράφων. Έργα των
σημαντικότερων Ελλήνων ζωγράφων υψώνουν έναν ύμνο στη γυναίκα, ενώ παράλληλα
μας μιλούν έμμεσα για τη θέση της μέσα στην ελληνική κοινωνία. Η γοητευτική
αυτή θεματική έκθεση μας επιτρέπει, επίσης, να παρακολουθήσουμε την πολύπλευρη
εικόνα των αισθητικών τάσεων και τις διαφορετικές εικαστικές αφετηρίες των
δημιουργών.
Στην έκθεση
παρουσιάζονται έργα των ζωγράφων: Ανδρέα Κριεζή, Θεόδωρου Βρυζάκη, Αριστείδη
Οικονόμου, Γεώργιου Μαργαρίτη, Γεώργιου Άβλιχου, Νικηφόρου Λύτρα, Νικολάου
Γύζη, Γεώργιου Ιακωβίδη, Νικόλαου Ξυδιά, Θεόδωρου Ράλλη, Iάκωβου Ρίζου, Παύλου
Μαθιόπουλου, Περικλή Βυζάντιου, Θάλειας Φλωρά-Καραβία, Σοφίας Λασκαρίδου,
Γεωργίου Ροϊλού, Νικόλαου Λύτρα, Κωνσταντίνου Παρθένη, Αγλαΐας Παπά, Γιάννη
Τσαρούχη, Νίκου Χατζηκυριάκου-Γκίκα, Γεράσιμου Στέρη, Γιάννη Μόραλη, Χρίστου
Καρά, Δημήτρη Μυταρά, Παναγιώτη Τέτση, Χρόνη Μπότσογλου, Αλέκου Φασιανού,
Σωτήρη Σόρογκα, Αχιλλέα Δρούγκα, Στέφανου Δασκαλάκη, Μιχάλη Μανουσάκη, Γιώργου
Ρόρρη, Χρήστου Μποκόρου, Μαρίας Φιλοπούλου κ.ά.
Όλα τα έργα προέρχονται
από τις συλλογές της Εθνικής Πινακοθήκης και του Ιδρύματος Ε. Κουτλίδη, με
μικρή αλλά σημαντική συμπλήρωση από τις συλλογές του Σωτήρη Φέλιου, του
Ιδρύματος Γιάννη Τσαρούχη και από ιδιωτικές συλλογές.
Η επιμελήτρια της
έκθεσης Λαμπρινή Καρακούρτη-Ορφανοπούλου (Επιμελήτρια Εθνικής
Πινακοθήκης-Μουσείου Αλεξάνδρου Σούτσου, Υπεύθυνη Παραρτήματος της ΕΠΜΑΣ στο
Ναύπλιο) γράφει για την έκθεση:
«Η έκθεση Άρωµα Γυναίκας
στην Ελληνική Ζωγραφική παρουσιάζει την εικόνα της γυναίκας στη νεοελληνική
τέχνη, µέσα από έργα Ελλήνων ζωγράφων του 19ου και του 20ού αιώνα που ανήκουν
στις συλλογές της Εθνικής Πινακοθήκης-Μουσείου Αλεξάνδρου Σούτσου. Έργα που
δίνουν στον επισκέπτη τη δυνατότητα να δει τις εκφάνσεις της νεοελληνικής
τέχνης, μέσω της οποίας αναδεικνύεται η εικόνα της γυναίκας και ο κόσμος της.
»Από τα πρώτα
µετεπαναστατικά χρόνια, σε μια κοινωνία που επείγεται να ορίσει, να
μορφοποιήσει και να προβάλει την ταυτότητά της, η προσωπογραφία ήταν
προορισμένη να διαδραματίσει ρόλο καθοριστικό. Αποτελεί το βασικό µέσο για τη
νοµιµοποίηση της κοινωνικής και πολιτικής εξουσίας, τόσο των προσώπων όσο και
των αξιών που αντιπροσωπεύουν.
»Οι καλλιτέχνες Ανδρέας
Κριεζής (1813-1877), ∆ιονύσιος Τσόκος (1820-1862) και Θεόδωρος Βρυζάκης
(1819-1878) φιλοτεχνούν έργα που απεικονίζουν Ελληνίδες ντυμένες με περίτεχνες
και καταστόλιστες εθνικές φορεσιές, τονίζοντας µε αυτόν τον τρόπο την εθνική
τους ταυτότητα. Γρήγορα όµως τα πολύµορφα ευρωπαϊκά ενδύµατα κατακτούν τη
νεοσύστατη ελληνική αστική κοινωνία και παραµερίζουν την εθνική παραδοσιακή
φορεσιά.
»Η ίδρυση του Σχολείου
των Τεχνών το 1836 και η λειτουργία του Πανεπιστηµίου το 1837, συµβάλλουν στην
πνευµατική ανάπτυξη της µικρής Ελλάδας και η τέχνη καλείται να αισθητοποιήσει
τις φιλοδοξίες τής, υπό διαµόρφωση, αστικής τάξης. Στις προσωπογραφίες αυτές
της πρώιµης αστικής κοινωνίας, η ενδυµασία αποτελεί µια σιωπηλή γλώσσα που
αποκαλύπτει πολλά, όχι µόνο για τη γυναίκα που τη φοράει, αλλά και για το
κοινωνικό σύνολο και το πολιτισµικό περιβάλλον στο οποίο ζει. Αυτό οδηγεί τους
ζωγράφους να απεικονίζουν τις γυναίκες µε ωραίες πολυτελείς ενδυµασίες,
περίτεχνα κοσµήµατα –αναπόσπαστα εξαρτήµατα της ενδυµασίας τους–, περιποιηµένη
κόµµωση, επιδιώκοντας να τονίσουν την προσωπική και κοινωνική ταυτότητα των
γυναικών προσδίνοντάς τους συγχρόνως κύρος και επίσηµο χαρακτήρα.
»Οι ζωγράφοι Γεώργιος
Μαργαρίτης (1814-1884), Αριστείδης Οικονόµου (1823-1887), Νικόλαος Κουνελάκης
(1829-1869), Ιωάννης ∆ούκας (1841-1916), Γεώργιος Άβλιχος (1842-1909) µας δίνουν
ενδιαφέρουσες εξιδανικευµένες προσωπογραφίες γυναικών, άλλοτε σύµφωνα µε το
πνεύµα του κλασικισµού και άλλοτε σύµφωνα µε το πνεύµα του ροµαντισµού.
»Από το δεύτερο µισό του
19ου αιώνα, οι κοινωνικές και πολιτικές διεργασίες του αστικού εκσυγχρονισµού
έχουν επίδραση στη θέση και τον κοινωνικό ρόλο της γυναίκας στην ελληνική
κοινωνία, στοιχείο που αναδεικνύεται και στην ελληνική τέχνη. Υπέροχα πορτρέτα
της αστικής τάξης και των οικείων προσώπων των καλλιτεχνών μας δίνουν την
εικόνα της μεγαλοαστής της εποχής του Χαρίλαου Τρικούπη σε όλο το μεγαλείο της.
Οι τρεις κορυφαίοι εκπρόσωποι της Σχολής του Μονάχου, ο Νικηφόρος Λύτρας
(1832-1904), ο Νικόλαος Γύζης (1842-1901) και ο Γεώργιος Ιακωβίδης (1853-1932),
θα οδηγήσουν την τέχνη της προσωπογραφίας στην πλήρη ωριμότητά της και θα
τιμήσουν το είδος με μερικά αριστουργήματα. Θα διακριθούν ιδιαίτερα όμως στην
ηθογραφία, που κυριαρχεί µετά το 1870, αναδεικνύοντας τον ιδιωτικό κόσµο της
γυναίκας, όπου απεικονίζεται ως παιδίσκη, ως έφηβη, ως µητέρα. ∆εν παρουσιάζουν
την πραγµατική εικόνα της Ελληνίδας κόρης, µητέρας-συζύγου, αλλά απεικονίζουν
τα ήθη και έθιµα, την καθηµερινή ζωή της, µέσα στον ιδιωτικό της χώρο, µε σκοπό
να συγκινήσουν και να ψυχαγωγήσουν τη νέα αστική τάξη, που είναι και η κύρια
πελατεία τους.
»Στα ηθογραφικά έργα του
Νικόλαου Γύζη (1842-1901) µε τίτλους Κου-κου και Ψυχοµάνα, τα οποία
παρουσιάζονται στην έκθεση, προβάλλεται η γυναίκα-µητέρα ως πρότυπο αφοσίωσης
και τονίζεται ο καθοριστικός της ρόλος στην ανατροφή των παιδιών. Στο έργο
Κου-κου, που απεικονίζει την οικογένεια του καλλιτέχνη, αποτυπώνεται η σχέση
µητέρας και παιδιού µέσα σε ατµόσφαιρα ευτυχίας, ενώ στο έργο Ψυχοµάνα
τονίζεται η φιλάνθρωπη προθυµία µιας νεαρής µητέρας να βοηθήσει στην επιβίωση
του ορφανού παιδιού. Πρόκειται για συνθέσεις συγκινησιακά φορτισµένες, στις
οποίες ο Γύζης υµνεί την Ελληνίδα µάνα και παράλληλα αποδίδει εξαιρετικά τα
πορτρέτα των προσώπων που συµµετέχουν στις σκηνές, αναπτύσσοντας τις καθαρά
πλαστικές δυνατότητές του στο σχέδιο, το χρώµα και στη λειτουργία του φωτός.
»Στα τέλη του 19ου αιώνα
αρκετοί καλλιτέχνες υπερβαίνουν τη φυσιοκρατική µορφολογική απόδοση και
κινούνται στον χώρο των ιδεών και των συµβόλων. Ο Νικόλαος Γύζης (1842-1901)
επηρεασµένος από τους ιδεαλιστές ζωγράφους του 19ου αιώνα, δηµιουργεί γυναικείες
µορφές και τις συνδέει µε την αλληγορία µιας αφηρηµένης έννοιας. Χαρακτηριστικό
έργο του είναι Οι ελευθέριες τέχνες µε τα πνεύµατά τους, στο οποίο εικονίζεται
µια φτερωτή γυναικεία µορφή, η Μουσική, η µητέρα όλων των Τεχνών. Κρατάει λύρα,
υψώνει θριαµβευτικά το δεξί της χέρι και συνοδεύεται από τα πνεύµατα των
Τεχνών, τους µικρούς ερωτιδείς. Η σύνδεση της γυναικείας µορφής µε κάποιο
µουσικό όργανο θα αποτελέσει αγαπηµένο µοτίβο αρκετών ιδεαλιστών καλλιτεχνών.
»Προς τα τέλη του 19ου
αιώνα, ο Ιάκωβος Ρίζος (1849-1926) και ο Παύλος Μαθιόπουλος (1876-1956)
απεικονίζουν κοµψές γυναίκες της αθηναϊκής κοινωνίας σύμφωνα με το ύφος και την
αισθητική της belle époque.
»Η γυναίκα από τα τέλη
του 19ου αιώνα, µέσω της πνευµατικής της χειραφέτησης, επαναπροσδιορίζει τη
θέση της µέσα στην οικογένεια και στην κοινωνία, µε αδιάψευστο µάρτυρα την ίδια
την τέχνη, που απεικονίζει την εικόνα της “Νέας Γυναίκας”. Τα πορτρέτα λόγιων
γυναικών, αλλά και ηθοποιών αποτελούν ένα ευδιάκριτο γυναικείο θεµατικό σύνολο
στη ζωγραφική παραγωγή των καλλιτεχνών, προβάλλοντας τον ρόλο της
γυναίκας-δηµιουργού. Η Σοφία Λασκαρίδου και η Θάλεια Φλωρά-Καραβία αποτελούν
χαρακτηριστικά παραδείγµατα Ελληνίδων καλλιτεχνών, που είχαν την τύχη να
γεννηθούν και να ανατραφούν σε οικογένειες µε αντισυµβατικές για τα δεδοµένα
αντιλήψεις. Αντιπροσωπευτικό έργο της ενότητας αυτής, αποτελεί το πορτρέτο της
Ηθοποιού Κυβέλης από τη Θάλεια Φλωρά-Καραβία (1871-1960).
»Στις αρχές του 20ού
αιώνα στη νεοελληνική τέχνη, οι ανανεωτικές τάσεις που είχαν αρχίσει να διαµορφώνονται
από τα τέλη του 19ου αιώνα, είχαν προετοιµάσει το κοινό να δεχτεί ακόµα πιο
πρωτοπόρες τεχνοτροπίες. Ταυτόχρονα, η βαθµιαία αστικοποίηση του κράτους, σε
συνδυασµό µε την εµφάνιση του Ελευθέριου Βενιζέλου στην πολιτική ζωή, θερµού
υποστηριχτή των νέων καλλιτεχνικών ρευµάτων, εδραιώνει το καινούριο πνεύµα στην
ελληνική ζωγραφική. Η υποχώρηση της φυσιοκρατικής περιγραφής και η αναζήτηση
της ατοµικότητας µε την κυριαρχία της δηµιουργικής χειρονοµίας του ζωγράφου
είναι ένα από τα κύρια χαρακτηριστικά του µοντερνισµού.
»Εξαίρετο γυναικείο
πορτρέτο, στο οποίο ενσωµατώνονται τα µηνύµατα του ευρωπαϊκού µοντερνισµού και
η αναζήτηση της ατοµικής αλήθειας αποτελεί η Προσωπογραφία δίδος Μ. Χορς του
Νικόλαου Λύτρα (1883-1927), µία από τις ωραιότερες προσωπογραφίες της µοντέρνας
τέχνης, προβάλλοντας και τονίζοντας την εικόνα της “Νέας Γυναίκας”, που µε
θαρραλέο βλέµµα και µε αυτοπεποίθηση κοιτά τον θεατή.
»Την περίοδο του
Μεσοπολέµου η ζωγραφική γίνεται ανθρωποκεντρική και οι Έλληνες καλλιτέχνες µετά
τα µεγάλα ηθικά, κοινωνικά και οικονοµικά προβλήµατα που δηµιούργησε η
Μικρασιατική Καταστροφή, αναζητούν στην παράδοση αξίες που γίνονται πρότυπα. Σε
αυτήν την παράδοση ψάχνουν να διατηρήσουν την αυθεντικότητά τους, την
“ελληνικότητά” τους, συµπαρατάσσοντας ή διαχωρίζοντας στοιχεία από τη σύγχρονη
ευρωπαϊκή τέχνη. Απεικονίζουν τη γυναίκα µε µια πολυφωνία εκφραστικών τρόπων,
σύµφωνα µε τα πρότυπα του µοντερνισµού και µε χαρακτηριστικά που έρχονται σε
αντίθεση µε εκείνα των γυναικών του 19ου αιώνα.
»Ο Κωνσταντίνος Παρθένης
(1878-1967), µία από τις σηµαντικές µορφές της ελληνικής τέχνης του 20ού αιώνα,
µας έδωσε µε πρωτότυπες εικαστικές µορφές τις κυρίαρχες ιδεολογικές αναζητήσεις
της κοινωνίας. Μετά το 1920 έγινε ο “επίσηµος” προσωπογράφος της ανερχόµενης
εύπορης προοδευτικής κοινωνίας της Αθήνας. Το Πορτρέτο της Αριστοβούλης
Λοπρέστη, µε το οποίο συµµετείχε στη διεθνή έκθεση της Βενετίας, στην Μπιενάλε
(1934), αποτελεί προσπάθεια διείσδυσης στα βάθη της ψυχής της απεικονιζόµενης,
την οποία πετυχαίνει µε την τρυφερή µατιά και τη συγκέντρωση στο ουσιώδες.
»Αντιπροσωπευτικό έργο
αυτής της περιόδου είναι και η Προσωπογραφία της Φρόσως Σκουµπουρδή, του
Περικλή Βυζάντιου (1893-1972), που απεικονίζει τη γυναίκα σε πλάγια στάση,
κοντά µαλλιά, απλό ντύσιµο, αγέρωχη στάση, να κρατά βιβλίο –στοιχείο
πνευµατικής χειραφέτησης– και να κοιτά τον θεατή γεµάτη αυτοπεποίθηση, χωρίς
καµία συστολή. Αλλά και η Αυτοπροσωπογραφία της Αγλαΐας Παπά (1904-1984)
αποτελεί µια εικόνα της γυναίκας δηµιουργού την περίοδο του αστικού
εκσυγχρονισµού του Μεσοπολέµου, στην οποία η ζωγράφος προσπάθησε να διεισδύσει
στις εσωτερικές πτυχές της προσωπικότητάς της µέσω µιας δυναµικής σύνθεσης.
»Στην έκθεση
παρουσιάζονται επίσης έργα των Νίκου Νικολάου (1909-1986), Γιώργου Σικελιώτη
(1917-1984), Γιάννη Τσαρούχη (1910-1989), Γιάννη Μόραλη (1916-2009), Γιώργου
Μαυροΐδη (1912-2003), ζωγράφων που επηρέασαν τη µεταπολεµική αισθητική της
Ελλάδας.
»Η ελληνοκεντρική
ιδεολογία της Γενιάς του Τριάντα άφησε βαθιά τη σφραγίδα της στη νεοελληνική
τέχνη, επηρεάζοντας πολλούς νεότερους επιγόνους, όπως οι Αλέκος Φασιανός (1935)
και Βασίλης Σπεράντζας (1938) που αποδίδουν τη γυναίκα με μια ιδιαίτερη
μορφοπλαστική γλώσσα, με έναν προσωπικό συμβολισμό. Αλλά και ο Δημήτρης Μυταράς
(1934 -2017) μεταμορφώνει με πρωτόγνωρη ζωντάνια τις θεατρικές γυναικείες
μορφές του, που προκαλούν την εντύπωση της γυναίκας των ονείρων μας.
»Οι αφαιρετικές τάσεις
και οι πρωτοποριακές αναζητήσεις των πιο τολμηρών καλλιτεχνών δεν καταφέρνουν
να εκτοπίσουν την παραστατική ζωγραφική που επιβιώνει ανανεωμένη και πολύμορφη
τη δεκαετία του ’70. Οι καλλιτέχνες Χρίστος Καράς (1930), Σαράντης Καραβούζης
(1938-2011) και Αχιλλέας Δρούγκας (1940) δημιουργούν ποιητικές-φανταστικές
συνθέσεις, τις οποίες εμψυχώνει ο μύθος της γυναίκας. Οι ζωγράφοι Σωτήρης
Σόρογκας (1936), Χρόνης Μπότσογλου (1941) και Εδουάρδος Σακαγιάν (1957),
απεικονίζουν τη μητέρα τους από διαφορετικές εικαστικές αφετηρίες· με μια
βιωματική, αμφίσημη ζωγραφική γλώσσα, προκαλούν το βλέμμα του θεατή
ενεργοποιώντας τη συγκίνηση και τον στοχασμό για το πρόσωπο της μητέρας.
»Ο Παναγιώτης Τέτσης
(1925-2016) αλλά και οι νεότεροι Στέφανος Δασκαλάκης (1952), Χρήστος Μποκόρος
(1956) και Γιώργος Ρόρρης (1963), ενθαρρυμένοι από το πνεύμα ανεξιθρησκίας του
μεταμοντερνισμού υποστήριξαν την παραστατική ζωγραφική και μας δίνουν υπέροχα
πορτρέτα γυναικών, με πλούσια και τολμηρά χρώματα.
»Την αποκάλυψη της
αλήθειας της γυναικείας μορφής επιδιώκουν ο Μιχάλης Μανουσάκης (1953), με την
ιδιαίτερη προσωπική γραφή του, ο Σάββας Γεωργιάδης (1975), μέσα από τα
υπερμεγέθη, αινιγματικά γυναικεία πρόσωπα και η Μαρία Φιλοπούλου (1964) με το
Γυμνό της, ως εικαστικός τόπος εσωτερικής ομορφιάς και κάθαρσης κάτω από το
ζωογόνο φως της Μεσογείου.
»Μέσα από την εικαστική
αυτή περιήγηση, γίνεται αυταπόδεικτο πως η γυναίκα υπήρξε ανεξάντλητη πηγή
έμπνευσης για τους καλλιτέχνες από καταβολής της νεοελληνικής τέχνης,
επιτρέποντάς μας να παρακολουθήσουμε την πολύπλευρη εικόνα των αισθητικών
τάσεων και τις διαφορετικές εικαστικές αφετηρίες των Ελλήνων δημιουργών»
καταλήγει η Λαµπρινή Καρακούρτη-Ορφανοπούλου.
Ξεναγήσεις
Κατά τη διάρκεια της
έκθεσης πραγματοποιούνται ξεναγήσεις από την επιμελήτριά της, Λ.
Καρακούρτη-Ορφανοπούλου. Τον Ιανουάριο θα πραγματοποιηθούν ξεναγήσεις στις 15,
22 και 29 Ιανουαρίου, ημέρα Τρίτη και ώρα 12.00.
Θα τηρηθεί σειρά
προτεραιότητας και ο αριθμός των ατόμων θα περιοριστεί στα 35 ανά ξενάγηση. Για
κρατήσεις μπορείτε να καλείτε στο 210-3611206.
Οι συμμετέχοντες στην
ξενάγηση θα πρέπει να βρίσκονται στο χώρο 15 λεπτά νωρίτερα.
Πηγή
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου