Οι εκπλήξεις του 2021: Χαμένα αριστουργήματα, έργα τέχνης, σκηνές ιστορίας, βασιλικοί θησαυροί, μυστήρια

Έργο που αποδίδεται στον Άλμπρεχτ Ντύρερ «Η Παρθένος και το Βρέφος με ένα άνθος», περίπου το 1503

Σε μια χρονιά που κυριαρχήθηκε από αποκαρδιωτικά γεγονότα, με την πανδημία να επελαύνει ανεξέλεγκτη και με τις απειλές και τον παραλογισμό να προκαλούν ένα εκρηκτικό περιβάλλον, ο πολιτισμός, οι αρχαιολογικές έρευνες και οι ανακαλύψεις, οι μεγάλες ειδήσεις αλλά και οι μικρές και απρόσμενες προσέφεραν, εκτός από τη γνώση μια φυγή από την καθημερινότητα αλλά και μια νότα αισιοδοξίας.

Από ένα ξεχασμένο έργο του Πάμπλο Πικάσο ως το φόρεμα της Τζούντι Γκάρλαντ από την ταινία του 1939 «Ο Μάγος του Οζ». Από την τραπεζαρία του Αδριανού στη Ρώμη κι ένα μωσαϊκό που βρέθηκε στην Αγγλία με σκηνές από την Ιλιάδα ως ένα κέικ που διατηρήθηκε από τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο. Κι από τα αγάλματα ελληνικών θεοτήτων που βρέθηκαν στους Αιζανούς της σημερινής Τουρκίας ως μία βαβυλωνιακή πλάκα 3.500 ετών με την παλαιότερη απεικόνιση φαντάσματος (!) όλα είναι συναρπαστικά, το καθένα για ξεχωριστό λόγο. Χωρίς να λείπουν οι βασιλικοί θησαυροί, αρχίζοντας από τον βασιλιά Δαβίδ και φθάνοντας ως τον Ερρίκο Η’ και την Άννα Μπολέιν. Στη λίστα που ακολουθεί, υλικό έχει αντληθεί από το περιοδικό Smithsonian με πολλές προσθαφαιρέσεις. Για τις ελληνικές ανακαλύψεις όμως, θα γίνει χωριστά λόγος.

Χαμένα αριστουργήματα

Μπορεί κατά τη διάρκεια της ανθρώπινης ιστορίας, οι φυσικές καταστροφές, η φθορά του χρόνου, οι κλοπές και λεηλασίες, η εικονομαχία, οι πόλεμοι να έχουν καταστρέψει αμέτρητα αριστουργήματα, δεν είναι λίγες όμως οι περιπτώσεις, που πολλά άλλα παραμένουν κρυμμένα σε σοφίτες και υπόγεια, περιμένοντας την ημέρα που θα αποδειχθεί η αξία τους.

Χαρακτηριστικό παράδειγμα, το πρωτότυπο σχέδιο του αναγεννησιακού δασκάλου Άλμπρεχτ Ντύρερ, που είχε αγοραστεί το 2016 στη Μασαχουσέτη για 30 δολάρια για να αποδειχθεί πριν λίγο καιρό, ότι πρόκειται για αυθεντικό, πιθανότατα του 1503, με αξία που ξεπερνά τα 50 εκατομμύρια. Η απόδειξη βρισκόταν στα αρχικά «A.D» του καλλιτέχνη, που είχαν γραφτεί με το ίδιο μελάνι, που είχε σχεδιαστεί το σκίτσο αλλά και στο γεγονός, ότι το χαρτί του έργου έφερε υδατογράφημα, που υπάρχει σε περισσότερα από 200 φύλλα χαρτιού, που είχε χρησιμοποιήσει ο Ντύρερ για τις δημιουργίες του. Οι ειδικοί μάλιστα πιστεύουν, ότι πρόκειται για μία προκαταρκτική μελέτη για τη γνωστή ακουαρέλα του Ντύρερ «Η Παρθένος με πλήθος ζώων», η οποία ολοκληρώθηκε περίπου τρία χρόνια αργότερα.

Άλλα έργα της Αναγέννησης που «ανακαλύφθηκαν» το 2021 είναι ένα ζευγάρι πορτρέτων του 16ου αιώνα, που απεικονίζουν τον Κόζιμο ΙΙ και τον Φερδινάνδο Ι των Μεδίκων. Βρέθηκαν σε μια αποθήκη της Πινακοθήκης Ουφίτσι στη Φλωρεντία -ας σημειωθεί ότι στην πλούσια, τραπεζική δυναστεία των Μεδίκων οφείλει τις συλλογές της η Πινακοθήκη- ήταν καλυμμένα μάλιστα, από παχύ στρώμα γύψου, που αφαίρεσαν οι εργάτες κατά τη διάρκεια ανακαίνισης. Ένας άλλος πίνακας στον οποίο εικονίζεται ο Μυστικός Δείπνος, έργο που για περισσότερο από έναν αιώνα κρεμόταν στον τοίχο μιας εκκλησίας στο Λέτμπαρι της Βρετανίας θεωρείται πλέον πιθανό να ανήκε στον Τιτσιάνο ή έστω να δημιουργήθηκε από το εργαστήριό του. Η σημασία του αποκαλύφθηκε μόνον, όταν ένας ιστορικός τέχνης και συντηρητής ανέφερε, ότι το έργο ήταν «κάπως ιδιαίτερο»!

Μυστικός δείπνος, έργο που αποδίδεται στον Τιτσιάνο ή στο εργαστήριό του

Ένα παρόμοιο σενάριο εκτυλίχθηκε κατά τη διάρκεια του lockdown με τον ιστορικό τέχνης Τομ Ρούτζιο να ανακαλύπτει ένα χαμένο έργο του καλλιτέχνη του μπαρόκ του 17ου αιώνα Τσέζαρε Νταντίνι κατά τη διάρκεια μιας τυχαίας επίσκεψής του στην Εκκλησία της Αγίας Οικογένειας στο Νιου Ροσέλ της Νέας Υόρκης. Ο πίνακας, που απεικονίζει την Αγία Οικογένεια ήταν κρεμασμένος στην τοίχο από το 1962. Κι όπως έλεγε ο ίδιος ο Ρούτζιο που τον εντόπισε «Είναι κάτι που περιμένεις να βρεις στην Ιταλία αλλά όχι σε μια εκκλησία της Νέας Υόρκης». Ένα άλλο αριστούργημα του μπαρόκ, ένα μαρμάρινο κρανίο σμιλεμένο από τον Τζιαν Λορέντζο Μπερνίνι πέρασε σχεδόν 200 χρόνια κρυμμένο από την κοινή θέα ως έργον που δεν είχε αποδοθεί στο αρχαιολογικό τμήμα της Κρατικής Συλλογής Τέχνης της Δρέσδης. Το κρανίο βρισκόταν κάποτε πάνω στο γραφείο του Πάπα Αλέξανδρου Ζ΄ (1599 – 1667) και εντοπίσθηκε από έναν επιμελητή.

 

Πίνακας που απεικονίζει την Αγία Οικογένεια και αποδίδεται στον Τσέζαρε Νταντίνι (17ος αιώνας)

Είναι μάλιστα τόσο ρεαλιστικά σμιλεμένο, που θα μπορούσε σχεδόν κανείς να το μπερδέψει με ένα γνήσιο, ανθρώπινο κρανίο.

Επί 50 χρόνια εξάλλου, ένας Πικάσο βρισκόταν κλεισμένος μέσα σε ντουλάπα σπιτιού στο Μέιν της Νέας Αγγλίας. Τον ανακάλυψε ο κληρονόμος της οικογένειας, ο οποίος ανέφερε ότι η γιαγιά και η θεία του είχαν σπουδάσει τέχνη στην Ευρώπη στη δεκαετία του ’20. Πράγματι το έργο δημιουργήθηκε από τον Πικάσο το 1919 σε χαρτί, πιθανώς ως προπαρασκευαστικό σχέδιο για την μνημειώδη κουρτίνα σκηνής στην παράσταση του Ρωσικού Μπαλέτου «Le Tricorne» (Το έργο πουλήθηκε ήδη σε δημοπρασία για 150.000 δολάρια).

Έργο του Πικάσο σε χαρτί, πιθανώς ως προπαρασκευαστικό σχέδιο για παράσταση μπαλέτου, 1919

Οι οικογενειακοί δεσμοί οδήγησαν και στην ανακάλυψη δύο ελαιογραφιών του ιρλανδού ιμπρεσιονιστή Πολ Χένρι, όταν ένας άνδρας από το Οχάιο, που ετοιμαζόταν να πουλήσει τη συλλογή έργων τέχνης των γονιών του βρήκε τα τοπία του ζωγράφου σε κάποιες παλιές αποθήκες. Και τα δύο πουλήθηκαν στη συνέχεια για περισσότερα από 200.000 δολάρια το καθένα. Σε μια άλλη περίπτωση, η κόρη ενός ζωγράφου, του Αμερικανο-αρμένιου καλλιτέχνη Άρσιλ Γκόρκι ήταν εκείνη, που ανακάλυψε, ότι κάτω από το έργο του πατέρα της «The Limit» (1947) κρυβόταν ένα άλλο. Κάτι το οποίο επιβεβαίωσαν οι συντηρητές, που διαχωρίζοντας τα έργα αποκάλυψαν ένα ζωντανό τοπίο σε αποχρώσεις του πράσινου και του μπλε. Θεωρείται λοιπόν πιθανό, ότι ο Γκόρκι αφού ζωγράφισε το έργο ξαναχρησιμοποίησε τον καμβά του κάνοντας οικονομία.

Έργο του Πολ Χένρι

 

Αρχαιότητα

Αν τα αριστουργήματα που περιγράφηκαν πιο πάνω οφείλουν τη σημασία τους στους διάσημους δημιουργούς τους, για τα έργα των αρχαίων πολιτισμών συνήθως δεν γνωρίζουμε τους καλλιτέχνες, αν εξαιρέσει κανείς ορισμένα της ελληνικής αρχαιότητας. Άγνωστο ποιος δημιούργησε αίφνης, τα εκπληκτικά ψηφιδωτά της Βυζαντινής εποχής, που ήρθαν στο φως στο Ισραήλ στην πόλη Γιάβνε. Ηλικίας 1.600 ετών αυτό το μωσαϊκό κοσμούσε το δάπεδο ενός πλούσιου αρχοντικού κι όταν οι αρχαιολόγοι το καθάρισαν, αντίκρισαν ένα «πολύχρωμο μωσαϊκό χαλί… διακοσμημένο με γεωμετρικά μοτίβα», όπως είπαν.

 Ψηφιδωτά της Βυζαντινής εποχής στην πόλη Γιάβνε του Ισραήλ, περί το 400 μ.Χ.

Με αναφορά στην Ελλάδα και το μωσαϊκό που βρέθηκε στο Ράτλαντ της Αγγλίας. Κάποτε, στη Ρωμαϊκή εποχή περί τον 3ο ή 4ο μ.Χ. αιώνα ήταν στο πάτωμα μιας τραπεζαρίας ή χώρου διασκεδάσεων και το ενδιαφέρον είναι, ότι απεικονίζει σκηνές από την Ιλιάδα. Καλλιεργημένοι προφανώς οι κάτοικοι αυτού του σπιτιού. Στις μέρες της ρωμαϊκής κυριαρχίας στη Βρετανία χρονολογήθηκε και μία τριάδα αγαλμάτων, που βρέθηκαν κατά τη διάρκεια μιας ανασκαφής στην εκκλησία της Παρθένου, η οποία χτίστηκε στο Μπάκιγχαμσαϊρ γύρω στο 1080, για να γκρεμιστεί όμως, στα μέσα του 20ού αιώνα. Οι ερευνητές ανακάλυψαν τις πέτρινες προτομές ενός ενήλικου άνδρα και μιας γυναίκας και δευτερευόντως το κεφάλι ενός παιδιού. Και τα τρία γλυπτά βρίσκονταν κάποτε σε ένα ρωμαϊκό μαυσωλείο, που χτίστηκε στη θέση ενός νορμανδικού ναού που καταστράφηκε από Ρωμαίους εισβολείς.

Ρωμαϊκό ψηφιδωτό στο Ράτλαντ της Αγγλίας. Κάποτε, στη Ρωμαϊκή εποχή περί τον 3ο ή 4ο μ.Χ. αιώνα με σκηνές από την Ιλιάδα

Τα αγάλματα όμως, που ήρθαν στο φως μαρτυρούν και τις διαφορετικές θρησκευτικές πεποιθήσεις των αρχαίων πολιτισμών. Το ελληνικό, αλλά και το ρωμαϊκό πάνθεον είχαν την τιμητική τους με την τριάδα της Αφροδίτης, του Διόνυσου και της Υγείας, που ανακαλύφθηκαν στην αρχαία πόλη των Αιζανών κοντά στην σημερινή Κιουτάχεια της Τουρκίας. Απρόσμενο το αγαλματίδιο Αφροδίτης, ηλικίας 1800 ετών, που βρέθηκε στην κομητεία του Γκλόστερσαϊαρ της Βρετανίας. Ενώ ένα μεγάλο ξύλινο, ειδωλολατρικό άγαλμα του 300 μ.Χ. μήκους 2,5 μέτρων περίπου, που αποκαλύφθηκε στην ιρλανδική πόλη Γκόρτνεκρανα -ένα από τα δώδεκα που έχουν βρεθεί ως τώρα- αναζητεί ακόμη ερμηνεία.

Αποκάλυψη αρχαίου αγάλματος στους Αιζανούς της σημερινής Τουρκίας

Για τη συνέχεια του άρθρου εδώ:

http://anaskafi.blogspot.com/2021/12/2021_30.html