Άγγελος Σικελιανός (1884-1951), «Τα βήματα ενός Άγγελου των Εθνών»

''Ομπρός ''Λαοί'' βοηθάτε να σηκώσουμε τον Ήλιο πάνω από την Ελλάδα
Ομπρός βοηθάτε να σηκώσουμε τον Ήλιο πάνω από τον κόσμο''
(Πνευματικό εμβατήριο)

Ένα αφιέρωμα στο μεγάλο ποιητή, με αφορμή τα 61χρόνια από τον θάνατο του.

Γράφει για το «Περί Τέχνης ο Λόγος»,

ο Γρηγόριος  Ι.Σ. Καρυδάς

Καθηγητής Πανεπιστημίου Αθηνών

Μέγιστος ο Σικελιανός μεσ΄ στη χορεία των Μέγιστων. Σολωμός (1798-1857), Καζαντζάκης (1883-1957), Παλαμάς (1859-1943), Κάλβος (1792-1869), Ρίτσος (1909-1990), Σικελιανός, Ημίθεων κόσμος. Με τους ομότεχνους του έχει τις ίδιες ανησυχίες και το ίδιο γιγάντιο πάθος μεταλαμπάδευσης του έργου του που εξυμνεί τον Ανθρωπισμό, την Ειρήνη, την Ενότητα, την Ισότητα, την Αγάπη για την Ελευθερία. Ποιητής πάντα πάνω στη μάχη, αλλά και πριν και μετά από αυτήν. Είναι ο θεωρητικός και πραχτικός δημιουργός, ο παθιασμένος για λάμψη και Φως, αυτός που μας καλεί με τους παιάνες του στην αρετή, στον ασπασμό έστω της Αύραστης Ελευθερίας και λέγει:

''Ω Λόγε-Πάθος/ Λόγε που φουσκώνεις σιωπηλά/ τα στήθη μου/ σαν ο έρωτας…'' ή αλλού άδει η Λύρα του: ''Σημαία ενότητας θεϊκή, /κυριεμένη στις κορφές/ του αγώνα!/ Ω Λόγε μυστικέ…''

Σαν ατόφιος δημιουργός και γλωσσοπλάστης δεν καταδέχεται την εγκεφαλική ποίηση του εργαστηρίου. Αγέρωχο, παραληρηματικό, ποταμός το τραγούδι του για τον άνθρωπο και τη φύση ταυτίζει τους ρυθμούς της καρδιάς του με αυτούς του Σύμπαντος Κόσμου, με την ίδια τη ζωή. Όλη του η οργή για τα βάσανα του Ελληνικού Λαού στα βουνά της Πίνδου ξεδιπλώνεται στο ''Πανανθρώπινο Εμβατήριο'' όταν λεβέντικα προτρέπει:

''Ομπρός να γίνουμε ο τρανός/ στρατός που θα νικήσει,/ σ΄ Ανατολή και Δύση,/ το μαύρο φίδι. Ομπρός.'' Εργάτης της Ποίησης στρατευμένος στα πιο εξαίσια Ιδανικά, ποιητής ήθους και πνοής, γνήσιος ψυχής παλμός γράφει για να συνεγείρει τα πλήθη, για να εξυψώσει το φρόνημα του αγαπημένου του Λαού:

''Ω ξάστερο αντροκάλεσμα:/ στο χρέος! Στο χρέος!/ στο τσαπί! Στο πότισμα!/ στ΄ αλέτρι! Στο δρεπάνι!/ στο δεμάτιασμα! Στο λίχνισμα !/ στο σιωπηλό ξεδιάλεγμα/ για το σταρένιον, ολοκάθαρο/ πνευματικό ψωμί!'' Οι στίχοι του και η μορφή του κι όλη του η κορμοστασιά πλημμυρισμένα από Απολλώνια ομορφιά. Ποιητής του φωτός, της Γης, της Μάνας, της φύσης, ανοίγει διάπλατα τα φυλλοκάρδια του στο Φως:

''και τα ματόφυλλα άνοιγα,/ στα διάπλατα, μεγάλα/ για να μην πέσει από το φως/ το Μέγα ούτε μια στάλα'', ή ακόμα: ''ας ακολουθήσω σιωπηλός και γλήγορος/ Ω Γη μου/ τα μεγάλα  τα κλεισμένα μονοπάτια…''. Το Φως που τον κατακλύζει γνωρίζει ότι το χρωστά στη Μάνα του και γι΄ αυτό την ευγνωμονεί με τις ακόλουθες θεσπέσιες λέξεις: ''Μάνα ποιο Φως με βύζαξες κι είναι/ η καρδιά μου αστέρι''. Τη Μάνα τη θεωρεί πιο ιερή κι από τη Φύση ακόμα. Αγάλματα, Ναοί, Πράσινο, Θάλασσα, Ουρανός, Κάλλος, αυτά γυρεύει στη Γη, το όλο της κάλλος γιατί: ''Γαληνά λάμπουν όλα,/ πολύβοα. Σε όλα δράμει Φως./ Και η ψυχή μου θαμάζει/ τα γνώριμα μύρα, βαθιά τα δοξάζει'' Μισεί τον πόλεμο, γι΄ αυτό και περιγράφει τον πόνο της Μάνας τόσο γλαφυρά σαν βλέπει το παιδί της που ήταν πρώτα ''λάμπασμα'' να γυρίζει από το μέτωπο με κομμένα πόδια: ''και να σύρει απ΄ τα βάθη της καρδιάς της/ ένα σκούξιμο: ''Μάτια μου…..Βαγγέλη!'', ή λίγο πριν: ''Το πόδι ως να το κάρφωσε ήταν στο κατώφλι/ της θύρας και δεν έμπαινε πιο μέσα!…''

Στην κηδεία του Κ. Παλαμά το 1942.
Κάποτε έτσι κηδεύονταν οι ποιητές...

Ο πόλεμος τον βρίσκει σε πλήρη εγρήγορση και σε έξαψη πατριωτική, ιδού: ''Ομπρός η Ελλάδα σκώθηκε/ και διασκορπάει τα σκότη…/Ανάστα, η Ανθρωπότη κι/ ακλούθα την…Ομπρός!'' Καλεί τους Έλληνες και τον Κόσμο με εγερτήρια σαλπίσματα, με λόγια Επαναστάτη, Θεϊκά τους καλεί να΄ λευτερώσουν την ''Ελευθερία'': ''Ηχήστε οι σάλπιγγες…Καμπάνες βροντερές/ δονήστε σύγκορμη τη χώρα  πέρα ως πέρα…/ βόγγα Παιάνα! Οι Σημαίες οι φοβερές,/ στης Λευτεριάς ξεδιπλωθείτε στον Αγέρα!/

Το έργο του οικτίρει τις υλικές απολαύσεις, τα υλιστικά κριτήρια, προβάλλοντας μονάχα το όραμα ενός Πνευματικού μέλλοντος κόσμου. Ελπίζει ότι την αδικία θα την πολεμήσει κάποια ευλογημένη στιγμή ένα ''Θείο Γιουρούσι'', μια αντιφεγγιά του αιώνιου, μα κι αντάμα-σκληρή, του Δικαίου αστραπή κι ελπίδα. Πόθος του διακαής η παγκόσμια επικράτηση της Αγάπης, του Πνεύματος και της Ελευθερίας. Αντίθετα απαξιώνει τα υλιστικά συμφέροντα που κατακλύζουν σήμερα τις ανθρώπινες σχέσεις. Με το λαό έχει μια σχέση ερωτική, όπως και με τους ξωμάχους, με τα αδέλφια του, τους απλούς ανθρώπους. Γι΄ αυτό: ''Παντού ο Λαός. Και λάτρεψα/ και στη λαχτάρα μου είπα:/ ''Βάλε τ΄αυτί στα χώματα''./ Και φάνη μου πως η καρδιά/ της Γης βαριά αντιχτύπα''.

Στα έργα του παρατηρούμε τεράστιο πλήθος εικόνων λαμπρών, ολοζώντανων. Για να στηλιτεύσει τις διακρίσεις στην αρχαία Ελλάδα μεταξύ Ελλήνων και βαρβάρων, δούλων και απελεύθερων ρίχνει το βάρος στη δημιουργία ενός Παγκόσμιου πνευματικού κέντρου με έδρα τους Δελφούς, όπου κατά την αρχαιότητα κυριαρχεί η δυναμική συμμετρία, η δημιουργία σταδίων, θεάτρων, αγαλμάτων, τελετών, Διθυράμβων και η λέξη Είλωτας πάλι εκεί χάνει παντελώς το νόημα της. Στους Δελφούς συρρέουν όλοι με ίσα πολιτικά δικαιώματα. Τα έργα του που αναφέρονται στους Δελφούς αποτελούν το δικό του εφαλτήριο για το βάπτισμά του στην κολυμβήθρα της παγκοσμιότητας. Έχοντας ριζώσει μέσα του η αγάπη ''η πηγή των πηγών'' απλώνεται παγκόσμια με έργο και πράξεις, Δελφική Ιδέα κ.α.

Πολέμιος των ισχυρών της Γης τους ψέγει με την ελεύθερη φωνή του, γιατί τόσο αδιάντροπα αυθαιρετούν με το να δίνουν στο πνεύμα και στο κριτήριο της αλληλεγγύης φιλανθρωπική ερμηνεία. Έτσι διαφθείρουν σκόπιμα οι ''κρατούντες'' κραταιοί τους αδύναμους και τους πτωχούς με το να εξάρουν τη σημασία των υλιστικών κριτηρίων της ζωής. Έτσι γίνονται από τις μάζες αποδεκτές ακούσια οι διακρίσεις φτώχιας και πλούτου και συνεπώς εξευτελίζεται το στοιχείο του τίμια εργαζομένου ανθρώπου. Γι΄ αυτό έχουμε χρέος, κατά τον Σικελιανό, να ξεκινήσουμε αγώνα παλινδρομικό προς την αγάπη για να νικήσουμε τον πόλεμο, τον ''ύστερο αυτό βυθό''. Το έργο του ''Πάσχα Ελλήνων'' αποτελεί ένα πίνακα της Ελληνικής ζωής και του πνεύματος, ένα θρυλικό μνημείο αγάπης.

Δελφικές Γιορτές του 1927

Ο Σικελιανός ασχολείται έντονα και με το θέατρο. Γράφει τα ακόλουθα έργα: ''Ο Διθύραμβος του Ρόδου'' 1950, ''Σίβυλλα'' 1950, ''Ο Δαίδαλος στην Κρήτη'' 1950, ''Ο Χριστός στη Ρώμη'' 1946, ''Ο θάνατος του Διγενή'' 1950, ''Ασκληπιός σε σχεδιάσματα'' 1954. Τα θεατρικά του Άγγ. Σικελιανού έχουν εκδοθεί από τις εκδόσεις ''Ίκαρος'' το 1950-51 και το 1971. Αν και θεωρούνται αντιθεατρικά έργα, έτσι χαρακτηρίζει η αγορά τα έργα πνοής που προβληματίζουν και αποπνέουν πατριωτισμό, παράδοση και Ειρήνη, ανέβηκαν στη σκηνή μερικές φορές.

Η ''Σίβυλλα'' στο Εθνικό Θέατρο το 1960 με αφηγητή το Ν. Τζόγια και το 1962 και 65 στο Κ.Θ.Β.Ε. Στο Εθνικό Θέατρο παίζεται το έργο και το 1981 με πρωταγωνίστρια πάντα την Άννα Συνοδινού πλαισιωμένη από τον Στ. Βόκοβιτς, το Ν. Τσακίρογλου κ.α. Επίσης παρουσιάζεται και στη Λευκάδα στις 15/8/1981 ιδιαίτερη πατρίδα του μέγιστου ποιητή. Τα σκηνικά για τη ''Σίβυλλα'' του Εθνικού Αθηνών δημιουργεί η Ιωαν. Παπαντωνίου και τη μουσική γράφει ο Γ. Κουρουπός.

''Ο θάνατος του Διγενή'' δίνεται το 1975 στο Κ.Θ.Β.Ε και το 1979 από το θίασο του Χατζίκου και Τιτ.Νικηφοράκη. ''Ο Διθύραμβος του Ρόδου'' παρουσιάζεται από την Εταιρία Θεάτρου ''Εντός'' στο 20ο Φεστιβάλ Τρίπολης το 2001. Στο ''Δαίδαλο'' βλέπουμε τη συνειδητότητα που μάχεται για τις αξίες της καθολικής Ελευθερίας. Εδώ δίνεται εξαιρετικά το στοιχείο της Εσωτερικής Ελευθερίας και της Δικαιοσύνης. Στο ''Χριστό στη Ρώμη'' εναντιώνεται ο ποιητής στον όποιο Καισαρισμό, υπερτονίζοντας την αξία της συγνώμης και της αγάπης που φέρνουν τελικά τη μυστική Ειρήνη στον κόσμο. Η αγάπη και η θυσία νικούν τελικά τη βία που εδώ έχει το πρόσωπο του Νέρωνα.

Στο ''Διγενή'' προβάλλεται ο καινούργιος παράδεισος θεμελιωμένος πάνω στη γνώση του παλαιού παραδείσου, στην πείρα δηλαδή των αιώνων, στα θεμέλια επάνω της Λευτεριάς και του Δικαίου και κυρίως πάνω απ΄ όλα της αγάπης. Στο ''Διγενή'' δίνεται βάρος στην ενότητα, την αγωνιστικότητα και στο γενναίο φρόνημα που έχει ως αποτέλεσμα την επικράτηση της Ελευθερίας. Η ''Σίβυλλα'' κι ας τονισθεί το γεγονός αυτό εδώ, αποτελεί ένα σάλπισμα Ελευθερίας ενάντια στους κατακτητές. Γίνεται φανερό από τη ροή του κειμένου πως η αξία της Ελευθερίας πηγάζει μόνο από τη γνήσια Ελληνική παράδοση. Αυτό αφήνει να εννοηθεί τελικά το σύνολο έργο. '

Δελφικές Γιορτές 1927

"Στα σχεδιάσματα του Ασκληπιού'' παρατηρούμε τις Ιδέες που διαρκώς μπολιάζονται και αυτό έχει φυσικά ως αποτέλεσμα μόνο την προσωρινή νομοτελειακά ήττα των αγωνιστών. Άρα η πρόσκαιρη ήττα των ανθρωπιστικών Ιδεών δεν πρέπει να μας απογοητεύει. Και όπως γίνεται αντιληπτό, οι απόψεις αυτές την σήμερον είναι εξαιρετικά επίκαιρες.


Ο Σικελιανός γεννήθηκε στη Λευκάδα το 1884. Πρωτοδημοσίευσε στο ''Νουμά'' και στο ''Διόνυσο'' το 1902-3. Καταγόταν από καλλιεργημένους γονείς και η μητέρα του υπήρξε Μούσα του Βαλαωρίτη. Αδέλφια είχε πέντε και στο σπίτι της μιας, της Πηνελόπης, γνώρισε την εύπορη Εύα Πάλμερ και μαζί της πορεύτηκε τον Γολγοθά της αναβίωσης της Δελφικής Ουτοπικής Ιδέας. Πράγματι το 1927 έγιναν οι πρώτες τελετές με πρώτο έργο τον Προμηθέα Δεσμώτη. Το 1930 έγινε η δεύτερη προσπάθεια με τις Ικέτιδες του Αισχύλου. Όλες αυτές όμως οι προσπάθειες έληξαν κάποια στιγμή λόγω οικονομικών δυσκολιών.

Αυτός ο ποιητής του Εμείς και όχι του Εγώ, αυτός που τραγούδησε όσο κανείς τους ασφόδελους, τα αμπέλια, τους ελαιώνες και τα ρουμάνια της Ελληνικής Φύσης, ο Μύστης αυτός της αρχαίας θρησκείας που είχε από καιρό κατακτηθεί από την Ορφική ρήση ''Είμαι της Γης Γιος και του κάταστρου ουρανού, να γιατί η ψυχή μου είναι αθάνατη'', αυτός λοιπόν πείνασε στα χρόνια της κατοχής και γι΄ αυτό πρέπει να ντρέπεται η κατάπτυστη αστική και μεγαλοαστική Ελληνική κοινωνία της εποχής εκείνης, όσοι δηλαδή είχαν τη δυνατότητα να βοηθήσουν το Μέγα ποιητή και δεν το έπραξαν. Και ήσαν πολλοί που επιζητούσαν μάλλον τον εξαφανισμό του, γιατί τους ενοχλούσαν οι λαμπερές Ιδέες του.

Μεγάλο διάστημα έζησε στη Φανερωμένη της Σαλαμίνας. Η καλοσύνη του ήταν ανεξάντλητη και η αταραξία του Ολύμπια. Η ποίηση του αισθησιακή, ποτέ όμως ηδονική, αλλά παραγωγική, αναζητά μόνιμα τη σφαιρική αλήθεια. Η ανεξικακία του ήταν αντανάκλαση μιας βαθύτερης πίστης και όταν εγκατέλειψε τον κόσμο έγινε ''νερό, φωτιά και Γης'', έγινε αιώνιος σαν τη φύση που λάτρεψε, μας μαρτυρεί ο Ηλίας Βενέζης.

Στα νιάτα του ασχολήθηκε με το θέατρο στη ''Νέα Σκηνή'' του Χρηστομάνου. Δεν συνέχισε όμως, όπως και δεν τελείωσε τη Νομική Σχολή. Η πίστη του στην ποίηση-πράξη και στη θεωρία της Δελφικής Ιδέας, τον καθιστά αυτόματα προάγγελο της Κοινωνίας των Εθνών και του ΟΗΕ αργότερα, θεμελιωμένοι όμως και οι δύο Οργανισμοί στην πνευματικότητα.

Είναι άξιον αναφοράς, ότι όταν γεννήθηκε το πρόσωπό του ήταν σκεπασμένο με τον ''άμνιο χιτώνα'', προσωπίδα που θεωρείται γούρικη και καλότυχη γι΄ αυτόν που την έχει από γεννησημιού του. Όμως, φευ, ο Μέγας ποιητής κυνηγήθηκε όσο κανείς άλλος από τον Σπ. Μελά και μια δράκα ακραιφνών συντηρητικών, όταν υπήρξε υποψήφιος για ΝΟBEL και για μια θέση στην ερμητικά κλειστή -άκουσον-άκουσον- Ακαδημία των Αθηνών για τον Μέγιστο ποιητή. Κοιμήθηκε το 1951 πικραμένος αλλά δικαιωμένος και πολύκλαυστος από τον αγαπημένο του άδολο Ελληνικό Λαό της εποχής εκείνης.

ΕΡΓΟΓΡΑΦΙΑ:

1.      Τα επικολυρικά έργα του Σικελιανού περιέχονται στους τρεις τόμους που τυπώθηκαν από τον ίδιο με τίτλο ''Λυρικός Βίος'' το 1947. Από το 1965 ξανατυπώνονται τα επικολυρικά του με επιμέλεια Γ. Σαββίδη. Τα θεατρικά έργα του κυκλοφορούν σε τρίτομη έκδοση με το γενικό τίτλο ''Θυμέλη'' από τις εκδόσεις ''Ίκαρος''. Η έκδοση της ''Θυμέλης έγινε από το 1970 μέχρι το 1975.

2.      Ο πεζός λόγος του Σικελιανού εκδόθηκε από το 1978 μέχρι το 1985 σε πέντε τόμους.

3.      Κείμενα, μελέτες, άρθρα του μέγιστου δημιουργού έχουμε τα ακόλουθα: Ροντέν Ωγκύστ 1918, Παλαμάς 1933, Δελφικός Λόγος 1928, Δελφική Ένωση 1932, Δελφική έκκληση 1930, η ζωή και το έργο του Πινδάρου 1933.

4.      Άπειρα Δελφικά κείμενα και πολλά άγνωστα και ανέκδοτα έργα του είναι άγνωστο αν έχουν ακόμα εκδοθεί. Πολλά έργα του έχουν μεταφραστεί και κυκλοφορούν σε διάφορες χώρες του κόσμου.

Τα αποσπάσματα του κειμένου είναι από τα ακόλουθα ποιήματα:

Α) Στ΄όσιου Λουκά το μοναστήρι. Β) Το πανανθρώπινο εμβατήριο της Ελλάδας. Γ) Η συνείδηση της προσωπικής δημιουργίας. Δ) Δελφική έκκληση. Ε) Διθύραμβος Ρόδου. ΣΤ) Πνευματικό Εμβατήριο. Ζ) Δελφικά κείμενα.

ΠΗΓΕΣ: Πρόγραμμα Σίβυλλας, Εθν. Θέατρο-1981. Εγκ. BRITANICA. Εγκ. Δομή. Ανθολογία Ακάδημος, Μέμος Παναγιωτόπουλος -1969. ''Θυμέλη'', Ίκαρος-1970-1975.