Με αφορμή την ανθρώπινη κυριαρχία...

Γεράσιμος Γ. Γερολυμάτος: "Μνημείο της Ιστορίας"
λάδια σε καμβά-2007

Γράφει ο Γεράσιμος Γ. Γερολυμάτος
ζωγράφος

HOMO SAPIENCE: Ο Άνθρωπος της Σοφίας, κατ΄επέκταση ο άνθρωπος της σκέψης και της γνώσης. Ένα από τα νεότερα είδη του πλανήτη Γη, που μετράει ήδη, ως ξεχωριστό ον, 300.000 περίπου χρόνια ύπαρξης. Ίσως και λίγα περισσότερα, αν θεωρηθούν πρόγονοι του ανθρώπου τα πιθηκόμορφα είδη που έζησαν στην απώτερη προϊστορία. Αυτή είναι πάνω-κάτω η ηλικία του ανθρώπου, όταν γνωρίζουμε πως η ηλικία του Σύμπαντος, είναι σύμφωνα με τις τελευταίες εκτιμήσεις 15.000.000.000 χρόνια!

Από την εποχή της αρχικής λάμψης της συνθετικής μας λογικής και της κατασκευής των πρώτων εργαλείων από πυριτόλιθο, έχουν αλλάξει πολλά. Η δυνατότητα του ανθρώπου να μεταβάλλει και να προσαρμόζει το φυσικό περιβάλλον προς τις ανάγκες του, μέσα από τεχνικές παρεμβάσεις, συνιστά έναν άλλο ερμηνευτικό προσδιορισμό της έννοιας του Πολιτισμού, που ανάγεται σε μια εποχή σχετικά πρόσφατη, ως προς τη συνολική ηλικία της ύπαρξής του.

Από το τέλος της νεολιθικής εποχής, δηλαδή, όταν άρχισε η μόνιμη διαμονή και η μετάβαση από τη κτηνοτροφική-νομαδική κοινωνία στη γεωργική-αστική, και ξεκίνησε περί το 4.000 π.Χ, η κατεργασία των μετάλλων και η κατασκευή αποτελεσματικότερων εργαλείων, με τα οποία άρχισε σταδιακά το διαχρονικό αγώνα για την επικράτηση στη φύση. Ένας αγώνας ταυτόχρονος με την πνευματική – κοινωνική - πολιτική του ανάπτυξη, και όλα αυτά μαζί, είναι στοιχεία που συγκροτούν τη συνολική αρχιτεκτονική του Πολιτισμικού του οικοδομήματος.

Τα μέσα της εποχής εκείνης, δε μπορούσαν να αλλάξουν τη μορφή του περιβάλλοντος, αφού δεν ήταν εκτεταμένα, συγκρίνοντας τα με τα σημερινά. Αυτό αποδεικνύεται, με την εξαίρεση ελάχιστων παραδειγμάτων, όπως οι πυραμίδες, και από την έλλειψη ανάλογων ευρημάτων ή μεγάλων τεχνικών κατασκευών. Όμως, οι πραγματικές δραματικές παρεμβάσεις στο φυσικό περιβάλλον, συμβαίνουν με αυξανόμενο ρυθμό τα τελευταία 200 χρόνια, σε συνάρτηση με την αναπτυσσόμενη τεχνογνωσία, που έχει ξεπεράσει σε ταχύτητα την αντίστοιχη πνευματική ανάπτυξη. Αλλά εξαιτίας επίσης και της παραμόρφωσης της βασικής φιλοσοφίας του ανθρώπου του δυτικού Πολιτισμού.

Τα τελευταία 50 χρόνια, και αυτό είναι τρομακτικό όσο και υπαινικτικό για τις μελλοντικές επιπτώσεις, οι ασυλλόγιστες παρεμβάσεις έχουν δημιουργήσει ένα φοβερό αποτέλεσμα οικολογικής καταστροφής, που χιλιετίες ολόκληρες δεν έκαναν. Αυτή η Φιλοσοφία, πρακτική, ορθολογιστική, αλλά και επεκτατική από τη φύση της, μπορεί μεν να ανάγει την καταγωγή της στις βασικές ιδέες του ανθρωποκεντρικού αρχαιοελληνικού Πολιτισμού, όμως τώρα εκφράζει και διασφαλίζει μιαν αυθαίρετη κυριαρχία του ανθρώπου πάνω στον πλανήτη, με έναν τρόπο εσφαλμένο και παρερμηνευμένο από τον αρχικό ελληνικό, που ήταν το πρότυπο του.

Θέτει επίσης ένα πλήθος ερωτημάτων, για το ύφος της ανθρώπινης κυριαρχίας και τον εννοιολογικό επαναπροσδιορισμό της προόδου και της ανάπτυξης, που η φιλοσοφία αυτή εισάγει, σε συνδυασμό με τη σχέση του ανθρώπου- όντος και του περιβάλλοντος-Φύσης. Κυρίως δε το ερώτημα, κατά πόσο η Φύση είναι δυνατό να αντέξει τις συνέπειες των παρεμβάσεων αυτών και για πόσο; Οι σκοποί της ανθρώπινης κυριαρχίας είναι εναρμονισμένοι με το πραγματικό συμφέρον του ανθρώπου και την κοινή λογική και ποιοί είναι αυτοί;

Η απάντηση βάσει των δεδομένων είναι μάλλον αρνητική. Η κατεύθυνση ενός μεγάλου μέρους του Πολιτισμού της δύσης, μπορεί να τεθεί υπό αμφισβήτηση και να χαρακτηρισθεί επιεικώς παράλογη. Αιτία δεν είναι η έμφυτη δημιουργικότητα του ανθρώπου και τα επιτεύγματά του, ούτε η ανάγκη για την αναζήτηση της αλήθειας και της γνώσης που τον ωθεί, μέσα από το χωροχρονικό ταξίδι που κάνει σαν είδος, στο αντάμωμα κάποτε του φωτεινού του μέλλοντος. Αυτά όλα αναφέρονται στις πολιτιστικές αξίες μιας ιδανικής πανανθρώπινης κοινωνίας.

Οι αιτίες του παραλογισμού απορρέουν από την τάση προσκόλλησης στα υλικά επιτεύγματα του πολιτισμού μας και την απληστία που συνοδεύει μια τέτοια συμπεριφορά. Κατά συνέπεια, από την ψυχολογική μας στάση απέναντι σε αυτά σαν να αποτελούν αυτοσκοπό. Αντί της χρήσης τους, ως απλά μέσα της ανάπτυξης, έχουμε παγιδευθεί στην προσκόλληση, λησμονώντας τον προορισμό του χωροχρονικού μας ταξιδιού και τον τελικό σκοπό, που κάθε πρόοδος πρέπει να υπηρετεί. Τη δημιουργία δηλαδή ενός καλύτερου μέλλοντος για όλο το ανθρώπινο είδος.

Ο Πολιτισμός της ανατολής, χρωματίζεται έντονα από μια μυστικιστική φιλοσοφία και μια παθητική εσωστρέφεια, που μπορεί όμως να συμβιώνει ακόμη με το περιβάλλον της, με συνέπεια, βέβαια, την υλική και τεχνολογική καχεξία. Οι λαοί της Ασίας, γεωργικοί και κτηνοτροφικοί κατά βάση, με χαμηλούς δείκτες σε όσα ο δικός μας πολιτισμός θεωρεί αναγκαία. Ας φανταστεί, λοιπόν, κάποιος, τι θα συνέβαινε στο περιβάλλον του πλανήτη, και ήδη έχει αρχίσει να συμβαίνει σήμερα, αν τα 4 δις των ασιατών δεν αρκούνταν πλέον σε μια κούπα ρύζι, αλλά υιοθετούσαν το δυτικό μοντέλο φιλοσοφίας, πολιτισμού και ανάπτυξης, και ρίχνονταν με την ίδια καταναλωτική μανία με εμάς στους πλουτοπαραγωγικούς πόρους των περιοχών τους; Αυτό, έτσι και αλλιώς συμβαίνει, μαζί με τις μετακινήσεις των πληθυσμών προς τους πυρήνες της επίπλαστης ευμάρειας και θα επιδεινωθεί ακόμη περισσότερο στο μέλλον.

Ο Πολιτισμός της δύσης αντίθετα, περισσότερο υλιστικός στρέφεται ενεργητικά προς μια ματαιόδοξη εξωστρέφεια απόλυτης κυριαρχίας απέναντι στο περιβάλλον, κάτι που συνεπάγεται αγώνα επικράτησης και σύγκρουσης με αυτό. Ο κυρίαρχος άνθρωπος συγκρούεται στην ουσία με τον εσώτερο εαυτό του, που συνειδητοποιεί κάποτε, ότι η ύπαρξή του δεν είναι μια ξέχωρη, αυτόνομη οντότητα μέσα στη Φύση, αλλά εξαρτιέται απόλυτα από αυτήν. Πως τα αληθινά του συμφέροντα συνδέονται με τη διατήρησή της και την επιστροφή σε μια ισορροπημένη σχέση με αυτήν. Αυτή θα είναι σύντομα μια απόφαση ζωής ή θανάτου, αλλά και ταυτόχρονα ταπείνωσης του πνεύματος του κυρίαρχου ανθρώπου, μπροστά στο ενδεχόμενο της πλήρους καταστροφής του.

Γιατί, είναι αλήθεια πως το πεπρωμένο που επιφυλάσσεται συνολικά στην ανθρωπότητα, είναι τελικά το ίδιο πεπρωμένο, που επιφυλάσσεται στον καθένα από εμάς ξεχωριστά.