Οι Έλληνες λόγιοι στη Δύση

Η Borgo Dei Greci, σε κεντρικό σημείο της Φλωρεντίας

( Α΄κύκλος)

Γράφει και επιμελείται

ο Γεράσιμος Γ. Γερολυμάτος

Μέσα στα πλαίσια  των αιτιών του Φιλελληνισμού σημαντική θέση κατέχει η πνευματική δράση των Ελλήνων λογίων στη Δύση. Αμέσως μετά την άλωση της Κωνσταντινούπολης, λίγο μετά τα μέσα του 15ου αιώνα, Έλληνες διανοούμενοι κατέφυγαν στα διάφορα ευρωπαϊκά κέντρα, όπου πολλοί από αυτούς δίδαξαν στα εκεί Πανεπιστήμια και σε άλλα πνευματικά ιδρύματα.

Ανάμεσα τους, θα αναφέρουμε ενδεικτικά, τους Μανουήλ Χρυσολωρά, τον Βησσαρίωνα  που διέπρεψε και έφτασε να γίνει ακόμη και καρδινάλιος, τους Κωνσταντίνο και Ιωάννη Λάσκαρη, τον Φραντζή, τον Γεώργιο Τραπεζούντιο κ.α. ενώ, ήδη από το 1476 ο Γεώργιος Ερμώνυμος εκ Σπάρτης διδάσκει στο Παρίσι. Στα τέλη του 15ου σημειώνεται πυρετός εκδόσεων ελληνικών βιβλίων, όπως π.χ  «Η Γραμματική» του Λασκάρεως που εκδόθηκε στο Μιλάνο το 1476. Το αποκορύφωμα αυτής της πνευματικής δραστηριότητας εμφανίζεται στην Ενετία στα τέλη του αιώνα με την ίδρυση του εκδοτικού Οίκου Άλδου που εκδίδει πλήθος βιβλίων και μεταφράσεων που έχουν σχέση με την ελληνική γλώσσα και την φιλοσοφία.

Ο Βησσαρίων

Οι δραστηριότητες αυτές, όπως είναι φυσικό, φέρνουν την ελληνική διανόηση και τις αρχαίες καταβολές της σε επαφή με τους Ευρωπαίους διανοούμενους της εποχής, μεταφέροντας και διασώζοντας την πνευματική κληρονομιά των Ελλήνων. Η επίδραση αυτή των Ελλήνων λογίων, αλλά και του ελληνικού πολιτισμού, θα πρέπει να αναζητηθεί επίσης στους βασικούς λόγους της άνθισης της ιταλικής Αναγέννησης που κορυφώνεται τον αιώνα εκείνο. Ας μην ξεχνάμε, ότι μια από τις βασικές θεματολογίες της ιταλικής ζωγραφικής και γλυπτικής τον 15ο, αλλά και τους επόμενους τρεις αιώνες έχουν ως σημείο αναφοράς τους την ελληνική μυθολογία και ιστορία. Να σημειωθεί, πως σε αρκετές ευρωπαϊκές πόλεις δημιουργήθηκαν ακμάζουσες ελληνικές παροικίες. Στην Φλωρεντία και στη Ρώμη π.χ υπάρχουν και σήμερα ακόμα στο ιστορικό κέντρο των πόλεων, οδοί με την ονομασία «Via dei Greci» - Οδός των Ελλήνων.

Μέσα από αυτές και άλλες παραμέτρους, αρχίζει σταδιακά, να διαμορφώνεται ένα έντονο ενδιαφέρον για οτιδήποτε ελληνικό, τουλάχιστον στους στενούς κύκλους αρχικά των διανοουμένων και των καλλιτεχνών της Ευρώπης. Ενδιαφέρον, που τους επόμενους αιώνες μαζί με την δράση των περιηγητών συνέτεινε στην δημιουργία  ενός ευρύτερου φιλελληνικού αισθήματος.

( Β΄κύκλος)

ο Ιωάννης Κωτούνιος

Τον 16ο-17ο και με αποκορύφωμα τον 18ο αιώνα στην Ενετία, παρατηρείται άνθιση των Ελλήνων λογίων όπως, ο Ιωάννης Κωτούνιος ο οποίος δίδαξε σαν καθηγητής στα Πανεπιστήμια της Πάντοβα και της Μπολόνια  Στην Ενετία επίσης ήδη προ του 1537 είχε ιδρυθεί Ελληνικό Γυμνάσιο στο οποίο παρέδιδαν μαθήματα διδάσκαλοι όπως: ο Νικόλαος Λάσκαρης, ο Θεόφιλος Κορυδαλεύς, ο Ηλίας Μηνιάτης, ο Παχώμιος Δοξαράς, ο Ναθαναήλ Χύκας, ο Νικόλαος Σοφιανός, ο Ματθαίος Τυπάλδος κ.α. Σημαντική είναι ακόμα, σε ό,τι αφορά την συμβολή των Ελλήνων στην φιλελληνική τάση, η δράση καλλιτεχνών όπως, οι  Κρήτες ζωγράφοι Άγγελος Βεργίκιος από το Ρέθυμνο τον οποίο προσκάλεσε ο Φραγκίσκος 1ος της Γαλλίας και στα μέσα του 16ου αιώνα ο πολύ γνωστός Δομήνικος Θεοτοκόπουλος (Ελ Γκρέκο).

Ανάλογη δράση Ελλήνων λογίων σημειώνεται και στις παραδουνάβιες ηγεμονίες της Μολδαβίας και της Βλαχίας, όπου οι Φαναριώτες εγκαθιδρύουν εξελληνισμένες ηγεμονίες με πρώτο Έλληνα ηγεμόνα της Μολδαβίας το 1709 τον Νικόλαο Μαυροκορδάτο. Η εποχή αυτή αποτελεί την προδρομική περίοδο της πορείας της Ελληνικής γραμματείας και ταυτίζεται με τον Ελληνικό Διαφωτισμό, που κορυφώνεται σταδιακά σχεδόν μέχρι το 1821.

Μέσα στα πλαίσια αυτά ιδρύονται ελληνικά τυπογραφεία στο Ιάσιο το 1680, στο Βουκουρέστι το 1755, ενώ λειτουργεί  και η «Αυθεντική Σχολή» όπου διδάσκουν επιφανείς λόγιοι της εποχής όπως ο Παϊσιος Λαζαρίδης, ο Ιωάννης εξ Αγράφων το 1768, ο Νικηφόρος Θεοτόκης, ο Αλέξανδρος Τυρναβίτης το 1755 στο Βουκουρέστι, ο Θ. και Νεόφυτος Καυσοκαλυβίτης, ο Λάμπρος Φωτιάδης κ.α Ονόματα όπως του Ρήγα, του Κων/νου Νικολόπουλου και του Αδαμάντιου Κοραή, συμβάλλουν τα μέγιστα  στην εξάπλωση του Ελληνικού Διαφωτισμού και στην ευαισθητοποίηση για το ελληνικό ζήτημα.

Βιβλιογραφικές παραπομπές:

Ø       «Η ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ  ΖΩΓΡΑΦΙΚΗ ΤΟΥ 19ου ΑΙΩΝΑ», Χρυσ. Χρήστου. Εκδ. ΒΑΝΙΑΣ 1990

Ø       «ΕΓΚΥΚΛΟΠΑΙΔΙΚΟ ΛΕΞΙΚΟ»,  Εκδ. Ελευθερουδάκη. Τόμοι 10ος-11ος

Ø       «ΕΛΛΗΝΙΚΟΣ  ΔΙΑΦΩΤΙΣΜΟΣ», Κ. Δημαρά, Νεοελληνικά Μελετήματα, Αθήνα 1977