Το πανέμορφο ψηφιδωτό του Ψυχοπομπού Ερμή και του δαφνοστεφανωμένου γενειοφόρου άνδρα στον τάφο της Αμφίπολης

του Γεράσιμου Γ. Γερολυμάτου

Η αποκάλυψη του πανέμορφου ψηφιδωτού και της βάσης της «Ιωνικής» Θύρας στο δάπεδο του β΄προθαλάμου πίσω από τις Καρυατίδες, μου έδωσε ιδιαίτερη χαρά. Πέραν όμως της καλλιτεχνικής του αξίας και για δύο ακόμα λόγους.

Πρώτον, επειδή επιβεβαιώθηκε η ύπαρξη ενός σκαλοπατιού κάτω από την Θύρα, που στο σχέδιο μου το είχα υποθέσει και μάλιστα σχεδιάσει.

Δεύτερον, γιατί η ύπαρξη του γενειοφόρου άνδρα με το στεφάνι από δάφνες στο κεφάλι, που οδηγεί το άρμα, έρχεται να ενισχύσει ως αρκετά βάσιμη πλέον την σχεδιαστική μου υπόθεση για τον δοξαστικό χαρακτήρα των δύο Καρυατίδων και για την κίνηση τους.

Είναι εντυπωσιακό το ότι, ο ψυχοπομπός Ερμής στο ψηφιδωτό μαζί με την ανδρική μορφή (μάλλον του τιμώμενου ένδοξου νεκρού), βρίσκονται ακριβώς μετά από τις Καρυατίδες και πριν από την μαρμάρινη Θύρα που σηματοδοτεί πραγματικά και συμβολικά το πέρασμα στον κάτω κόσμο.

Αφορά μια σημειολογική οπτική, που τοποθετεί τα σύμβολα στους χώρους που αυτά υποσημειώνουν, με μια διάταξη σκοπίμως προκαθορισμένη, προκειμένου έτσι να αποδοθεί μια φυσικότητα στην εναλλαγή τους, όπως συμβαίνει και στην πραγματικότητα, όπου την ένδοξη ζωή ακολουθεί η μετάβαση προς τον θάνατο. Έχω την αίσθηση πως το μνημείο, με τους γνωστούς μέχρι τώρα χώρους του, πέραν όλων των άλλων χαρακτηριστικών του, ίσως αποτελεί σε συμβολικό επίπεδο μια κατασκευαστική μεταφορά-αναπαράσταση του ίδιου του χρόνου και της ζωής, που εκφράζεται πιθανόν μέσα από τους ιδιαίτερους χαρακτήρες των θαλάμων. Διανύοντας λοιπόν, μια σχεδόν θεατρική-συμβολική διαδρομή λίγων δεκάδων μέτρων, μέσα από τα αλλεπάλληλα «σκηνικά» του τάφου (Πύλη Σφιγγών-Πύλη Καρυατίδων κλπ) και με μια συναισθηματική ένταση, που ο αρχιτέκτονας του τάφου, χειρίζεται για να υποβάλλει τους επισκέπτες μέσα από την κατάλληλη χρήση των συμβόλων και την σταδιακή κορύφωση τους, οδηγεί προς το τέλος, στην αθανασία.

Υπό αυτήν την σημειολογική οπτική, το ψηφιδωτό με τον ψυχοπομπό Ερμή, βρέθηκε εκεί που έπρεπε.  Δηλαδή, στον φυσικά αναμενόμενο για το είδος του συμβολισμού του, χώρο.

Ο Λέων, είναι καιρός τώρα που βρυχάται, φωνάζοντας πως είναι άνδρας ο ένδοξος νεκρός και μάλιστα Ανδρείος! Πολλοί, δεν τον άκουγαν! Και έπρεπε να εμφανιστεί τώρα ο γενειοφόρος άνδρας, για να υποχρεώσει σε αναθεώρηση τις φωνές που μιλούσαν για Ολυμπιάδες, για μαινάδες και φίδια και Ρωξάνες. Και κάτι τελευταίο. Ο Μ. Αλέξανδρος δεν έχει απεικονιστεί ποτέ με γένια, από όσο γνωρίζω. Αν κάτι σημαίνει αυτό, στην περίπτωση πάντως που αποδειχθεί πως ο νεκρός είναι ο ίδιος ο γενειοφόρος και πως δεν κρύβεται κάποια έκπληξη, στις ακόμα σκεπασμένες με χώμα άκρες του ψηφιδωτού, μήκους περίπου 1,5 μ. εκατέρωθεν της ήδη αποκαλυφθείσας επιφάνειας, θα αποτελεί  την τελεσίδικη διάψευση της όποιας ελπίδας που είχαν κάποιοι, πως επρόκειτο για τον τάφο του Αλεξάνδρου.

Θα προσπαθήσω να ενσωματώσω το νέο εύρημα στην έγχρωμη αναπαράσταση που θα ζωγραφίσω. Θα φαίνεται βέβαια, μόνο το τμήμα που φυσιολογικά θα πρέπει να φαίνεται, σύμφωνα με το σχέδιο μου  και με την ίδια κλίση που έχει το δάπεδο.