Μούσες, οι θεότητες της χαράς και των τεχνών

Επιμέλεια Γ.Γ.Γ

Οι Μούσες ζούσαν μια χαρούμενη ζωή στη κατοικία των θεών, στον Όλυμπο, και προσέφεραν ευχάριστες διασκεδάσεις στην ολύμπια ζωή, κυρίως τραγουδώντας με τις ακούραστες φωνές τους θείες μελωδίες και ύμνους και παίζοντας λύρα μαζί με τον Απόλλωνα -που γι αυτό αποκαλούνταν «Μουσαγέτης». Στον ήχο τους έσβηναν οι φλόγες από τους κεραυνούς του Δία, αποκοιμιόταν ο αετός που καθόταν στο σκήπτρο του, γαλήνευε ο θεός του Πολέμου Άρης και μαγεύονταν όλοι οι θεοί.

Έτσι διηγείται ο Ησίοδος στη «Θεογονία» του τη γέννηση των Μουσών, που τις ξέρουμε και από την ομηρική «Ιλιάδα» ως κόρες του Δία. Το θέμα των τραγουδιών τους ήταν πάντα η αρχοντική καταγωγή των θεών, τους οποίους εγκωμίαζαν με τον πιο όμορφο τρόπο και κυρίως το μεγαλείο του Δία που δημιούργησε τον «κόσμο» και τους κανόνες που διέπουν τη ζωή των θεών και ανθρώπων. Η στενή τους σχέση με το Δία φαίνεται και από το γεγονός ότι ήταν οι μόνες θεότητες που έχουν το επίθετο «Ολυμπιάδες». Ως προς την καταγωγή τους, οι πιο πολλοί πίστευαν πως μητέρα τους ήταν η Μνημοσύνη, κόρη του Ουρανού και της Γης, που κοιμήθηκε με τον Δία στην Πιερία (δηλαδή την περιοχή βόρεια του Ολύμπου) για εννιά διαδοχικές νύχτες. Ένα χρόνο μετά η Μνημοσύνη γέννησε εννιάδυμα, κοντά στην κορυφή του Ολύμπου: εννιά κόρες, που τις μάγευε όλες η μουσική και η ποίηση και που από τότε αποτέλεσαν μια λαμπρή χορωδία.

John Singer Sargent, «Απόλλων και Μούσες», 1921

Η Καλλιόπη, η πρώτη των Μουσών και πιο σεβαστή απ' όλες, ήταν η Μούσα του ηρωικού έπους, η Κλειώ ήταν η Μούσα της ιστορίας, η Ευτέρπη της αυλητικής τέχνης, η Τερψιχόρη της λυρικής ποίησης (ενώ πιο παλιά ήταν η Μούσα του χορού), η Ερατώ του υμεναίου και του γάμου, άρα και της ερωτικής ποίησης. Η Μελπομένη ήταν η Μούσα της τραγωδίας, η Θάλεια της κωμωδίας, η Ουρανία της αστρονομίας και τέλος η Πολυμνία της μιμικής, δηλαδή της παντομίμας. Πρέπει να σημειώσουμε ότι τους επικούς ποιητές τους ενέπνεαν ακόμη η Ουρανία και η Κλειώ.

Οι Μούσες ήταν «ομόφρονες» και τόσο συνδεδεμένες μεταξύ τους που όπως παρατηρεί ένας μεταγενέστερος ποιητής «αρκεί να επικαλεστείς μια Μούσα, και σε ακούν και έρχονται όλες». Στα ομηρικά έπη, οι Μούσες, ως θεές της ποίησης, κατέχουν πολύ σημαντική θέση. Όταν ο ποιητής αρχίζει την αφήγηση του κάθε έπους, ζητά από τη Μούσα να τον βοηθήσει στο να θυμηθεί τα γεγονότα του παρελθόντος. Στα ομηρικά έπη, λοιπόν, εμφανίζονται, πάνω απ' όλα, ως θεότητες της Μνήμης, χωρίς τις οποίες είναι αδύνατη η επική ποιητική δημιουργία. Αλλά και ο Ησίοδος περιγράφει στο προοίμιο της «Θεογονίας» του ότι ήταν οι Μούσες που του χάρισαν το δώρο της ποίησης κάποτε που αυτός έβοσκε τα πρόβατά του στον Ελικώνα.

Οι Μούσες έγιναν ιδιαίτερα δημοφιλείς σ' ολόκληρη την Ελλάδα. Ίχνη της λατρείας τους βρέθηκαν στην Πελοπόννησο, στα νησιά του Αιγαίου και στην Κρήτη, όπου μάλιστα λεγόταν ότι είχε γίνει ο αγώνας τραγουδιού μεταξύ Μουσών και Σειρήνων. Οι Μούσες συμβόλιζαν το μεγαλείο της τέχνης. Το ωραίο όχι μόνο στη μορφή, μα και στο περιεχόμενο. Ήταν φωτεινές και ήπιες μορφές που μέχρι σήμερα προσωποποιούν την παρηγοριά που φέρνει η τέχνη και η ηθική στη ζωή των ανθρώπων, καθώς και την ομορφιά που της δίνει.