Ονομασία του μήνα
Δεκέμβρη
Ετυμολογία: Δεκέμβριος
από το Δέκα ως Δέκατος μήνας (στο ρωμαϊκό ημερολόγιο).
Ο χρόνος για τους
Ρωμαίους άρχιζε από τον Μάρτιο.
Έτσι ο Δεκέμβριος ήταν
ο Δέκατος μήνας του χρόνου.
Αυτό ακριβώς σημαίνει
και το όνομά του που προέρχεται
από τη λατινική λέξη
decem που σημαίνει δέκα.
Δωδέκατος μήνας έγινε
στο Γρηγοριανό ημερολόγιο.
Ο Δεκέμβριος
αντιστοιχεί στο Αττικό ημερολόγιο με το μήνα Ποσειδεώνα
(12 Δεκεμβρίου – 10
Ιανουαρίου).
Ο λαός μας τον λέει
και Χριστουγεννιάτη, Χιονιά, Βρομαλίτη, Χριστουγεννάρης, Χριστουγεννάς, Άσπρος
ή Ασπρομηνάς, Χιονιάς.
Αρχαίες και νέες γιορτές το Δεκέμβριο
Ο Δεκέμβριος από τους
Ρωμαίους ήταν αφιερωμένος στον Κρόνο προς τιμήν του οποίου γιόρταζαν τα
Σατουρνάλια που ξεκινούσαν από τις 17 του μηνός. Πίστευαν ότι στις 25 του μηνός
ο Ήλιος αναγεννιέται και αποκτάει καινούργιες δυνάμεις. Γι αυτό και τότε γιόρταζαν
τα γενέθλια του αήττητου ήλιου.
Η εκκλησία μας , με
βάση το γεγονός αυτό πού ήταν βαθιά ριζωμένο στη λαική συνείδηση καθιέρωσε μια
χριστιανική γιορτή. Τέτοια γιορτή που ταίριαζε στην αντικατάσταση αυτή
θεωρήθηκε πως είναι η γέννηση του Χριστού, γιατί ο Χριστός είναι ο ζωοδότης
ήλιος, ο ήλιος της δικαιοσύνης.
Γι αυτό ο Δεκέμβριος
σε πολλά μέρη πήρε το όνομά του από τη μεγάλη γιορτή και αποκαλείται
Χριστουγεννάρης.
Της Αγίας Βαρβάρας (4
Δεκεμβρίου). Σε πολλές πόλεις της Μικράς Ασίας «φτιάχνουν μια μεγάλη μελόπιτα,
που την τοποθετούν στο τρίστρατο της γειτονιάς. Εκεί πηγαίνει ο ιερέας να την
ευλογήσει. Η νοικοκυρά κόβει την πίτα και τη μοιράζει στους περαστικούς». Η
έκθεση στο τρίστρατο και η προσφορά στον κόσμο θυμίζει τα δείπνα της Εκάτης,
που τη λάτρευαν ιδιαίτερα στη Μικρά Ασία ως «τριοδίτιν» και «ενοδία» θεά.
Του Αγίου Νικολάου (6
Δεκεμβρίου). Είναι ο προστάτης των ναυτιλλομένων. Σύμφωνα με τις παραδόσεις,
«τα ρούχα του είναι πάντοτε βρεγμένα από την άλμη και τα γένια του στάζουν
θάλασσα». Είναι ο κύριος των ανέμων και της τρικυμίας.
Του Αγίου Σπυρίδωνα
(12 Δεκεμβρίου). Τιμάται κατεξοχήν στην Κέρκυρα.
Με το Ιουλιανό
ημερολόγιο, το χειμερινό ηλιοστάσιο έπεφτε το 19ο αιώνα στις 9 του Δεκέμβρη. Οι
άνθρωποι είχαν προσέξει αυτή τη σταδιακή αύξηση του φωτός από αυτή τη μέρα –
αφού ο Ήλιος και το φως έπαιζαν, και παίζουν, σημαντικό ρόλο στη ζωή μας.
Παρετυμολογώντας, λοιπόν, το όνομα της Αγίας Άννας, η μέρα παίρνει μια «ανάσα»
ή γίνεται «άνετη», του αγίου Σπυρίδωνα, που γιορτάζει στις 12 Δεκεμβρίου,
έλεγαν:
«Απ’ του αγίου
Σπυρίδωνα μεγαλώνει η μέρα κατά ένα σπυρί».
Στις 19 Δεκεμβρίου,
παραμονή του άγιου Ιγνάτιου, η αύξηση του φωτός είναι σημαντική,
παρετυμολογώντας του άγιου το όνομα έλεγαν
«αύριο είναι ο άγιος
Αγνάντιος αγναντεύει ο ήλιος προς το καλοκαίρι».
Στην περίοδο του
Δεκέμβρη, τρεις είναι οι εμπειρίες του χρόνου που προεξάρχουν: το κρύο, το
τέλος της σποράς και η μείωση του φωτός.
Το Δεκέμβρη έχουμε τις
μικρότερες μέρες. Από τα Χριστούγεννα όμως και ύστερα αρχίζουν να μεγαλώνουν.
Οι εμπειρίες αυτές
εκφράζονται μέσα από τις γιορτές και
τα έθιμα του Δεκέμβρη.
Το κρύο συνδέεται με
τρεις κυρίως γιορτές στην αρχή του Δεκέμβρη:
της Αγίας Βαρβάρας,
του Αγίου Σάββα, και του Αϊ-Νικόλα.
Λέει η παροιμία:
«Βαρβάρα βαρβαρώνει,
αϊ-Σάββας σαβανώνει, αϊ-Νικόλας παραχώνει».
Η δεύτερη εμπειρία του
χρόνου που σημειώσαμε για το Δεκέμβρη είναι το τέλος της σποράς. Εκφράζεται κι
αυτή με παροιμίες και παροιμιακές φράσεις, όπου κυριαρχεί η χρήση της
παρετυμολογίας, όπως λ.χ. στην έκφραση «ο Αντριάς αντρειεύει το κρύο», όπου η
ηχητική συνάφεια ερμηνεύεται σαν αιτιώδης σχέση.
Ως προς τη σπορά,
τώρα, λένε:
«Δικέμβρης, δίκιος σπόρος»
ή «Δικέμβρη, δίκια σπέρνε».
Δίκια, σημαίνει εδώ
ότι ο ζευγάς δεν πρέπει να ρίχνει το σπόρο μήτε πολύ αριά, μήτε πολύ πυκνά,
γιατί το χώμα είναι αρκετά ποτισμένο από τη βροχή πια κι έτσι δεν υπάρχει φόβος
μήπως δε φυτρώσει μέρος του σπόρου ή μήπως δεν τραφεί αυτός που θα φυτρώσει.
Η παρετυμολογία είναι
ανάμεσα στο δίκιος και στο Δικέμβρης.
Στο τέλος της σποράς
μορφοποιείται και με μη λεκτικό τρόπο, με συμβολικές πράξεις. Οι πράξεις έχουν
σχέση κυρίως με τα ζώα που οργώνουν τους «βούς αροτήρας» των αρχαίων, τα
αντίστοιχα των σημερινών τρακτέρ. Οι γεωργοί θέλουν να ευχαριστήσουν τα ζώα
τους για τη βοήθεια που τους πρόσφεραν στη σπορά. Και γι’ αυτό τα γιορτάζουν
στις 18 Δεκεμβρίου, του αγίου Μόδεστου.
Ο Μόδεστος ήταν
αρχιεπίσκοπος Ιεροσολύμων και το συναξάρι του αναφέρει ότι ανάστησε πολλά ζώα.
Γι’ αυτό συνδέθηκε μαζί τους. Στο Δρυμό, στη γιορτή του αγίου, δίνουν στα ζώα
τριμμένους άρτους και αντίδωρο από την εκκλησία, για να φάνε τα ζώα και να
γίνουν γερά. Στη Λήμνο οι ζευγάδες κάνουν κόλλυβα, που τα πηγαίνουν στην
εκκλησία και τα διαβάζει ο παπάς και τα ρίχνουν έπειτα στην ταγή για τα ζώα.
Η τρίτη εμπειρία του
χρόνου για το Δεκέμβρη είναι το φως.
«Του Δεκέμβρη η μέρα,
καλημέρα-καλησπέρα»
λέει μια παροιμία για
το Δεκέμβρη, γιατί το μήνα τούτο έχουμε τις μικρότερες μέρες και τις
μεγαλύτερες νύχτες του χρόνου.
Το φυσικό φαινόμενο
εξηγείται ως εξής: ο Ήλιος έχει τώρα τη μεγαλύτερη απόκλιση νότια του
ισημερινού, με αποτέλεσμα το βόρειο ημισφαίριο, στο οποίο βρισκόμαστε εμείς, να
φωτίζεται πολύ λιγότερο από το νότιο. Από τις 22 του Δεκέμβρη, δηλαδή από το
χειμερινό ηλιοστάσιο, όπως λέγεται, η απόκλιση του Ήλιου νότια του ισημερινού,
αρχίζει να λιγοστεύει, οπότε το βόρειο ημισφαίριο φωτίζεται περισσότερο και η
μέρα μεγαλώνει.
Λαογραφία και παράδοση
Χριστούγεννα
«Χριστός γεννιέται, σα
ήλιος φέγγει» (Κάλαντα Θράκης)
Το 354 μ.Χ. ορίζεται
στη Ρώμη η 25η Δεκεμβρίου -η γενέθλιος ημέρα του Μίθρα, του «αήττητου Ηλίου»-
ως ημέρα εορτής των Χριστουγέννων, επειδή ο Χριστός λατρεύεται ως “ο φέρων το
φως” το αληθινό, υποκαθιστώντας τους ηλιακούς θεούς της ειδωλολατρίας. Στην
αρχαιότητα γιόρταζαν την ίδια μέρα τη γέννηση του Θείου Βρέφους Λικνίτη
Διονύσου στους Δελφούς, του Θείου Βρέφους Αιώνα στην Αλεξάνδρεια, του Θείου
Βρέφους Πλούτου στην Ελευσίνα (που συμβόλιζε τον πλούτο της σοδειάς), με
πάνδημες γιορτές, διασκεδάσεις και ξεφαντώματα.
Η νύχτα των
Χριστουγέννων είναι η μεγαλύτερη και ιερότερη της χρονιάς, επειδή είναι κοντά
στις χειμερινές τροπές του ήλιου. Μετά τη γέννηση «αύξει το φως» και Ηλίου
γενέθλιον».
Χριστούγεννα στον Πόντο
Την παραμονή
σταματούσαν κάθε εξωτερική δουλειά και απλά συμπλήρωναν τις τελευταίες
λεπτομέρειες για τη μεγάλη γιορτή. Τα κάλαντα τα έλεγαν τα παιδιά συνήθως το
απόγευμα ή το βράδυ της παραμονής και στις 4 το πρωί χτυπούσε η καμπάνα για να
πάνε στη εκκλησία. Την ημέρα αυτή όλοι θα φορούσαν καινούργια ρούχα και
παπούτσια και θα ετοίμαζαν τα πιο καλά φαγητά.
Σε πολλά μέρη έβαζαν
στο τζάκι ένα κούτσουρα το «χριστοκούρ’» το οποίο άναβαν μόλις χτυπούσε η
καμπάνα και θα κρατούσαν αναμμένη τη φωτιά τρεις μέρες τα «Χριστουήμερα» όπως
έλεγαν τις τρεις μέρες των Χριστουγέννων.
Για γούρι σε άλλες
περιοχές το βράδυ της παραμονής των Χριστουγέννων έκαιγαν στην φωτιά ένα χλωρό
κλαδί από απιδιά και το νέο έτος από μηλιά. Πρόσεχαν να καίγεται όρθιο και να
μην πέσει γιατί πίστευαν πως θα χαλάσει το γούρι.
Από το βράδυ τα παιδιά
της ευρείας οικογένειας, έκοβαν κλαδιά αχλαδιάς πού τα καβαλούσαν σαν άλογα,
έφταναν στη πόρτα του σπιτιού και μπαίνοντας φώναζαν «Χριστούγεννα και κάλαντα
και φώτα και καλοχρονία και καλοκαρδία και να ζήσει ο πατέρας και η μητέρα και
όλοι οι σπιτικοί».
Μόλις έμπαιναν στο
σπίτι ο πατέρας τους έδινε φιλοδώρημα μετά έπαιρνε τα φανταστικά άλογα κάρφωνε
στο δήθεν στόμα τους από μια μπουκιά ψωμί και τα έβαζε κοντά στο τραπέζι, οπότε
άρχιζαν το φαγητό.
Ένα σημαντικό έθιμο
των Χριστουγέννων στον πόντο είναι και οι Μωμόγεροι «εποίναν τοι Μωμοέρτς», ένα
σημαντικό έθιμο, για το οποίο αξίζει να μιλήσουμε σε μια επόμενη αναφορά.
Όλοι συγκεντρώνονταν
σε κοινό τραπέζι στη μέση του οποίου έβαζαν ένα κλαδί μηλιάς που το έφερνε το
πιο μικρό παιδί, το οποίο φιλοδωρούσαν ο παππούς και η γιαγιά, πιστεύονταν ότι
έφερνε ευτυχία.
Διασώζονται τραγούδια
της Χαλδίας, τα οποία παρακινούν τις νέες κοπέλες να λάβουν υπόψη τους τον
γάμο, «έπαρ τη χαράν σ’ ομμάτ’ τα’ς».
Κάθε περιοχή έχει και
τα δικά της κάλαντα ή τα γνωστά κάλαντα με λίγο αλλαγμένους τους στίχους.
Στο Βυζάντιο υπήρχε
μια άλλη γιορτή τα Μπρουμάλια, που ξεκινούσαν στις στις 24 Δεκεμβρίου και
διαρκούσαν ως τις 17 Ιανουαρίου, δηλαδή 24 ημέρες, έτσι ώστε την πρώτη ημέρα
τους να γιορτάζουν όσοι το όνομά τους άρχιζε από “Α”, τη δεύτερη ημέρα όσοι το
όνομά τους άρχιζε από “Β” κ.ο.κ. μέχρι να εξαντληθεί το αλφάβητο. Η ονομασία
τους προέρχεται από την λατινική λέξη Bruma που υποδηλώνει την μικρότερη ημέρα.
Η 25 Δεκεμβρίου ήταν η ημέρα που γιορτάζονταν η γέννηση του του Μίθρα (του
Αήττητου Ήλιου). Η γιορτή αυτή συνδυαζόταν με τα Ελληνικά Κρόνια (12η
Εκατομβαιώνος), με σημαντικές επιδράσεις από τις γιορτές της Δήμητρας και του
Διονύσου.
Γεωργικές εργασίες το μήνα Δεκέμβριο
Επιδιόρθωση στάβλων.
Καθάρισμα χωραφιών από
θάμνους.
Φυτεύουμε κρεμμυδάκια
και χορταρικά.
Συνεχίζεται το μάζεμα
των ελιών, των εσπεριδοειδών.
Σκέπασμα κυψελών.
Αρχή γαλακτοπαραγωγής.
Τελειώνει το καθάρισμα
του κρασιού κι ανοίγουν τα βαρέλια.
Παροιμίες για το μήνα Δεκέμβριο
Δεκέμβριος, Χριστού
γέννηση και καλός μας Χρόνος.
Το τραγούδι με τον
τρύγο, το Δεκέμβρη παραμύθι.
Χιόνι του Δεκεμβρίου,
χρυσάφι του καλοκαιριού.
Να ‘ναι Χριστούγεννα
στεγνά, τα Φώτα χιονισμένα
και τα Λαμπρά
βρεχούμενα, αμπάρια γιομισμένα.
Αγια Βαρβάρα μίλησε κι
ο Σάββας απεκρίθη :
- Μαζέψτε ξύλα κι
άχυρα και σύρτε και στο μύλο,
γιατί Αι – Νικόλας
έρχεται στα χιόνια φορτωμένος.
re-36207
Paidika
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου