Ἡ μουσική μέσα ἀπό τό λόγο καί τά ἔργα τῶν Ἀρχαίων Ἑλλήνων

Όταν ένας λαός χρησιμοποιεί στη γλώσσα του έννοιες όπως: αρχέτυπον, συναίρεσις, ανάλυσις, σύνθεσις, απέριττον, βούλευμα, έννοιες που αποκαλύπτουν όχι μόνο την ποιότητα του λόγου αλλά και ένα αξιοθαύμαστο πνευματικό ύψος, γίνεται φανερό ότι έχει το ανάλογο επίπεδο σε όλες τις εκφάνσεις της καθημερινής ζωής, τις τέχνες και τα γράμματα.

Δημιουργίες όπως ο Παρθενώνας, ο Ηνίοχος των Δελφών, ο Ερμής του Πραξιτέλη, ο μηχανισμός των Αντικυθήρων, κοσμήματα απαράμιλλης τέχνης, είδη οικιακής χρήσης αξιοθαύμαστης ποιότητας, επιβεβαιώνουν χωρίς αμφιβολία το συνολικό επίπεδο της αρχαίας ελληνικής κοινωνίας, μιας κοινωνίας στην οποία είναι γνωστό ότι η μουσική έπαιξε κυρίαρχο ρόλο.

 Ποια μουσική συνόδευε άραγε ένα κείμενο όπως αυτό της Αντιγόνης; Είναι βέβαιο ότι οι αρχαίοι Έλληνες μουσικοί δεν έχουν καμία σχέση με τους γρατζουνιστές χορδών που παρουσιάζονται στις επιδερμικές ταινίες του Χόλιγουντ. Οι Έλληνες ήταν εξοικειωμένοι με την ιδέα ότι η μουσική καταπραΰνει, παρηγορεί, αποσπά το νου, χαροποιεί, συναρπάζει, οιστρηλατεί, τρελαίνει. Λέγεται πως όταν η Σπάρτη τελούσε σε κατάσταση αναταραχής στο πρώτο μισό του 7ου π.Χ. αιώνα, ένας χρησμός παραινούσε τους Σπαρτιάτες να καλέσουν τον “Λέσβιο αοιδό” Τέρπανδρο, να επαναφέρει την ευταξία στην πόλη με το άσμα του.

Είναι γνωστός ο πλούτος των αρμονιών που υπήρχε για την κάθε περίπτωση, αφού η μουσική συνόδευε τον τρύγο, τις μάχες, τους γάμους, τον αθλητισμό, τις καθημερινές ασχολίες. Στον αθλητισμό για παράδειγμα, κάθε άθλημα είχε το δικό του ρυθμό, τη δική του μελωδία. Πολλές αγγειογραφίες μαρτυρούν αυτό το γεγονός, λέγεται μάλιστα ότι για το άλμα εις μήκος στο πένταθλο παιζόταν η “Πυθική μελωδία”, η οποία έδινε στον άλτη μια επιπρόσθετη ώθηση.

Δυστυχώς όμως, αν και έφτασαν έως εμάς τα θαυμαστά γλυπτά των αθλητών και των μουσικών, αν και έφτασαν οι απεικονίσεις των μουσικών οργάνων στα αγγεία και τους κύλικες αλλά και υπολείμματα αυλών, λυρών και άλλων οργάνων, οι ήχοι της αρχαίας ελληνικής μουσικής, οι θαυμαστοί ήχοι που πλημμύριζαν το χώρο των Δελφών όταν γιορτάζονταν τα Πύθια, το Θέατρο του Διονύσου και την Ολυμπία όταν ψάλλονταν τα επινίκια προς τιμήν των Ολυμπιονικών, χάθηκαν για πάντα.

Για πάντα; Ίσως όχι…

Υπάρχουν πληροφορίες για την αρχαία ελληνική μουσική. Τις αντλούμε από κυκλαδικά ειδώλια της εποχής του χαλκού, από τοιχογραφίες στη Θήρα και την Κρήτη, από αγγειογραφίες, αγάλματα, ανάγλυφα, ψηφιδωτά, παπύρους κλπ.

Είναι χαρακτηριστικό ότι διασώθηκαν αποσπάσματα από την τραγωδία Ορέστης του Ευριπίδη (κείμενο και μουσική) σε παπύρους που χρησιμοποιούσαν στην Αίγυπτο για το τύλιγμα των ταριχευμένων νεκρών.

Εκτενέστερα όμως και πιο θαυμαστά μουσικά έργα είναι οι δύο Ύμνοι στον Απόλλωνα που χαράχτηκαν το 128 π.Χ. στη νότια όψη του Θησαυρού των Αθηναίων στους Δελφούς. Αναρίθμητα είναι επίσης και τα αρχαιοελληνικά φιλολογικά έργα, καθώς και τα μουσικά θεωρητικά κείμενα που περιλαμβάνουν πολύτιμες πληροφορίες, όχι μόνο για τα όργανα, αλλά και για το μουσικό ήθος, τη σημειογραφία και τις θεωρητικές βάσεις της αρχαιοελληνικής μουσικής (τα διαστήματα, τα γένη, τις κλίμακες). Μπορούμε λοιπόν εξετάζοντας λεπτομερώς και συσχετίζοντας γραπτές και εικονογραφικές πηγές να καταλήξουμε σε σημαντικά συμπεράσματα για την τεχνική της κατασκευής και τον τρόπο παιξίματος των αρχαιοελληνικών οργάνων.

Εδώ ανοίγεται το μονοπάτι του ερευνητή δημιουργού. Υλικά από την ελληνική φύση, πεύκο, δέρμα, καλάμι, όστρακο χελώνας, κέρατο, ιχθυόκολλα, ξύλινα καρφιά, έντερο για τις χορδές, κρύβουν τα μυστικά των αρχαίων ελληνικών οργάνων. Η ανακατασκευή τους – με επαρκή πιστότητα – είναι εφικτή. Όργανα πλήρως λειτουργικά με τη μέγιστη προσέγγιση στις διαστάσεις, το σχήμα και τα υλικά, όργανα που μπορούμε να τα κρατήσουμε στα χέρια μας και να παίξουμε.

Είναι όμως αρκετό αυτό για την παραγωγή των ήχων που άκουγαν οι Αρχαίοι Έλληνες;

Ίσως όχι. Γιατί πέρα από το όργανο και την παρτιτούρα, η μουσική απαιτεί ψυχική εναρμόνιση στον συμπαντικό παλμό των ήχων, πλούτο συναισθημάτων, ταύτιση με τον Ελληνισμό της αιώνιας γνώσης και της αδιάκοπης έρευνας και, πάνω απ’ όλα, αυτογνωσία που οδηγεί στα σκαλοπάτια της ελευθερίας, στοιχείο απαραίτητο για την πρώτη επαφή με το Ελληνικό Πνεύμα.

Γράφει ὁ Παναγιώτης Στέφος,

Μουσικός ἐρευνητής, κατασκευαστής ἀρχαιοελληνικῶν ὀργάνων,

Διευθυντής τοῦ Κέντρου Ἑλληνικῆς Μουσικῆς Κληρονομιᾶς ΛύρΑυλος

Πηγή: www.lyravlos.gr

http://olympia.gr/2014/02/28/%E1%BC%A1-%CE%BC%CE%BF%CF%85%CF%83%CE%B9%CE%BA%CE%AE-%CE%BC%CE%AD%CF%83%CE%B1-%E1%BC%80%CF%80%CF%8C-%CF%84%CF%8C-%CE%BB%CF%8C%CE%B3%CE%BF-%CE%BA%CE%B1%CE%AF-%CF%84%CE%AC-%E1%BC%94%CF%81%CE%B3%CE%B1/