Ο αρχαίος Έλληνας γλύπτης Πραξιτέλης, (4ος π.Χ αιώνας)

Τα μυστικά του Πραξιτέλη

Η ελληνική λαϊκή τέχνη περικλείει αρκετές δραστηριότητες, που χάνονται στο βάθος των αιώνων φθάνοντας μέχρι την αρχαία εποχή. Τα αγγεία, τα όπλα, τα σκεύη που φυλάσσονται στα μεγάλα μουσεία του κόσμου, κατασκευάστηκαν για τις ανάγκες της καθημερινής ζωής. Τα αγάλματα και οι τοιχογραφίες ήταν ειδικές παραγγελίες από τους εύπορους πολίτες που επεδίωκαν να κάνουν επίδειξη της κοινωνικής τους θέσης ή να δείξουν την αφοσίωσή τους στους θεούς. Ό,τι σήμερα αποτελεί εθνικό θησαυρό, υπήρξε αναπόσπαστο κομμάτι μιας κοινωνίας που απείχε σε νοοτροπία από τη σημερινή.

Πριν τη διάδοση της Παλαιάς Διαθήκης σύμφωνα με την οποία ο Θεός έπλασε τον Αδάμ από πηλό, ο συνδυασμός νερού και χώματος ήταν ήδη γνωστός στην Ελλάδα. Στην αγγειοπλαστική, χρησιμοποιούσαν τον τροχό για να σχηματίσουν από την εύπλαστη μάζα πιθάρια αποθήκευσης τροφίμων, αμφορείς για τη μεταφορά κρασιού, αγγεία για τις σπονδές, σκεύη κουζίνας. Τα πιο απλά κεραμικά δεν είχαν άλλη επεξεργασία πέρα από το ψήσιμο σε υψηλές θερμοκρασίες. Τα αγγεία που χρησιμοποιούνταν σε συμπόσια, τοποθετούνταν σε τάφους και αφιερώνονταν στους θεούς, φτιάχνονταν με χώμα διαφορετικού χρώματος και διακοσμούνταν με ζωγραφικές παραστάσεις.

Το μεγαλείο της τέχνης αναδείχθηκε με την επεξεργασία της πέτρας. Στο Νέο Μουσείο της Ακρόπολης, κυριαρχούν αγάλματα προϊστορίας και κλασικής ιστορίας. Ο Φειδίας και ο Πραξιτέλης, άφησαν απαράμιλλη κληρονομιά τα μυστικά για το λάξεμα του μαρμάρου.

Ο Πραξιτέλης γεννήθηκε τον 4ο αιώνα π.Χ. Γυιος και μαθητής του επίσης γλύπτη Κηφισοδότου (βεβαιωμένο έργο του είναι η Ειρήνη με τον Πλούτο, που στήθηκε στα 375-370 στην Αθηναϊκή Αγορά), ο Πραξιτέλης δίκαια θεωρήθηκε ένας από τους μεγαλύτερους γλύπτες όλων των εποχών! Έκανε τους αρχαίους συγγραφείς μας να πλέξουν το εγκώμιό του για τα πανέμορφα κι εκπληκτικά σε φυσικότητα έργα του. Μοναδική απόδειξη (ικανή όμως) γι’ αυτά τα έργα έχουμε το σημαντικότερο έργο του, το διασωθέν δηλαδή μαρμάρινο άγαλμα του Ερμή.

Το περίφημο άγαλμα της Αφροδίτης της Κνίδου, για το οποίο ο Πλίνιος έλεγε ότι είναι το ωραιότερο έργο όχι μόνο του Πραξιτέλους, αλλά και ολόκληρου του κόσμου! Το ωραιότερο αντίγραφο αυτού του αγάλματος, από παριανό μάρμαρο, που παριστάνει τη θεά ολόγυμνη κι έτοιμη να λουστεί, βρίσκεται στο Βατικανό. Κατά τον Αθήναιο, ο Πραξιτέλης είχε πάρει για πρότυπο του αγάλματος τη Φρύνη που, αν και το πραγματικό της όνομα ήταν Μνησαρέτη, το χλωμό πρόσωπό της έκανε τους συμπατριώτες της να τη φωνάζουν Φρύνη, από τον κιτρινιάρη βάτραχο, τον Φρύνο.

Με μοναδικά προσόντα το κάλλος της αλλά και την απαράμιλλη ευφυϊα της, δεν άργησε από το επάγγελμα της αυλητρίδας που ασκούσε να εξελιχθεί σε μια διάσημη εταίρα. Έλεγαν ότι κανείς δεν κατάφερε να αντισταθεί στα θέλγητρά της, και πως ο μόνος που το πέτυχε ήταν ο φιλόσοφος Σωκράτης, για τον οποίο είχε βάλει στοίχημα ότι θα τον σαγηνεύσει. Όταν απέτυχε να το κατορθώσει, λέγεται ότι είπε: «Στοιχημάτισα να συγκινήσω άνθρωπο, όχι άγαλμα»!

Κατ’ άλλους, αυτή η αποτυχία συνέβη με τον φιλόσοφο από την Χαλκηδόνα Ξενοκράτη, ο οποίος υπήρξε μαθητής του Πλάτωνα και διδάσκαλος του Δημοσθένη.

Όταν ο ρήτωρ Ευθίας επεχείρησε να την «κατακτήσει» και η Φρύνη τον απέκρουσε, αυτός την κατηγόρησε στο δικαστήριο της Ηλιαίας για ασέβεια. Εκεί την υπερασπίσθηκε ο φίλος αλλά και εραστής της, επίσης ρήτωρ, Υπερείδης (ο περίφημος μαθητής του Ισοκράτη και του Πλάτωνα κι ένας από τους ηγέτες της αντιμακεδονικής πολιτικής παράταξης), αλλά μάλλον τα επιχειρήματά του δεν έπεισαν τους δικαστές. Όπως μας περιγράφει ο Αθήναιος (ΧΙΙΙ – 590), ο Υπερείδης τελικώς πέτυχε την αθώωσή της, σχίζοντας τα ρούχα της και εμφανίζοντας στους δικαστές γυμνό το στήθος της!

Αυτή λοιπόν τη γνωστότερη και ωραιότερη εταίρα της αρχαιότητας, την Φρύνη, δεν άργησε να την προσέξει ο Πραξιτέλης αλλά και ο μέγας ζωγράφος Απελλής ο Κώος. Η ιδέα να δοξασθεί το περίφημο σώμα της Φρύνης ήταν του Απελλή, ο οποίος ονειρευόταν να συνθέσει με τον χρωστήρα του τη γέννηση της Αφροδίτης μέσα από τη θάλασσα. Τα σχέδια αυτά τα εκμυστηριεύθηκε μια μέρα στον Πραξιτέλη, ο οποίος του ομολόγησε ότι ονειρευόταν να σμιλεύσει ένα άγαλμα της ίδιας θεάς, αλλά να την παριστάνει ολόγυμνη. Έτσι οι δύο αυτοί καλλιτέχνες συνεργάσθηκαν μυστικά με την Φρύνη για την πραγματοποίηση των σχεδίων τους.

Αριστερά: Πίσω όψη του αγάλματος Aphrodite Colonna Δεξιά: Πίσω όψη του αγαλματιδίου της Κνιδίας Αφροδίτης από την Δήλο.

Η Αφροδίτη αυτή επεσκίασε σταδιακά τα γλυπτά ολόγυμνων ανδρών και έγινε το αντικείμενο θαυμασμού (ακόμη και πόθου) πολλών στην Ελληνορωμαϊκή Αρχαιότητα. Ο Λουκιανός απεφάνθη ότι η Κνιδία διέθετε τους ωραιότερους γλουτούς που είχε δει ποτέ. Ευλόγως, λοιπόν, το έργο αυτό αριθμεί, ανάμεσα σε όλα τα αρχαία γλυπτά, τα περισσότερα αντίγραφα, χρονολογούμενα από τον 4ο αι. π.Χ. έως το τέλος της Αναγέννησης.

«Προκειμένου να ανασυστήσουμε την μορφή της Κώας Αφροδίτης», αναφέρει ο Αντόνιο Κόρσο, «θα πρέπει να έχουμε υπόψιν μας την αναφορά του Πλινίου ότι η θεά αναπαρίστατο velata specie, δηλαδή ότι πιθανότατα έφερε έναν λεπτό, διάφανο χιτώνα. Η Αφροδίτη του Ρισελιέ, που βρίσκεται στο Λούβρο, ίσως απηχεί αυτή την χαμένη θεά».Το εν λόγω άγαλμα, από παριανό μάρμαρο, προέρχεται από την περιοχή της Ρώμης και φέρει την ελληνική επιγραφή «Πραξιτέλης ἐποίησεν». Ο συγγραφέας περιγράφει το άγαλμα και υποστηρίζει ότι στο ανασηκωμένο δεξί χέρι της η Κώα Αφροδίτη πιθανότατα κρατούσε ένα μήλο. Έτσι, ο συγγραφέας καταλήγει στο συμπέρασμα ότι ο Πραξιτέλης σμίλεψε κατά το ίδιο διάστημα δύο αγάλματα της Αφροδίτης, τη μία γυμνή πριν από την κρίση του Πάρι και την άλλη ντυμένη ύστερα από την κρίση, να κρατά υπερήφανη το τρόπαιο της νίκης της.

Πηγές:

http://www.hellenicway.ca/oct03/praxit.htm, http://www.culture.gr/h/4/gh430.jsp?obj_id=8895,

Σοφία Μπουρνατζή, http://www.pass2greece.gr/afieroma0_det.asp?afieroma_id=95

΄Σχετικό links Φρύνη, η „γυμνή“ αλήθεια.

l, http://www.onassis.gr/enim_deltio/40_08/book_review_1.php

http://pyrron.blogspot.gr/2009/08/normal-0-21-microsoftinternetexplorer4.html