 |
Ο Γεράσιμος
Πιτζαμάνος αυτοπροσωπογραφείται
λίγο πριν
από τον θάνατό του, το 1825
|
Ο
Γεράσιμος Πιτζαμάνος γεννήθηκε στο Αργοστόλι στις 6 Μαρτίου του 1787. Καταγόταν
από οικογένεια η οποία είχε εγκατασταθεί, άγνωστο πότε ακριβώς στην Κρήτη. Ο
ιερέας και ζωγράφος Κωνσταντίνος Πιτσαμάνος, απόγονος της οικογένειας,
εγκαταστάθηκε στην Ζάκυνθο και το 1691 οικοδόμησε το ναό των Αγίων Αναργύρων. Ο
Βικέντιος Πιτσαμάνος, ιερέας και ζωγράφος επίσης, ήταν απόγονος του
προηγούμενου και πατέρας του Γεράσιμου Πιτσαμάνου.
Από μικρή
ηλικία έδειξε την κλίση του στη ζωγραφική καθώς είχε και πρώτο δάσκαλό του σε
αυτήν τον πατέρα του. Επίσης μαθήτευσε κοντά και στον Νικόλαο Καντούνη. Το 1802
κατατάσσεται στον στρατό και το 1807 φτάνει στον βαθμό του λοχαγού του
μηχανικού της Πολιτείας των Επτανήσων. Με την κατάληψή τους από τους Γάλλους, ο
Πιτσαμάνος διορίζεται προϊστάμενος της τοπογραφικής υπηρεσίας, με έργο την
χαρτογράφηση των Επτανήσων αλλά και των απέναντι ακτών της Ηπείρου.
Το 1809
ανέλαβε διπλωματική αποστολή και τον στέλνουν στον Αλή πασά. Την ίδια χρονιά
τον Μάρτιο στέλνεται για μετεκπαίδευση πάνω στην αρχιτεκτονική και τη ζωγραφική
στην Γαλλική Σχολή Καλών Τεχνών στην Ρώμη. Κατά τη διάρκεια των εκεί σπουδών
του οι πρόοδοι που σημειώνει προκαλούν το θαυμασμό των συμπατριωτών του: η
Ακαδημία του Αγίου Λουκά στη Ρώμη τον ανακηρύσσει επίτιμο μέλος της το 1812.
Όταν το 1814 ολοκληρώνει τις σπουδές του επιστρέφει στα Επτάνησα και διορίζεται
αρχιτέκτων- μηχανικός.
 |
Αυτοπροσωπογραφία,
περί το 1817.
Λάδι σε χαρτί |
 |
Προσωπογραφία
Ιωάννη Καποδίστρια, Γεράσιμος Πιτζαμάνος,
Ελαιογραφία
σε χαρτόνι, Εθνικό Ιστορικό Μουσείο.
|
 |
Πιτζαμάνος
Γεράσιμος-Παναγιώτης Μπενάκης, π. 1814 – 1825
|
 |
Πιτζαμάνος
Γεράσιμος-Προσωπογραφία Αθηναίας κυρίας με ψάρι στη γυάλα
|
Στις αρχές
του 1815 και μετά την μεταβολή του καθεστώτος των Επτανήσων, μετέβη στο Παρίσι
προκειμένου να συνεχίσει τις σπουδές του. Εκεί γνώρισε και συνδέθηκε με τον
Αδαμάντιο Κοραή. Ο Κοραής προσπάθησε να τον πείσει, ανεπιτυχώς, να μεταβεί στην
Χίο για να διδάξει τις Καλές τέχνες. Η αλλαγή του καθεστώτος στα Επτάνησα
ύστερα από την λήξη των Ναπολεόντειων Πολέμων έχει σαν αποτέλεσμα να κληθεί από
τους Άγγλους να διδάξει, το 1817, στην Ιόνιο Ακαδημία. Το 1818 ξεκινά μια
μεγάλη περιοδεία μαζί με τον στρατηγό Άνταμ στα Επτάνησα και σε διάφορες
τουρκοκρατούμενες περιοχές: Πάτρα, Αθήνα, Θήβα, νησιά του Αιγαίου, είναι
μερικοί από τους σταθμούς της περιοδείας του, και κατέληξε στην
Κωνσταντινούπολη.
 |
| Πορτραίτο γυναίκας |
 |
Αθηναία
αρχόντισα με την κορούλα της
Γεράσιμος
Πιτζαμάνος, περί το 1818.
Υδατογραφία σε χαρτί |
 |
Παπάς και
παπαδιά από την Κεφαλονιά,
όπως τους απέδωσε με ηθογραφικό ύφος ο
Γεράσιμος Πιτζαμάνος
|
Σε όλη τη
διάρκειά του καταγράφει και σχεδιάζει μνημεία, αλλά και καθημερινούς ανθρώπους.
Η άφιξή του στην Κωνσταντινούπολη το 1820, συνδέεται εκτός από την καταγραφή
και σχεδίαση των μνημείων της και με την μύησή του στην Φιλική Εταιρία. Ο
ιερέας της Αγγλικής πρεσβείας στην Κωνσταντινούπολη, R. Walsh, μας πληροφορεί
πως ο Πιτσαμάνος θέλησε να ανεβάσει μια παράσταση αρχαίου δράματος και φρόντισε
για τα σκηνικά και τα κουστούμια της: τελικά ανέβασε ένα έργο ενός Έλληνα της
Βιέννης με θέμα την άλωση της Πόλης και τη σφαγή Ελλήνων που κατέφυγαν στην
Αγία Σοφία για να γλιτώσουν: οι Τούρκοι εισέβαλαν στην αίθουσα και ο Πιτσαμάνος
για να γλιτώσει τη σύλληψη κατέφυγε στην Αγγλική πρεσβεία. Η φήμη του έφτασε
μέχρι την Τσαρική αυλή και προσκαλείται να εργαστεί σε αυτήν ως αρχιτέκτονας
από τον Ιωάννη Καποδίστρια. Κατά την περίοδο όπότε εργάστηκε εκεί προσβλήθηκε
από κάποια ανίατη ασθένεια και φεύγει για την Ιταλία κι από εκεί για την
Κέρκυρα όπου πέθανε τελικά στις 5 Δεκεμβρίου του 1825.
 |
Γεράσιμος
Πιτζαμάνος, Η Πολιτεία των Επτά Νήσων,
αρχές του
19ου αι., Χαλκογραφία, 26χ34 εκ.
|
 |
ο χάρτης
της Ζακύνθου που φιλοτέχνησε το 1808
|
Συγγραφικό έργο
Έγραψε στα
ιταλικά μία πραγματεία περί αρχιτεκτονικής και Καλών τεχνών, με τίτλο: Saggio
d' Architettura civile con alcune congnizioni comuni a tutte le belle arti del
Cavalier Gerasimo Pizzamano di Cefalonia, archeologo, pittore ed ingeniere,
Κέρκυρα 1820
Το πρόσωπο πίσω από τον
«μύθο»
Μαίρη
Αδαμοπούλου
 Υδατογραφία απεικονίζει τη νοτιοδυτική γωνία του Παρθενώνα. Στο κέντρο και δεξιά ενδυμασίες από διαφορετικούς τόπους: Εβραίος και Αρμένιος σαράφης στην Πόλη και πρώην πριγκίπισσες της Βλαχίας: Δόμνα, Δομνίτσα. |
 |
Η Ιστορική
και Εθνολογική Εταιρεία της Ελλάδος –
Εθνικό
Ιστορικό Μουσείο παρουσίασε τη δίτομη έκδοση
«Ιππότης Γεράσιμος Πιτζαμάνος (1787-1825).
Ζωγράφος και Αρχιτέκτων
|
Εντυπωσίασε
τον Ναπολέοντα και έφθασε ως διπλωμάτης στην αυλή του Αλή Πασά. Μια ολόκληρη
γειτονιά φέρει ακόμη και σήμερα το οικογενειακό του όνομα στο Αργοστόλι. Κι
όμως, τόσο η ζωή όσο και το πολύπλευρο καλλιτεχνικό έργο του ζωγράφου,
αγιογράφου και αρχιτέκτονα – ανάμεσα σε άλλα – δημιουργού αποκαλύπτεται για
πρώτη φορά συνολικά μέσα από μια μνημειακή έκδοση
Κινδύνευσε
µέσα σε µια νύχτα να χάσει τα πάντα. Γλίτωσε την τελευταία στιγµή από τα χέρια
των Τούρκων και φυγαδεύτηκε στην Οδησσό µε το πλοίο που περισυνέλεξε από τα
νερά του Βοσπόρου το σκήνωµα του απαγχονισµένου Πατριάρχη Γρηγορίου Ε'. Ποιο
ήταν το αµάρτηµα του κεφαλλονίτη ιππότη µε το οικογενειακό όνοµα στο Libro d'
Oro, του ανθρώπου που είχε επισκεφθεί ως διπλωµάτης την αυλή του Αλή Πασά, ήταν
στενός φίλος του Αδαµάντιου Κοραή και του Ιωάννη Καποδίστρια και είχε
αναδειχθεί σε αγαπηµένο αρχιτέκτονα του Μεγάλου Ναπολέοντα;
Είχε
οργανώσει μια παράσταση στην καρδιά της Κωνσταντινούπολης με θέμα την Αλωση και
τη σφαγή των Ελλήνων στην Αγία Σοφία.
 |
| Ο Έλληνας
κάλφας (βοηθός μάστορα) δίπλα σε έναν ξυλουργό και έναν χτίστη
που
συνάντησε ο Πιτζαμάνος στην Κωνσταντινούπολη
και αποτύπωσε με υδατόχρωμα και μολύβι
|
Η ζωή του Γεράσιμου Πιτζαμάνου - του «άγνωστου» στο ευρύ κοινό πολύπλευρου καλλιτέχνη - δεν έχει να ζηλέψει τίποτε από μυθιστορήματα με πλούσια πλοκή. Και τώρα η πορεία του χαρισματικού αρχιτέκτονα, αγιογράφου, ζωγράφου, αξιωματικού του στρατού και λόγιου - για να αναφέρουμε μερικές μόνο από τις ιδιότητές του - αποκαλύπτεται πλήρως για πρώτη φορά μέσα από μια δίτομη αναλυτική και πλούσια εικονογραφημένη μελέτη της Ιστορικής και Εθνολογικής Εταιρείας της Ελλάδος που βασίστηκε στη συλλογή του Εθνικού Ιστορικού Μουσείου υπό την επιμέλεια της Αναστασίας Κούλη.
 |
Σχέδια του
Πιτζαμάνου από την Κωνσταντινούπολη
|
Σήμερα
μπορεί ελάχιστοι να γνωρίζουν τον γιο του ιερέα - αγιογράφου και πρώην
στρατιωτικού που γεννήθηκε στις 6 Μαρτίου 1787 στο Αργοστόλι Κεφαλονιάς. Οι
περισσότεροι όμως γνωρίζουν τα Πιτσέικα (παραφθορά του οικογενειακού ονόματος),
την περιοχή όπου είχαν το αρχοντικό τους οι Πιτζαμάνοι - είχε εκπληκτικές
τοιχογραφίες και χάθηκε στον σεισμό του 1953. Οι ρίζες της οικογένειάς του
χάνονται στους αριστοκράτες της Βοημίας που μετοίκησαν στη Βενετία και το όνομά
τους έχει καταχωρισθεί στο Libro d' Oro ήδη από τον 13ο αιώνα. Αργότερα κάποιοι
φεύγουν για την Κρήτη και από εκεί διωγμένοι - λόγω της συμμετοχής τους στους
κρητικούς πολέμους ενάντια στους Τούρκους - στην Κεφαλονιά.
Εκεί
λοιπόν ο Γεράσιμος ξεκίνησε από παιδί να ζωγραφίζει, χωρίς βοήθεια, εξαιρετικής
δυσκολίας έργα και αργότερα μαθητεύει δίπλα στον σπουδαίο δάσκαλο της
Επτανησιακής Σχολής, τον Νικόλαο Καντούνη. Η ζωγραφική όμως δεν είναι αρκετή
για τον πολυσχιδή χαρακτήρα του.
Υπηρετεί
στον στρατό και εργάζεται ως χαρτογράφος. Η Ιόνιος Κυβέρνηση του αναθέτει
εκτάκτως διπλωματική αποστολή και τον στέλνει στον Αλή Πασά, κίνηση που θα
αποτελέσει εφαλτήριο για τον μεγάλο κύκλο σπουδών του στην Ευρώπη.
Πολύπλευρος
καλλιτέχνης, σπουδάζει ζωγραφική και αρχιτεκτονική. Μελετά τη χαρακτική.
Σχεδιάζει μετάλλια και γλυπτά, και επιπλέον συγγράφει. Λόγιος, με αγάπη για την
ιστορία, την πολιτική, τη λογοτεχνία και τη θεολογία, διδάσκει και ζωγραφίζει
κατά παραγγελία προσωπογραφίες, ενώ κάνει και καριέρα ως αξιωματικός του
Μηχανικού. Στα πολλά ταξίδια του κοσμοπολίτη Γεράσιμου Πιτζαμάνου οι ντόπιοι
επαγγελματίες με τις χαρακτηριστικές φορεσιές τους τραβούν συχνά την προσοχή
του και αναδεικνύονται πρωταγωνιστές στις ακουαρέλες του.
 |
Σχέδια του
Πιτζαμάνου από την Κωνσταντινούπολη
|
Και αν
αυτή είναι η φωτεινή πλευρά του, υπάρχει και η άλλη που περιβάλλεται από πέπλο
μυστηρίου: του Φιλικού με την αγωνιστική δράση - οι Οθωμανοί τον καταζητούν ως
«ιδιαίτερα επικίνδυνο» -, ασύμβατη με εκείνη του επιστήμονα και καλλιτέχνη, του
σεμνού σπουδαστή και συνεργάτη των εκάστοτε επτανησιακών καθεστώτων.
Χαρισματική
προσωπικότητα, προκάλεσε θαυμασμό και εχθρότητες. «Εύχαρη, γλυκόλογο, αστείο
και εύγλωττο, μετρίου αναστήματος και κομψό» τον περιγράφουν οι φίλοι του. Ως
«άξεστο φιλάργυρο, κοινωνικά ανάξιο, αγνώμονα καιροσκόπο που προκειμένου να
ανέλθει επαγγελματικά προβαίνει σε ηθικές εκπτώσεις» τον βλέπουν οι εχθροί του.
Μορφωμένος,
πολύγλωσσος, εξοικειωμένος με τους κύκλους της εξουσίας και κοσμοπολίτης
φτιάχνει τη θριαμβική αψίδα προς τιμήν των νικών του Ναπολέοντα στη Γερμανία
και των γάμων του. Ο Βοναπάρτης εντυπωσιάζεται και τον χρήζει Ιππότη του
Αυτοκρατορικού Τάγματος της Ενώσεως, ενώ ακολουθούν πλήθος από παρασημοφορήσεις
και τιμές.
Το 1820
τον βρίσκει στην Κωνσταντινούπολη. Λίγο αργότερα - στον πυρετό της
προετοιμασίας της Επανάστασης - διοργανώνει μια θεατρική παράσταση με θέμα την Άλωση και τη σφαγή των Ελλήνων
που είχαν καταφύγει στην Αγία Σοφία. Οι Οθωμανοί μπαίνουν στο θέατρο και
αποκεφαλίζουν τον ιδιοκτήτη του σπιτιού - έναν φαρμακοποιό από το Πέραν - που
το είχε παραχωρήσει για την παράσταση. Ο Γεράσιμος Πιτζαμάνος που βρισκόταν πίσω
από τα κοστούμια και τα σκηνικά θεωρήθηκε υποκινητής επαναστατικών ιδεών.
Πρόλαβε όμως να κρυφτεί στη βρετανική πρεσβεία. Φυγαδεύτηκε σε πλοίο προς την
Οδησσό - το ίδιο που συνέλεξε το σκήνωμα του Πατριάρχη στα νερά του Βοσπόρου -
και έγινε σύμβουλος και αρχιτέκτων του τσάρου. Την τελευταία του πνοή την άφησε
άρρωστος στη Ρώμη σε ηλικία 38 ετών έχοντας αφήσει πίσω του ένα πλούσιο έργο.
Πηγές:
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου