Γιώργος Καρουζάκης – Στέργιος Ζυγούρας
Η ευφυΐα του Γερμανού συνθέτη της εποχής Μπαρόκ Γιόχαν Σεμπάστιαν Μπαχ (1685-1750) είναι αναγνωρισμένη εδώ και αιώνες. Υπάρχουν, επίσης, αρκετές αναλύσεις και προσεγγίσεις της μουσικής του, η οποία παραμένει μέχρι σήμερα ανεξάντλητη πηγή πνευματικής έμπνευσης για μουσικούς, συγγραφείς αλλά και μαθηματικούς. Αυτή τη διάσταση της μουσικής του Μπαχ αναδεικνύει ο μηχανολόγος μηχανικός και λάτρης της μαθηματικής επιστήμης Jos Leys.
Ο Jos Leys έστρεψε το ενδιαφέρον του σε ένα από τα σπουδαιότερα μουσικά έργα του Μπαχ το οποίο διακρίνεται για τον πλούτο και την πολυπλοκότητά του. Δεν στάθηκε στην ακουστική απόλαυση που προσφέρει η μουσική, αλλά προχώρησε στην οπτική αναπαράσταση του δίφωνου Κανόνα 1 (1) από το έργο «Μουσική Προσφορά» (1747).
Στο βίντεο που ακολουθεί μπορείτε να παρατηρήσετε την πορεία της μουσικής στην παρτιτούρα νότα-νότα και να δείτε πώς το μουσικό κομμάτι εξελίσσεται και αντιστρέφεται κινούμενο προς την αντίθετη κατεύθυνση. Στη συνέχεια, η παρτιτούρα παρουσιάζεται ως μια ενιαία μουσική ακολουθία που εκτελείται ταυτόχρονα προς τα πίσω και προς τα εμπρός. Ο Jos Leys αποκαλύπτει, μέσα από αυτή τη διαδικασία, αντιστοιχίες της μουσικής του Μπαχ με τη φόρμα της περίφημης λωρίδας του Möbius (Μέμπιους).
Αν ταξιδεύατε μέσα σε ένα σύμπαν Möbius, θα επιστρέφατε στο σημείο στο οποίο ξεκινήσατε με τη δεξιά και αριστερά πλευρά σας αντεστραμμένες. Αν κάνατε έναν ακόμα γύρο της λωρίδας, όταν επιστρέφατε στο σημείο εκκίνησης τα όργανά σας θα είχαν πάρει πάλι τον αρχικό προσανατολισμό τους. Με τον ίδιο τρόπο, μπορούμε να δημιουργήσουμε μουσική Μέμπιους. Ο Γιόχαν Σεμπάστιαν Μπαχ έγραψε «μουσική Μέμπιους» -για παράδειγμα, ο Καρκινικός Κανόνας- στον οποίο δυο μουσικοί παίζουν τον κανόνα ξεκινώντας ταυτόχρονα· ο πρώτος από την «αρχή» και ο δεύτερος από το «τέλος».
Ο Μπαχ έγραψε τον Κανόνα αυτόν, απαντώντας στην πρόσκληση-πρόκληση του κοσμικού διαφωτισμού. Ο Κανόνας (πολυφωνικό έργο στο οποίο κάθε φωνή επαναλαμβάνει αντιστικτικά μια μελωδία) είναι ένα από τα πολλά μέρη που περιλαμβάνεται στο έργο «Μουσική Προσφορά» BWV 1079 και αφιερώνεται στον πεφωτισμένο ηγεμόνα Φρειδερίκο Β΄ της Πρωσίας. Η συνάντηση του Μπαχ με τον Φρειδερίκο έγινε το 1747 (τρια χρόνια πριν το θάνατο του Μπαχ) στο Πότσδαμ. Εκεί, νότια του Βερολίνου, ο Φρειδερίκος ο Μέγας είχε χτίσει το θερινό βασιλικό ανάκτορο, στο πνεύμα που ο Λουδοβίκος ΙΔ΄ είχε χτίσει τις Βερσαλλίες.
Εκεί ο Μπαχ έλαβε το βασιλικό θέμα-πρόκληση από τον φλαουτίστα Φρειδερίκο. Ήταν ένα θέμα αντικειμενικά δύσκολο για αντίστιξη, λόγω του αρπισμού και της χρωματικής κίνησης. Πάνω στο θέμα αυτό ο Bach αυτοσχεδίασε επί τόπου, αλλά και έγραψε λίγο αργότερα το γριφώδες και θαυμαστό έργο Musikalisches Opfer (2). Αν εξαιρέσει κάποιος την τρίο-σονάτα και τα δυο ριτσερκάρε, τα υπόλοιπα, μικρότερα κομμάτια, ο Μπαχ τα έστειλε «κλειδωμένα», δηλαδή όχι έτοιμα για κοινή ανάγνωση, αλλά με ενδείξεις διαφορετικών-ανάποδων κλειδιών, καρκινικής κίνησης κ.α., προκειμένου να ξεκλειδωθεί η παρτιτούρα. Σ’ αυτή την κατηγορία ανήκει και ο πρώτος από τους Κανόνες, που αναφέρθηκε πιο πάνω. Επί πλέον, ο Μπαχ στα περιθώρια των κομματιών του περιέλαβε φράσεις σε λατινική γλώσσα, οι οποίες έχουν αινιγματικό (αμφίσημο) χαρακτήρα. Για παράδειγμα Ascendenteque Modulatione ascendat Gloria Regis που σημαίνει «Όσο ανεβαίνουν οι βάσεις της μελωδίας, τόσο ανεβαίνει και η δόξα του βασιλιά». Στη συνάντηση του 1747 παραβρέθηκαν ο Βολταίρος και ο Ντιντερό. Ένα ενδιαφέρον ερώτημα αποτελεί το κατά πόσον η Μουσική Προσφορά του Μπαχ αποτελούσε και μια έμμεση απάντηση στον αποχριστιανισμό που τότε προωθούσε ο αγγλο-γαλλόφωνος κοσμικός διαφωτισμός. Εδώ απαιτείται εκτεταμένη ανάλυση, όμως η ίδια η ζωή και το συνολικό έργο του Μπαχ αποτελούν ένα τμήμα της απάντησης.
Παραπομπές:
ΘΑΛΗΣ + ΦΙΛΟΙ
Το είδα εδώ:
https://karavaki.wordpress.com/2016/11/04/bach-mathematics-secular-enlightenment/
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου