Η κεφαλή του Ερμή και μια αρχαία… προβοκάτσια

Είναι απορίας άξιον πώς και γιατί η κεφαλή του Ερμή, που ανακαλύφθηκε κατά τη διάρκεια εργασιών του Δήμου Αθηναίων στην οδό Αιόλου, βρέθηκε «χτισμένη» στο τοιχίο ενός σύγχρονου συνδετηρίου αγωγού αποχέτευσης, μετατρέποντας τον κάποτε περήφανο οδοδείκτη των αρχαίων Αθηναίων σε δείκτη των λυμάτων των απογόνων τους.

Θα μπορούσε να ισχυριστεί κανείς ότι αυτή ήταν η δεύτερη «ιεροσυλία» που διεπράχθη εις βάρος των ερμαϊκών στηλών μέσα στους αιώνες. Η πρώτη χρονολογείται το 415 π.Χ., όταν ο Πελοποννησιακός Πόλεμος έμπαινε στη δεύτερη περίοδό του και οι Αθηναίοι προετοιμάζονταν για την αποτυχημένη Σικελική Εκστρατεία.

Οι αρχαίοι Έλληνες χρησιμοποιούσαν ως οδοδείκτες, σε μεγάλες διασταυρώσεις και έξω από σημαίνοντες δημόσιους και ιδιωτικούς χώρους της Αθήνας, τις λεγόμενες «ερμαϊκές στήλες». Τα γλυπτά, όπως γράφει σε άρθρο του ο ακαδημαϊκός Μιχάλης Τιβέριος, αποτελούνταν από έναν πεσσόμορφο κορμό με δύο ορθογώνιες προεξοχές για χέρια και ένα ανθρώπινο κεφάλι, συνήθως του γενειοφόρου Ερμή. Από την υπόλοιπη ανατομία του ανθρώπινου σώματος οι Αθηναίοι είχαν κρατήσει μόνο τους φαλλούς.

Προς μεγάλη τους έκπληξη και λίγο πριν αναχωρήσει η εκστρατευτική αρμάδα, οι Αθηναίοι βρήκαν ένα πρωί ακρωτηριασμένους τους θεϊκούς αγγελιοφόρους. Οι λεγόμενοι Ερμοκοπίδες, όπως αναφέρει ο κ. Τιβέριος, μάλλον επικεντρώθηκαν στον ακρωτηριασμό των φαλλών.

Το γεγονός, φυσικά, προκάλεσε μεγάλη αναστάτωση στους Αθηναίους που προετοιμάζονταν για πόλεμο, καθώς θεωρήθηκε ύψιστη πράξη ιεροσυλίας που σίγουρα οι θεοί δεν θα την άφηναν να περάσει ατιμώρητη. Ο Θουκυδίδης γράφει ότι προκηρύχθηκαν αμοιβές για τον εντοπισμό των ενόχων και όλοι, πολίτες, ξένοι ή δούλοι, ενθαρρύνονταν να καταγγείλουν τους ιερόσυλους. Την ίδια ώρα, όσο κάποιοι έψαχναν τις αιτίες του ακρωτηριασμού στην προσβολή των θεών, άλλοι ανησυχούσαν για προσπάθειες ανατροπής της αθηναϊκής δημοκρατίας. Ήταν ο ακρωτηριασμός μια αρχαία προβοκάτσια;

Πολύ γρήγορα οι υποψίες στράφηκαν στον Αλκιβιάδη και στους συνεργάτες του και άρχισαν να κατηγορούν τον Αθηναίο πολιτικό και στρατηγό της Σικελικής Εκστρατείας ότι ήταν πίσω από την ανοσιουργό πράξη. Παραδόξως, ο Αλκιβιάδης –που ήθελε να παραμείνει στην Αθήνα για να υπερασπιστεί τον εαυτό του– έφυγε με τον στόλο. Οι πολιτικοί εχθροί του, όμως, βρήκαν την ευκαιρία να τον υπονομεύσουν όσο αυτός βρισκόταν μακριά.

Η συνέχεια είναι γνωστή. Όταν ο αθηναϊκός στόλος κατέπλευσε στη Σικελία ο Αλκιβιάδης κλήθηκε να επιστρέψει στην Αθήνα για να απολογηθεί για τον ακρωτηριασμό των αγαλμάτων. Εκείνος δραπέτευσε στη Σπάρτη και όλα τα υπόλοιπα είναι Ιστορία.

Η κεφαλή, που έχει μεταφερθεί στην Εφορεία Αρχαιοτήτων Πόλης Αθηνών, εκτιμάται πως είναι πρωτότυπο έργο πιθανότατα του τέλους του 4ου ή των αρχών 3ου αι. π.Χ., σύμφωνα με ανακοίνωση του ΥΠΠΟ.

Εικόνα: Η κεφαλή του Ερμή βρέθηκε σε βάθος μόλις 1,3 μ. από την επιφάνεια της οδού Αιόλου. (φωτ. Greek Culture Ministry via A.P.)

Πηγή: Σ. Ιωαννίδης, Καθημερινή

http://anaskafi.blogspot.com/2020/11/blog-post_78.html