Ποιες πύλες ξεκλειδώνουν τα όνειρα μας;

Όταν κοιμόμαστε που πηγαίνουμε; Καλλιτέχνες που ανακάλυψαν όσα κρύβουν οι  νύχτες…                                                                                                                                      

Ευανθία Τζιμούρτα

 

Ary de Vois (1632 -n 1680) – Όνειρο του Ιακώβ, (1660-80). Rijksmuseum Ολλανδία. Οι ιστορίες της Παλαιάς Διαθήκης για τη σκάλα του Ιακώβ και την ερμηνεία του Ιωσήφ για το όνειρο του Φαραώ ήταν δημοφιλή θέματα στην Αναγέννηση.

Πού βρίσκεται η ουσία της ύπαρξης μας, στο πνεύμα ή στο σώμα;… Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι δίχως την εμπειρία των ονείρων, οι πρώτοι πολιτισμοί δεν θα είχαν επικεντρωθεί σε τέτοιου είδους αινιγματικά ερωτήματα.

Οι άνθρωποι ξαναζούν τη νύχτα την ιστορία της ζωής τους από διαφορετική οπτική γωνία, με ιδέες που τους διαφεύγουν όταν είναι ξύπνιοι. Επίσης τα όνειρα μάς αποκαλύπτουν πώς δημιουργούνται στον εγκέφαλό μας οι εικόνες, οι αναμνήσεις και οι σκέψεις. Στο όνειρο μπορούμε να παρακολουθήσουμε πώς λειτουργεί το ανθρώπινο πνεύμα.

 

Γιόχαν Χάινριχ Φίσλι (1741 – 1825) – Ο Εφιάλτης , 1781 Ινστιτούτο τεχνών Νιτροιτ. Η μυστηριώδης ατμόσφαιρα και οι τρομακτικές εικόνες συγκλόνισαν το κοινό όταν πρωτοπαρουσιάστηκε το έργο. Μελετητές θεωρούν το έργο ως πρόλογο των θεωριών του Σίγκμουντ Φρόιντ, για την ψυχανάλυση. Λέγεται ότι ο Φρόιντ είχε αντίγραφο του πίνακα στο διαμέρισμά του στη Βιέννη

O μαθητής του Ιωάννη Αργυρόπουλου, Μαρσίλιο Φιτσίνο το 15ο  αιώνα ερμηνεύοντας την έννοια των ονείρων υποστήριξε ότι κατά τη διάρκεια του ύπνου η ψυχή μπορεί να απελευθερωθεί από τους περιορισμούς του σώματος και να ανέλθει σε υψηλότερη πνευματική κατάσταση.

 

Γουίλιαμ Μπλέικ ( 1757 – 1827). –Το κακό όνειρα του Ιώβ (1809 – 1815). Μια σειρά από 19 υδατογραφίες που απεικονίζουν το Βιβλίο του Ιώβ

Ζωγράφοι και άλλοι καλλιτέχνες αιώνες τώρα αποπειρώνται να δείξουν τα αόρατα μέρη στα οποία πηγαίνουμε όταν ονειρευόμαστε. Ανάλογα με τις εποχές οι αναπαραστάσεις των ονείρων στη ζωγραφική αλλάζουν∙ από τα θεϊκά και βιβλικά οράματα στις φαντασιώσεις, στους εφιάλτες, σε συμβολικές και μερικές φορές σε εικόνες διαμαρτυρίας ή προφητικές.

 

Jean Lecomte du Nouÿ (1842 – 1923) – Όνειρο του Ευνούχου, 1874. Μουσείο Τέχνης του Κλίβελαντ. Το έργο εμπνευσμένο από τα Περσικά Γράμματα του Μοντεσκιέ (1721) απεικονίζει έναν ευνούχο που ονειρεύεται τις σκλάβες του χαρεμιού, καθώς ο αφέντης του ταξιδεύει στην Ευρώπη. Βιώνει το όραμα ενώ καπνίζει όπιο. Η οδαλίσκη κρατώντας ένα μαχαίρι που στάζει αίμα θυμίζει ότι η ανατομία του ευνούχου αποκλείει την εκπλήρωση του ονείρου του. Το αποτύπωμα της παλάμης δίπλα στην υπογραφή του καλλιτέχνη είναι khamsa, σύμβολο για την αποτροπή του κακού.

Το 19ο αιώνα, κάποια χρόνια πριν από την «επανάσταση» του Φρόιντ οι καλλιτέχνες που στράφηκαν στο συμβολισμό εξέφρασαν υποκειμενικές ψυχολογικές και πνευματικές πραγματικότητες μέσα από το τοπίο των ονείρων. Η θεματογραφία τους περιείχε εικόνες φαντασίας, ερωτισμού, αποκρυφισμού και θανάτου.

Πολλά άλλαξαν στην τέχνη με τις θεωρίες του Φρόιντ για τα όνειρα και το ασυνείδητο. Τα όνειρα αποτέλεσαν πηγή για τους Σουρεαλιστές, που άφηναν πίσω τους τους περιορισμούς του ορθολογισμού – και τους κανόνες μιας καταπιεστικής κοινωνίας  που οδήγησαν την ανθρωπότητα στον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο με 22 εκατομμύρια νεκρούς (εκ των οποίων 13,5 εκατομμύρια άμαχοι).

 

Πολ Ντεβό (1897 – 1994) – Οι Υπέροχες Σειρήνες, 1947. Μια ομάδα γυμνών γυναικών ακίνητες κάτω από το φεγγαρόφωτο, απέναντι από δυο ελληνορωμαϊκά κτίρια. Γυναίκες μάλλον ντροπαλές και σαγηνευτικές και στο βάθος οι γοργόνες που προσπαθούν να σαγηνεύσουν ένα μοναχικό άνδρα. Μια σύνθεση με ερωτικές φαντασιώσεις. Σύμφωνα με την παρουσίαση του Μητροπολιτικού Μουσείου Τέχνης της Νέας Υόρκης, όπου και ανήκει ο πίνακας, το όλο σκηνικό «αποκαλύπτει το θαυμασμό του ζωγράφου για το έργο του Τζόρτζιο Ντε Κίρικο».

Το ασυνείδητο έγινε ένα δημιουργικό εργαλείο με απροσδόκητα νοήματα και ένα παράθυρο πάνω στο προσωπικό μυστικό.

Τελικά  όταν κοιμόμαστε, πού πηγαίνουμε;

Για τη συνέχεια του άρθρου εδώ:

https://www.art22.gr/%cf%80%ce%bf%ce%b9%ce%b5%cf%82-%cf%80%cf%8d%ce%bb%ce%b5%cf%82-%ce%be%ce%b5%ce%ba%ce%bb%ce%b5%ce%b9%ce%b4%cf%8e%ce%bd%ce%bf%cf%85%ce%bd-%cf%84%ce%b1-%cf%8c%ce%bd%ce%b5%ce%b9%cf%81%ce%b1-%ce%bc%ce%b1/