Ο Ναπολέων της Μάνης και οι Μεγάλοι Κομνηνοί

Δημήτρης Μιχαλόπουλος

Στις 5 Μαΐου 1821 πέθανε εξόριστος -ουσιαστικώς έγκλειστος- στο νησάκι της Αγίας Ελένης, όχι μακριά από τις αφρικανικές ακτές του Ατλαντικού Ωκεανού, ο Μέγας Ναπολέων. Τα σχετικά με τον βίο και το έργο του είναι λίγο-πολύ γνωστά και δεν χρειάζεται εδώ να αναφερθούν παρά μόνο περιληπτικώς. Είχε γεννηθεί στο Αιάκειο της Κορσικής τον Δεκαπενταύγουστο του 1769 και ήταν παιδί του Καρόλου Βοναπάρτη (Buonaparte) και της Λαιτίτσιας Ραμολίνο.

Ο πατέρας του είχε αρχικώς πολεμήσει κατά των γαλλικών στρατευμάτων του Λουδοβίκου ΙΕ΄, που επιχειρούσαν να ενσωματώσουν την Κορσική στο βασίλειο της Γαλλίας. Όταν όμως οι Γάλλοι επικράτησαν, ο πατέρας του Ναπολέοντος συμβιβάστηκε με τη νέα κατάσταση και δέχτηκε να στείλει τον δευτερότοκο υιό του, Ναπολέοντα, στη Στρατιωτική Σχολή της Βριέννης (Brienne), ώστε να γίνει αξιωματικός.

Αυτό και έγινε. Αν και ο νεαρός Ναπολέων Βοναπάρτης ποτέ του δεν μπόρεσε να μιλήσει και να γράψει ορθά και με ευχέρεια τη γαλλική γλώσσα, μπόρεσε -χάρη στις εκπληκτικές ικανότητές του- να εξελιχθεί, μετά την έκρηξη και επικράτηση της Γαλλικής Επανάστασης, σε στρατηγό θεαματικώς νικηφόρο. Έτσι, το 1804 ανακηρύχθηκε “Αυτοκράτωρ της Γαλλικής Δημοκρατίας” (sic), αξίωμα που τελικώς -και λογικώς! – διαμορφώθηκε σε “Αυτοκράτορα των Γάλλων”.

Το 1812, η “Μεγάλη Στρατιά” του Ναπολέοντος εισέβαλε στη Ρωσία, όπου ηττήθηκε και κυριολεκτικώς αποδεκατίστηκε. Έτσι, τα στρατεύματα των συνασπισμένων αντιπάλων της Γαλλίας εισέβαλαν κατά το 1814 στο Παρίσι και υποχρέωσαν τον Αυτοκράτορα των Γάλλων να παραιτηθεί και να αποσυρθεί στην Έλβα, νησί της Μεσογείου, κοντά στις ακτές της ιταλικής Τοσκάνης. Εκεί αυτός διατήρησε τον αυτοκρατορικό του τίτλο, αλλά το μέγεθος της νέας του επικράτειας, δηλαδή η Έλβα, προσέδιδε σε αυτόν τον τελευταίο ουσιαστικώς χαρακτήρα γελοιότητας.

Έτσι, τον Μάρτιο του επόμενου έτους, 1815, ο Ναπολέων ξαναήλθε στη Γαλλία, ταχύτατα επικράτησε, μα τελικώς νικήθηκε (για λόγους μέχρι σήμερα ουσιαστικώς ανεξιχνίαστους) στο Βέλγιο, στη μάχη του Βατερλώ. Έτσι ο Ναπολέων, έχοντας πλήρως αποβάλει κάθε είδους αξίωμα, περιορίστηκε στο νησάκι της Αγίας Ελένης, έγκλειστος υπό βρετανική φρούρηση, και εκεί άφησε την τελευταία του πνοή. Παρά τα “κακά στερνά του” όμως ορθώς θεωρήθηκε Μέγας, επειδή αυτός έθεσε τις βάσεις του σύγχρονου Γαλλικού Κράτους.

Καταγωγή από τη Μάνη

Όλα τα ανωτέρω είναι γνωστά, οπότε -ευλόγως!- αναδύεται το ερώτημα: Τι μας ενδιαφέρουν αυτά σήμερα; Ε λοιπόν, μας ενδιαφέρουν – εμάς τους Έλληνες εννοώ. Και ιδού το γιατί:

Ο Θεόδωρος Κολοκοτρώνης όχι απλώς θαύμαζε, μα αγαπούσε τον Ναπολέοντα τον οποίο χαρακτήριζε ως “Θεό του Πολέμου”. Στο περιβάλλον του μάλιστα υφείρπε η άποψη ότι ο Αυτοκράτορας των Γάλλων καταγόταν από “Καλόμερους” της Μάνης.

H δούκισσα του Αβραντές (Abrantès), σύγχρονη και φίλη του Ναπολέοντα, έχει σε δημοσίευμά της κατηγορηματικώς επισημάνει ότι ο Ναπολέων ήταν απόγονος της βυζαντινής (= ελληνικής) αυτοκρατορικής οικογένειας των Κομνηνών. Αυτό έχει σημασία, επειδή το όνομα της μητέρας της Αβραντές ήταν ξεκάθαρα ελληνικό: Πανωραία Στεφανοπούλου των Κομνηνών (Panoria Stephanopoli de Comnène).

Δύο Βρετανοί ερευνητές, οι Τζωρτζ Φίνλαιυ (1799-1875) και Πάτρικ Λη Φέρμορ (1915-2011) έχουν σε έργα τους ανιχνεύσει και πιστοποιήσει την ύπαρξη του νήματος που συνδέει τους Κομνηνούς με τους Βοναπάρτη, πατρική οικογένεια του Μεγάλου Ναπολέοντος.

Οι Κομνηνοί ήταν οικογένεια γόνοι της οποίας είχαν ανεβεί στον θρόνο της -κατά τον Κωνσταντίνο Παπαρρηγόπουλο- Ανατολικής Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας του Ελληνικού Έθνους, συμβατικώς γνωστής ως “Βυζαντινής”. Μετά την κατά το 1204 όμως κατάληψη της Κωνσταντινούπολης από τους Φράγκους, η οικογένεια, “Μεγάλοι Κομνηνοί” τώρα πια και πασίγνωστοι στην Εγγύς Ανατολή λόγω της μεγάλης τους κουλτούρας, κατέφυγε στην Τραπεζούντα του Πόντου, όπου ίδρυσε τη φερώνυμη αυτοκρατορία.

Αυτή η τελευταία καταλύθηκε το 1461 από τον Οθωμανό Σουλτάνο Μωάμεθ Β΄, τον πορθητή της Κωνσταντινούπολης. Ο Δαυίδ, τελευταίος μονάρχης της δυναστείας των Μεγάλων Κομνηνών και η οικογένειά του παραδόθηκαν στους Τούρκους και τελικώς εξoντώθηκαν. Ένας από τους υιούς του Δαυίδ όμως, ο Νικηφόρος, μπόρεσε να ξεφύγει και να βρεθεί, το 1470, στη Μάνη την οποία, μέσα στην οθωμανική επικράτεια, διείπε καθεστώς ευρύτατης αυτονομίας.

Στον Νικηφόρο Κομνηνό οι Μανιάτες επιφύλαξαν υποδοχή θερμή και σχεδόν αμέσως τον κατέταξαν στους προύχοντές τους. Απόγονος (εγγονός) του Νικηφόρου μάλιστα, ο Στέφανος, μπόρεσε να κατατροπώσει τους Τούρκους που είχαν επιχειρήσει να εισβάλουν στη Μάνη. Έτσι, σύμφωνα με την -άγραφη- νεοελληνική συνήθεια, όλοι οι συγγενείς, φίλοι και οπαδοί του νικητή ονομάστηκαν Στεφανόπουλοι – με αποτέλεσμα το επώνυμο “Κομνηνός” να περιέλθει σε λήθη.

Ἀρχὴ σοφίας ὀνομάτων ἐπίσκεψις

Η καθ’ εαυτή οικογένεια των πρώην Κομνηνών και τώρα Στεφανόπουλων, λόγω της δόξας που περιέβαλε τον Στέφανο, νικητή των Τούρκων, καθιερώθηκε “πανηγυρικώς” μπορεί κανείς να πει ως η πρώτη των “Καλόμερων” της Μάνης. Αυτοί συναποτελούσαν την τοπική αριστοκρατία, που εμφανώς διακρινόταν από τους “Αχαμνόμερους”, δηλαδή τους “άσημους Μανιάτες”. Η φήμη όμως και η συνακόλουθη εξέλιξη των “ξενόφερτων πρώην Κομνηνών” προκάλεσε μεγάλο φθόνο στους κόλπους των υπόλοιπων “Καλόμερων” και έτσι μαζικώς οι Στεφανόπουλοι βρέθηκαν στην ανάγκη να αφήσουν, τον Οκτώβριο του 1675, τη Μάνη και να μεταναστεύσουν στην Κορσική.

Το νησί Κορσική βρισκόταν τότε υπό την κυριαρχία της ιταλικής Γένοβας, οι αρχές της οποίας αμέσως αναγνώρισαν την αυτοκρατορική καταγωγή των Στεφανόπουλων και τους έδωσαν το δικαίωμα να έχουν ως διακριτικό τους χρώμα το βαθύ (= πορφυρό) κόκκινο. Αυτοί πάλι, μαζί με όλους τους άλλους “Στεφανόπουλους” (= οπαδούς, φίλους, μακρινούς συγγενείς κ.τ.λ.) αποδείχτηκαν ένθερμοι υπερασπιστές της κυριαρχίας των Γενοβέζων στην Κορσική – κάτι που προκάλεσε την εχθρότητα των ντόπιων Κορσικανών. Τελικώς, μέσα από πολλές περιπέτειες, οι οπαδοί των πρώην Κομνηνών εγκαταστάθηκαν στο χωριό Καργκέζε (Carghjese, [Cargèse στα γαλλικά]), όπου μέχρι σήμερα υπάρχει ισχυρή ελληνική κοινότητα, ενώ οι Στεφανόπουλοι μετανάστευσαν στο Αιάκειο (Aghjacciu [Ajaccio στα γαλλικά]), σημαντικότερη πόλη του νησιού.

Εκεί οι πρώην Κομνηνοί και ήδη Στεφανόπουλοι πήραν μια μεγάλη απόφαση: Είχανε πια κουραστεί να τους καταδιώκουν πότε οι Τούρκοι, πότε οι Μανιάτες, πότε οι αυτόχθονες της Κορσικής κ.τ.λ. Έτσι, έριξαν συνολικώς στη λήθη το αυτοκρατορικό τους παρελθόν και το όνομά τους των Κομνηνών, άφησαν ακόμη και το επώνυμό τους των Στεφανόπουλων (που διατήρησαν όμως οι παλαιοί οπαδοί τους στο Καργκέζε και αλλού) και υιοθέτησαν ένα άλλο: Buonaparte (Bonaparte στα γαλλικά), δηλαδή “Καλόμερος”, το οποίο θύμιζε -αμυδρώς έστω!- την αρχοντική τους καταγωγή.

Η ερμηνεία του ονόματος Ναπολέων

Έτσι εξηγείται η εμμονή του Μεγάλου Ναπολέοντος με τους ήρωες που περιέγραψε ο Πλούταρχος στους “Παράλληλους Βίους” του, η επιμονή του να γίνει αυτοκράτορας και να κρατήσει ακόμη και στη μικροσκοπική επικράτειά του της Έλβας τον εν λόγω τίτλο, η προσπάθειά του να δομήσει μία μεγάλη αυτοκρατορία στην Ανατολή (εκστρατεία της Αιγύπτου, κατάληψη της Επτανήσου κ.τ.λ.) καθώς και η απόπειρά του να “συγγενέψει” με τους Ρομανώφ, αυτοκρατορική δυναστεία Πασών των Ρωσιών και συνακολούθως της Μόσχας (= Τρίτης Ρώμης).

Είναι πράγματι χαρακτηριστικό ότι την απόφασή του να εκστρατεύσει κατά της Ρωσίας ο Ναπολέων την πήρε, μόνο αφότου ζήτησε να παντρευτεί μια Ρωσίδα πριγκίπισσα – και το αίτημά του απορρίφθηκε. Πάντως, τη μεγαλύτερη (τρανότερη, όπως θα έλεγαν οι παλαιοί) απόδειξη της από αυτοκρατορική οικογένεια του Ελληνικού Μεσαίωνα καταγωγής του Ναπολέοντος προσφέρει το ίδιο τo βαφτιστικό του όνομα: Ναπολέων, Napoleone, Napoléon.

Το όνομα αυτό πρώτη η οικογένεια Βοναπάρτη το “λανσάρισε”, αλλά η ρίζα του δεν μπορεί να εντοπιστεί μέσω ούτε της ιταλικής ούτε της γαλλικής γλώσσας. Βέβαια, έχει προταθεί μία ετυμολογικώς πλαισιωμένη ερμηνεία του: Λέων της [ιταλικής] Νεάπολης. Οι Βοναπάρτες όμως (πρώην Στεφανόπουλοι, πρώην Κομνηνοί) δεν είχαν σχέση με την πόλη αυτήν ούτε, άλλωστε, έχει δει κανείς λιοντάρια (σε φυσική, εννοείται, κατάσταση) στον Νότο της Ιταλίας. Πράγματι, μόνο μέσω της ελληνικής μας γλώσσας το όνομα Ναπολέων ερμηνεύεται: Νάπος (ή νάπη) σημαίνει: δασωμένη κοιλάδα. Ιδού λοιπόν η ερμηνεία του ονόματος του ιδρυτή της Γαλλικής Αυτοκρατορίας: ο “Λέων της Δασωμένης Κοιλάδας”.

https://slpress.gr/idees/o-napoleon-tis-manis-kai-oi-megaloi-komninoi/