ΥΔΑΤΙΝΗ ΙΣΤΟΡΙΟΓΡΑΦΙΑ : Νερό και δίψα στην αρχαία Αθήνα

 Νερό και δίψα στην αρχαία Αθήνα

Σύνοψη-Αν και η ειρηνική μάχη των αρχαίων Αθηναίων κατά της λειψυδρίας δεν κέρδισε την προσοχή των ιστοριογράφων όσο οι πολεμικές μάχες τους κατά των εχθρών, πληροφορίες διάσπαρτες σε αρχαία κείμενα, επιγραφές, αλλά και αρχαιολογικές αναφορές μας δίνουν μια γενική εικόνα για τη σπουδαιότητα της ύδρευσης στην Αττική.

Ο Σόλων, ο Πεισίστρατος και οι γιοι του, ο Θεμιστοκλής, ο Περικλής και άλλοι λιγότερο γνωστοί Αθηναίοι ασχολήθηκαν με την ύδρευση της πόλης τους. Οι μεγάλοι φιλόσοφοι, όπως ο Πλάτων και ο Αριστοτέλης, διαλογίστηκαν για τη ρύθμιση της υδροδότησης, ενώ οι αρχαίοι γεωγράφοι αντιμετώπισαν το υδάτινο στοιχείο της Αθήνας ως αντικείμενο περιγραφής εξίσου σημαντικό με τα μνημεία της. Συνολικά, όμως, οι γνώσεις μας παραμένουν σποραδικές, έστω και αν οι αρχαιολόγοι τις έχουν πολλαπλασιάσει με τις ανασκαφές τους τα τελευταία 120 χρόνια.

Εικ. 1 Η περιοχή του ποταμού Ιλισού το 1914. Χ. Γλένης, Χάρτης Αθηνών τοπογραφικός και υψομετρικός δεικνύων την μέχρι τέλους 1914 εγκεκριμένην ρυμοτομίαν, καταρτισθείς επί τη βάσει της διά της Εθνικής Τραπέζης γενομένης διά την ύδρευσιν και τας υπονόμους μελέτης, εν Αθήναις 1916.

Η προέλευση του νερού με βάση τα χρησιμοποιούμενα εργαλεία και σκεύη

Ο Ιούλιος Πολυδεύκης από τη Ναυκράτη (2ος αι. μ.Χ.), ένας γνωστός λεξικογράφος της εποχής του, που έζησε στην Αθήνα, κατέγραψε αναρίθμητες ονομασίες χιλιάδων αντικειμένων που χρησιμοποιούσαν οι σύγχρονοί του. Μεταξύ άλλων, ο Πολυδεύκης μας μεταφέρει την ορολογία της εποχής του για τα εργαλεία και τα σκεύη που χρησιμοποιούνταν για την προμήθεια νερού.13

 Εικ. 13 Ο Ιλισός χωρίς νερό. Λήψη Alfred-Nicolas Normand (1851)   © Φωτογραφικό Αρχείο Μουσείου Μπενάκη.

Οι ποταμοί της Αττικής είναι ο Ασωπός στα δυτικά, ο Ερασινός στα ανατολικά και ο Κηφισός που διατρέχει το μεγαλύτερο μέρος της. Η κύρια κοίτη του Κηφισού ξεκινά βόρεια από το Μπογιάτι (Άνοιξη Διονύσου). Οι μακρινότερες πηγές του είναι στου Φασίδερη5 (Εκάλη), όπου σχηματίζεται ρέμα το οποίο περνά από τις θέσεις Χελιδονού (Κηφισιά), Κτυπητό, Μονομάτι (Αχαρνές), Τρεις Γέφυρες (Σεπόλια). Στη θέση αυτή, ήδη από το 19ο αιώνα, το ρέμα το καλοκαίρι ήταν ξερό. Τις υπόλοιπες εποχές άρδευε τον αττικό ελαιώνα, όπως σημειώνει ο Σατωβριάνδος. Ένας κλάδος του συνέχιζε ως τον Άγιο Ιωάννη Ρέντη, όπου δεχόταν τα νερά του Ιλισού και εξέβαλλε στο Φαληρικό όρμο. Ένας άλλος βραχίονας (Γκόλθης) ξεκινούσε από τον Κοκκιναρά (Πεντελικό) και ενωνόταν με το ρέμα του Φασίδερη, στην προαναφερθείσα θέση Κτυπητό. Από πολλά χρόνια όμως είχε νερό μόνον τις βροχερές μέρες. Ένας τρίτος βραχίονας ήταν ο Ποδονίφτης (Περισσός), που έρρεε μέσα από το Χαλάνδρι (= Χαλά ντερέ6), τη Νέα Ιωνία, συνέχιζε μεταξύ Άνω Πατησίων και Νέας Φιλαδέλφειας και συνέβαλλε στον Κηφισό, λίγο πριν από τα Σεπόλια. Διαρκή ροή νερού είχε μόνον στη Νέα Ιωνία. Στις άλλες περιοχές έρρεε ως χείμαρρος.7 Η Αθήνα δημιουργήθηκε στο σημείο συνάντησης του Κηφισού με δύο μικρότερους ποταμούς, που δεν είχαν νερό όταν επικρατούσε ξηρασία: Τον Ιλισό (που πηγάζει από τους βορειοδυτικούς πρόποδες του Υμηττού και καταλήγει στο Φαληρικό όρμο) και τον Ηριδανό. Καθώς ο Ιλισός κατέβαινε από τον Υμηττό με κατεύθυνση προς τα δυτικά, δεχόταν και άλλα ρέματα από το βουνό. Περνούσε από το λόφο του Αρδηττού, συνέχιζε ανάμεσα στους λόφους της Σικελίας και των Μουσών και έπειτα στον Ταύρο, όπου δεχόταν τον Ηριδανό. Από εκεί έρρεε προς το Νέο Φάληρο, όπου συνέβαλλε στον Κηφισό και κατέληγαν στη θάλασσα.

Για τη συνέχεια εδώ:

https://ellinondiktyo.blogspot.com/2025/10/blog-post_25.html#google_vignette