Η κοινωνιολογική δομή των Αισώπειων μύθων και η σημασία τους

του Ελπιδοφόρου Ιντζέμπελη

Δάσκαλου - Συγγραφέα

Ο άνθρωπος πρωτοπρόσεξε τα ζώα με το ίδιο ενδιαφέρον που τα προσέχει σήμερα το παιδί. Το κάθε ζώο γι΄αυτόν αντιπροσώπευε όλο το είδος του ενώ ο ίδιος δεν είχε σχηματίσει κοινωνία. Όσο περισσότερο αποσυρόταν από την κοινωνία των ανθρώπων τόσο πλησίαζε τα ζώα. Γι΄αυτό και ο μύθος γύρω από τα ζώα ήταν κάποτε και εκδήλωση φόβου ή λατρείας (Totem).

Το τέχνασμα του Αισώπου να δώσει φωνή στις αλεπούδες, τους λύκους, τους ποντικούς και σε άλλα ζώα, βοήθησε στην ώθηση της σχηματοποίησης, της παραστατικότητας και του συμβολισμού. Και όπως λέει ο Γκαίτε (1722): «Είναι δύσκολο ακόμα να ξεχωρίσει κανείς τη θεωρία από την πραγματικότητα του Fable (1) (μύθου με ζώα)». Αυτή η παρατήρηση ισχύει και σήμερα (2). Η έρευνα των μελετητών ανακάλυψε, ότι η καταγωγή του μύθου με ζώα «προήλθε από τις λατινικές Fabula ιστορίες κατά τον 13ο αιώνα» (3). Άν όμως συγκρίνουμε το μύθο με τον Fable θα δούμε ότι υπάρχει φοβερή διαφορά. Κι αυτό γιατί ο μύθος με τα ζώα (Fable) προσπαθεί να μας προστατεύσει από ένα απροσδόκητο κίνδυνο που μας απειλεί με καταστροφή (4).

Ο στόχος του Αισώπειου μύθου, είναι να οδηγήσει τον άνθρωπο στη γενίκευση από τα ζώα στους ανθρώπους, σχολιάζοντας όχι μόνο τις ανθρώπινες ενέργειες, αλλά και τις συνθήκες των ηθικών ροπών που συλλέγονται από την αλληλεπίδραση των χαρακτήρων του μύθου. Άν κάνουμε μια βαθύτερη ανάλυση των Αισώπειων μύθων, θα διαπιστώσουμε ότι δεν υποβόσκει κανένας ιδεαλισμός. Αυτό φαίνεται από το ότι δεν συναντούμε ήρωες ή ηρωϊδες που να κάνουν θαύματα.

Παράλληλα αναπτύσσουν την εξυπνάδα τονίζοντας ότι το κακό υπάρχει παντού (5). Η ιδεολογική μορφή των αισωπικών μύθων τονίζει την αποδοκιμασία του κακού στις πιο αντιπροσωπευτικές μορφές του: της βίας, της αυθαιρεσίας, της απάτης, της προδοσίας, της ματαιοδοξίας, της ψευδολογίας, της αλαζονείας, της πλεονεξίας και της πονηριάς. Η αποδοκιμασία επιχειρείται άλλοτε με υποδείξεις, καθώς και με τη φιλοσοφική ενατένιση της ζωής. Η επιτυχία του μύθου οφείλεται στη χρησιμοποίηση της σχέσης θέση-αντίθεση μέσα από τους χαρακτήρες των ζώων. Ο συγγραφέας δεν δίνει λύση, αλλά υποβοηθεί, χρησιμοποιώντας κατάλληλες τεχνικές που αποκαλύπτουν τις δικές του ηθικές αξίες. Αυτό το στοιχείο έδωσε εκρηκτική δυναμική στο μύθο, τέτοια που σε εποχές όξυνσηςμ όπως στην περίοδο της Γαλλικής Επανάστασης, να γίνει ιδεολογικό όπλο στον αγώνα των καταπιεσμένων προς την κατάκτηση της Ελευθερίας.

Αυτό το οποίο είναι ασυνήθιστο, είναι πως ένας σκλάβος κατάφερε μετά από 2.500 χρόνια να επηρρεάζει ακόμη και σήμερα τους ανθρώπους (6). «Ο Αίσωπος με τους μύθους του δεν έγινε μονάχα οδηγός των κατοπινών γενεών στη ζωή, αμίμητος ψυχαγωγός μικρών και μεγάλων, αλλά κι ένας συγγραφέας, πιστός, άδολος, κι απέριττος της ζωής και των κοινωνικών δομών της εποχής του» (7). Θεωρείται «…βαθύς παρατηρητής της φύσης και ανατόμος της κοινωνικής ζωής δεν έχει αφήσει τίποτα που να μην το ερευνήσει και να μην έχει δώσει λύση» (8).

«Ο Αίσωπος εξιδανικεύτηκε ως ο υπέρμαχος της σοφίας του απλού ανθρώπου»(9). Η διαχρονικότητα των αισώπειων μύθων οφείλεται στο συνδυασμό των αρετών και παθών του ανθρώπινου είδους με το γεγονός, ότι ο άνθρωπος είναι «ζώον πολιτικόν», έτσι ώστε οι μύθοι που δημιούργησε να αποτελούν μέσο πολιτικής δράσης. Γι΄αυτό αναγνωρίζουμε τη μεγάλη αξία των μύθων του Αισώπου, γιατί συνέβαλαν αρκετά στην ανάπτυξη του πρώιμου ρεαλισμού. Ακόμη πρέπει να καταλάβουμε, ότι ο μύθος είναι αδύνατο να κατανοηθεί χωρίς τη δομή του. Κι΄αυτό, γιατί είναι ο καθρέπτης που ερμηνεύει τις ανάγκες και τις απαιτήσεις της κάθε αναπτυσσόμενης κοινωνίας.

Βιβλιογραφία:

1.       S. Josifovic (1974) Aesop in Pauly Wissowa, Real encyclopadie-Supplement 14, Pp 15-40

2.       Μ.Γ. Μερακλής (1987) ''Το αισώπειο ζήτημα'', περιοδ. ΔΙΑΒΑΖΩ, αρ.167.σ.24

3.       Collins English Dictionary (1974) Fable-Harper Collins publishers

4.       B. Bettelheim (1976) Theuses of enchantment Thames and Hudson L.t.d.

5.       P. G. Rpinstein (1983) Aesop and Grimm! Contrast in ethical codes and contemporary values children Literature, σ. 47

6.       E. Hodnett (1976) Introduction in the fables of Aesop Caxton 1484-London! The Scholar Press.

7.       Χ. Σακελλαρίου (1987) ''Οι κοινωνικές δομές του αρχαίου Ελληνικού κόσμου μέσ΄απ΄τη ζωή και τους μύθους του Αισώπου''. Περιοδ. ΔΙΑΒΑΖΩ, αρ. 167, σ. 34.

8.       Ε. Χωρεάνθη (1987) ''Η διαχρονική λειτουργία των αισώπειων μύθων'', περιοδ. ΔΙΑΒΑΖΩ, αρ.167, σ.38.

9.       Γ. Μ. Παράσογλου (1993) ΑΙΣΩΠΟΥ ΜΥΘΟΙ, σ. 24, εκδόσεις Εστίας