ΚΙΝΑ: «Η Μουσική στο πέρασμα των αιώνων»

Επιμελείται-γράφει ο μουσικός

Χρήστος Δημ. Γεωργακόπουλος

Στην Κίνα από τη νεολιθική εποχή, την 3η χιλ. π. χ., εμφανίζεται ένας πρώτος υψηλός πολιτισμός με τους 5 μυθικούς αυτοκράτορες. Στον παλαιότερο απ’ αυτούς, τον Χουάνγκ-Τι αναφέρεται ο μύθος της ανακάλυψης της γραφής και της μουσικής. Η μουσική είναι αριθμητικά οργανωμένη, ο βασικός της φθόγγος χουάνγκ-κούνγκ σχηματίζει ταυτόχρονα τη βάση του γενικού συστήματος μέτρησης. Σ’ αυτόν αντιστοιχεί το μήκος του πρώτου αυλού, που κατά το μύθο έκοψε ο υπουργός Λίνγκ-Λουν από ένα δυτικό δάσος μπαμπού και τον έφερε στην Κίνα. Στην πραγματικότητα η Κίνα παρέλαβε το τονικό της σύστημα από τη Δύση (ασιατικά κέντρα πολιτισμού και παραδόσεις της Μεσοποταμίας). Το σύστημα αυτό ήταν πεντατονικό και ήδη την εποχή της δυναστείας Χσία (1800-1500 περ.) εμφανίζεται ένας πρόγονος του πεντάχορδου οργάνου κίν.

Δυναστεία Σανγκ ( 1500 π.Χ. –1000 π.Χ)

Qin πολύχορδο

Ως όργανα στη δυναστεία Σανγκ χρησιμοποιούνται μπρούτζινες καμπάνες, λιθόφωνα, σφαιρικοί αυλοί, αυλοί του Πανός, οριζόντια νυκτά όργανα, τύμπανα κ.λ.π. Το τονικό σύστημα βασίζεται στα 12 λυ (ημιτόνια) που προέρχονται από τον κύκλο των καθαρών πέμπτων. Ένα τμήμα από 5 πέμπτες δίνει το υλικό μιας πεντατονικής κλίμακας. Οι Κινέζικες πεντατονικές κλίμακες δεν έχουν ημιτόνια σε αντίθεση με τις Γιαπωνέζικες που τα χρησιμοποιούν. Καθένας από τους 5 φθόγγους μπορεί να είναι βασικός φθόγγος της κλίμακας και έτσι σε κάθε κλίμακα αντιστοιχούν 5 τρόποι. Η πεντατονική κλίμακα μπορεί να ξεκινήσει από οποιοδήποτε από τα 12 λυ, συνεπώς προκύπτουν 60 διαφορετικοί τρόποι. Η μουσική συνδυάζεται με τη θρησκεία του ουρανού και οι φθόγγοι της πεντατονικής κλίμακας αντιστοιχούν σε κοσμολογικές έννοιες. Ο βασικός τόνος αναφέρεται στο όλον ενώ οι φθόγγοι που ακολουθούν στα επιμέρους. Η μουσική είναι ο καθρέπτης του περιβάλλοντος και της εσωτερικής ζωής των ανθρώπων.

Erhu πολύχορδο

Εκείνο το πρωινό, μπορούσε να ακούσει το βουητό από τις μέλισσες που πετούσαν γύρω του. Μερικά σκυλιά έσμιγαν τις φωνές τους με αυτές άλλων ζώων, ενισχύοντας όλα μαζί τη πρωινή ορχήστρα. Που και που ένας κόκορας πρόσθετε τη δικιά του μελωδία...«Τι παράφωνη συμφωνία !!» μονολόγησε ο Γουέν. Εδώ κι εκεί πουλιά που, αφού πήραν ότι ήθελαν από τα χωράφια, αποτραβήχτηκαν στα δέντρα...ύστερα ήρθαν οι άνθρωποι.

Το χωριό ξεκινούσε νωρίς τη δικιά του ζωή. Οι συγχωριανές του, παραδοσιακά ντυμένες, άλλες νέες και γερές, άλλες σκυφτές, γερασμένες, όλες στις ασχολίες τους. Οι άντρες, άλλοι στα χωράφια, να καλλιεργούν καθημερινά την ελπίδα, άλλοι στα ζώα, να τους μιλούν λες και καταλάβαιναν τι τους έλεγαν, να τα φοβερίζουν, ενώ ταυτόχρονα κουβαλούσαν νερό να τα ξεδιψάσουν.

Παντού μυρωδιά από νωπό χώμα και στάβλους, ζωή και θάνατος αντάμα στην ίδια μήτρα. Κοιτούσε τα πάντα γύρω του τόσο αχόρταγα, σαν να ήταν η τελευταία φορά. Απόμακρος παρατηρητής των γεγονότων, αμέτοχος σ’ αυτές τις δραστηριότητες, έμοιαζε και ο ίδιος παράφωνος, ξένος από το κόσμο που ανέτειλε,  πουθενά να μην ανήκει ... μόνο να καταγράφει ότι έβλεπε και μετά να το κάνει ήχο...μουσική. Εκείνο το πρωινό, δεν τόλμησε να βγάλει ούτε μια νότα από το sheng, το μουσικό όργανό του... «το βράδυ », σκέφτηκε... «υπομονή μέχρι το βράδυ ».

Δυναστεία Τσου (1000-256 π.Χ.)

guzheng πολύχορδο

Λόγω της επίδρασής της στους ανθρώπους και το σχηματισμό του χαρακτήρα τους, η μουσική, την εποχή των Τσου, κατείχε εξέχουσα θέση στην κοινωνική ζωή. Υπήρχε υπουργείο μουσικής αρμόδιο για τη μουσική εκπαίδευση και εξάσκηση. Η στενή σχέση μεταξύ μουσικής και πολιτικής διατηρείται για μεγάλο χρονικό διάστημα και κάθε πολιτική αλλαγή οδηγούσε πάντα σε αλλαγή και στη μουσική. Το σύστημα των σχετικών 12 λυ παραμένει εν χρήσει, ενώ γύρω στο 300 π. Χ. προστίθεται στους φθόγγους τσι και κουνγκ ένα ημιτόνιο και έτσι προκύπτει μια επτατονική κλίμακα που αποτελούσε νεωτερισμό. Κατά το τέλος της εποχής των Τσου υπάρχουν 84 τρόποι.

x                                        

 Χun οκαρίνα     

Από την εποχή των Τσου προέρχεται η πρώτη πηγή, το Βιβλίο των Γραφών, (9ος-7ος αι.). Στον Κομφούκιο (551-478) οφείλεται η συστηματική μουσική θεωρία, με την υπεράσπιση της παλαιάς μουσικής και των εθιμικών της επιταγών, όπως και το Βιβλίο των Τραγουδιών, περίπου 300 ποιήματα, αλλά και το Βιβλίο των (μουσικών)Τελετουργιών. Παρ’ όλο που μετά από μια πολιτιστική επανάσταση το 213 π.Χ. κάηκαν όλα τα βιβλία στη Κίνα, οι μελωδίες που παρέμειναν ζωντανές καταγράφηκαν αργότερα και διασώθηκαν. Σ’ αυτή την παράδοση ανήκουν επίσης τα Τραγούδια του Κομφούκιου  και το Εμβατήριο της εισόδου του Αυτοκράτορα στο ναό που είναι στο ρυθμό του βαδίσματος, αυστηρά πεντατονικό. Στο Βιβλίο των Τελετουργιών αναφέρεται και μια κατά υλικό ταξινόμηση των μουσικών οργάνων:

Μέταλλο: Μικρά καμπανάκια χειρός με ξύλινες μπαγκέτες και μεγάλες καμπάνες με μεταλλικούς κρουστήρες.

Πέτρα: λιθόφωνα από νεφρίτη ή ασβεστόλιθο.

Δέρμα: διάφορα τύμπανα.

Κολοκύθα: ο πολύαυλος σένγκ: μικρά μπαμπού με διπλή γλωσσίδα, χρησιμοποιείται ακόμα.

Ξύλο: το ξύλινο τύμπανο τσου και η ροκάνα γι σε μορφή τίγρης, με εξογκώματα στη πλάτη.

Μετάξι: από μετάξι είναι οι 5-7 χορδές του νυκτού πολύχορδου τσίν, που στη σημερινή του μορφή έχει μέγεθος 120 Χ 20 εκ. και προέρχεται από την εποχή των Τσου. Το νεότερο νυκτό σε  έχει μήκος 210 εκ. περίπου και 17-50 χορδές. Πηλός: η ωοειδής οκαρίνα χουν με 6 οπές.

τύμπανο

Όπως και στους τρόπους έτσι και εδώ ρόλο παίζει η αρχή της δυαδικότητας που βασίζεται στη συμπληρωματικότητα του αρσενικού-ήλιου και του θηλυκού-σελήνης  (Γινγκ-Γιανγκ), αλλά και στις κοσμολογικές σημασίες. Οι απεικονίσεις των οργάνων προέρχονται από τη δυναστεία των Τανγκ (9ος αι.) είναι βασισμένες όμως σε αρχαία πρότυπα.

Τα φώτα στο καπηλειό επίτηδες λιγοστά, χαμηλωμένα... «να μη πολυφαινόμαστε» σκέφτηκε. Ίδιο περιβάλλον, μόνο τα πρόσωπα να αλλάζουν καθώς τρώγοντας, διασκέδαζαν με τη μουσική που έβγαινε από την ορχήστρα. Άλλες μυρωδιές εδώ... γαργαλιστικές, μεθυστικές...ακριβά αρώματα ανακατεμένα με τσίκνα και με ντόπιο κρασί. Σήμερα δεν είχε κέφι, όμως ήταν αρκετά επαγγελματίας για να το κρύψει από τους περισσότερους. Ο Φού  που  έπαιζε το guzheng τον είχε καταλάβει, όμως δεν είχε και πολύ σημασία, αυτός ήταν δικός του...του σιναφιού.

sheng

Τα χαχανητά αραίωσαν ώσπου σταμάτησαν, το αφεντικό άρχισε τη συγκομιδή...πληρώθηκαν και βγήκαν από το καπηλειό. Ο Γουέν κοίταξε ψηλά, το φεγγάρι ολόγιομο μεσουρανούσε. Ο Φού χαμογελώντας του είπε πως δεν ήπιε αρκετά απόψε, κλείνοντας του με νόημα το μάτι. Του ανταπέδωσε το χαμόγελο ... «το σινάφι με καταλαβαίνει» σκέφτηκε, «το μέρος του κόσμου που ανήκω». Τον ακούμπησε στον ώμο, σαν να ήθελε να νοιώσει την ελπίδα εκείνων που τον έσπειραν ανάμεσα στους ανθρώπους.

«Καληνύχτα...κομμάτι μου, αύριο πάλι» είπε ο Γουέν.

«Ναι, αύριο » απάντησε ο Φού, «καληνύχτα ».

Δυναστεία των Χαν (206 π.Χ.-220 μ. Χ.)

Είναι γνωστή ως εποχή της αναστήλωσης της παλαιάς μουσικής (Κομφουκιανισμός) και ταυτόχρονα των δυτικών επιρροών με τη μεταφορά του αυλού και του λαούτου στη Κίνα. Αναπτύχθηκε επίσης μια μορφή μουσικής σημειογραφίας. Το αυτοκρατορικό μουσικό γραφείο Γιυε-Φου συγκέντρωσε τα κείμενα της παλαιάς μουσικής και καλλιέργησε μαζί με πάνω από 800 μουσικούς τη λατρευτική, αυλική και στρατιωτική μουσική. Παράλληλα υπήρχαν τμήματα λαϊκής και ξένης μουσικής. Μετά την ξένη κατοχή και τη δυναστεία Σούι, όπου υπήρχε κυρίως επιρροή από την τουρκική μουσική, έρχεται η εποχή της άνθησης με τις δυναστείες Τανγκ (618-907) και Σουνγκ (960-1279) όπου ασκείται με ιδιαίτερη φροντίδα η αρχαία κινέζικη μουσική, παράλληλα με τη συνεχή δυτική επιρροή.

bianzhong μεταλλικά καμπανάκια

Βιβλιογραφία:

«Άτλας της μουσικής» Ulrich  Mihels

«Η Μουσική μέσα από την ιστορία της» Βασιλειάδης-Γλύνια, Κανάρης- Φραγκούλη                                                                                              

                                                                                                   

(Πρώτη δημοσίευση στο περιοδικό πολιτιστική «ΕΝΝΕΑΔΑ», τ. 12ο, 2003)