Ο ζωγράφος Francisco Goya, 1746 –1828

Φρ. Γκόγια: «3η Μαϊου 1808» 

του Γεράσιμου Γ. Γερολυμάτου

Η δυσκολία της επιλογής ενός αντιπροσωπευτικού έργου των ζωγράφων που μου αρέσουν, για διαφορετικούς λόγους ο καθένας, είναι δεδομένη. Ποιό από όλα τα έργα τους να παρουσιάσω; Το πρόβλημα αυτό το έλυσα, απλά βρίσκοντας, ποια είναι η πλευρά του ζωγράφου για την οποία μου αρέσει. Διότι ένας καλλιτέχνης, όπως και οποιοσδήποτε άνθρωπος, είναι πολύπλευρος και έχει πτυχές φανερές και κρυφές. Επέλεξα, λοιπόν, το έργο «3η Μαϊου», ζωγραφισμένο το 1814, επειδή φανερώνει τον φιλελεύθερο Γκόγια και τον άνθρωπο, που βιώνει έντονα τις ακραίες καταστάσεις και που συμμετέχει στο πολιτικό γίγνεσθαι της εποχής του.

Ο πίνακας, ιστορικός μεν, αλλά ταυτόχρονα τραγικός, αναπαριστά την εκτέλεση 400 Ισπανών πολιτών από τα Γαλλικά στρατεύματα. Το φως εισβάλει αποκαλυπτικά μέσα στη νύχτα για να φωτίσει τη σκηνή, με ένα τρόπο που όμοιο του βρίσκει κανείς και στον Ρέμπραντ. Το λευκό πουκάμισο αναδεικνύεται σε ύψιστο σύμβολο θυσίας και καθαρότητας, αφού εκεί συντελείται η αποκορύφωση της φωτεινής ενέργειας, στο πιο φωτεινό σημείο του πίνακα. Στο ίδιο σημείο της κορύφωσης του δράματος, που μόνο ένας ποιητής θα μπορούσε να βρει μιαν ελπίδα.

Φρ. Γκόγια: "Η γυμνή Μάγια", 1800

O Γκόγια ανήκει σε μια τελείως διαφορετική ατμόσφαιρα από αυτήν που ανήκαν οι ζωγράφοι που έχω παρουσιάσει έως τώρα. Αυτό δεν οφείλεται μόνο στον ένα αιώνα που τον χωρίζει από εκείνους, αλλά κυρίως διότι, συνεπεία αυτής της χρονικής απόστασης, οι καλλιτεχνικές του αναζητήσεις υπήρξαν πολύ διαφορετικές. Μπορεί να πει κανείς, ότι ανήκει στη χορεία των μεγάλων καλλιτεχνών, που το έργο τους συνδέεται ακόμη, αν και με σημαντικές μετατοπίσεις, με την καλλιτεχνική παράδοση που γέννησε η Αναγέννηση. Ήταν σπουδασμένος, εξαίρετος προσωπογράφος και είχε επηρεαστεί από τον Βελάσκεθ, το έργο του οποίου είχε μελετήσει. Αυτό σημαίνει, ότι ήταν συνεχιστής και ανανεωτής μιας μεγάλης επίσημης παράδοσης, γεγονός που του πρόσφερε θέση ζωγράφου στην Αυλή, αξιώματα και αναγνώριση ενόσω ήταν ακόμη στη ζωή.

Όλα αυτά, μέχρι ενός σημείου, βέβαια, γιατί κάποτε τράβηξε τον δικό του δρόμο, πέρα από τον ακαδημαϊσμό, προς μια κατεύθυνση συναισθηματικής εξωτερίκευσης και διάσπασης της σφιχτής κλασικής φόρμας, που έδωσε άφθονο υλικό στον Ρομαντισμό και στον Σουρεαλισμό, και επέδρασε καταλυτικά πάνω στους Ντε λα Κρουά και Μανέ. Δίκαια, λοιπόν, θα πρέπει να θεωρείται σαν ένας από τους πρώτους μοντέρνους.

Φρ. Γκόγια: "Η αυλή των τρελών", 1794

Το γεγονός της βαριάς ασθένειάς του, που εκδηλώθηκε το 1792 και προκάλεσε μεταξύ άλλων την απώλεια της ακοής του, ίσως να αποτέλεσε την αφορμή για την έντονη διαφοροποίηση των καλλιτεχνικών προσανατολισμών του και την απεικόνιση των προσωπικών του οραμάτων, πέρα από τις επίσημες παραγγελίες που αναλάμβανε. Την περίοδο αυτή ολοκλήρωσε ένα νέο κύκλο 14 έργων μικρών διαστάσεων, που διακρίνονταν για την πρωτοτυπία, τη φαντασία αλλά και την εφιαλτική ατμόσφαιρα τους.

Ο Γκόγια έζησε στη μεταβατική περίοδο από το Ροκοκό προς τον Ρομαντισμό και η πληθωρική καλλιτεχνική του δημιουργία χρησιμοποίησε πολλές μορφές και τεχνικά μέσα για να εκφραστεί. Ζωγραφική, χαρακτική και ταπητουργία, ήταν οι τομείς που δραστηριοποιήθηκε με μεγάλη επιτυχία, Ειδικά η χαρακτική του χρωστάει πολλά. 

Για τη δημιουργία των χαρακτικών, υιοθέτησε τη μέθοδο της οξυγραφίας, κυρίως της γραμμικής, αλλά και της τονικής, ενώ εφήυρε και την τεχνική της aqua tinta.

Οι συνθέσεις του σατίριζαν ή καυτηρίαζαν τα ανθρώπινα πάθη ή τα ήθη της κοινωνίας της εποχής και ειδικότερα την εξουσία της Ιεράς Εξέτασης, προς την οποία κλήθηκε να απολογηθεί για το έργο του η «Γυμνή Μάγια» του 1800. Το χειμώνα του 1819, ο Γκόγια ξεκίνησε να φιλοτεχνεί μία σειρά 14 ελαιογραφιών, έργα που έμειναν γνωστά με την ονομασία «Μαύροι Πίνακες» λόγω των σκοτεινών τόνων που τα χαρακτηρίζουν, αλλά και του έντονου μυστικισμού, που αγγίζει, αν δεν ξεπερνά τα όρια του μεταφυσικού.