Aπό τον αρχαίο δήμο «´Eρμo» στο σύγχρονο Χαϊδάρι

Το "Παλατάκι" στο Χαϊδάρι

(συνοπτική παρουσίαση της ιστορίας της πόλης)

Επιμέλεια κειμένου: Κώστα Φωτεινάκη*

ΕΙΣΑΓΩΓΙΚΑ:

Η ιστορία της περιοχής στην οποία αναπτύχθηκε το σημερινό Χαϊδάρι συνδέεται με την ιστορία της Ελλάδος από την αρχαιότητα μέχρι τις μέρες μας.

Ιερά Οδός, Ελευσίνια Μυστήρια, Ιερό Αφροδίτης, Λίμνες Ρειτοί (Κουμουνδούρου), Σπήλαιο Πανός, Όρος Αιγάλεω (Θρόνος Ξέρξη), Μονή Δαφνιού, Ελληνική Επανάσταση (Μάχη Χαϊδαρίου 1826), Παλατάκι, Ολυμπιακοί Αγώνες, Μικρασιατική Καταστροφή, Δικτατορία Μεταξά, Κατοχή, Εθνική Αντίσταση, Βία και Νοθεία 1961, Πολυτεχνείο.

Στους παραπάνω σταθμούς της ιστορίας έρχονται να προστεθούν ενδιαφέροντα στοιχεία που μαρτυρούν ότι την περιοχή επισκέφτηκαν και δημιούργησαν μεγάλοι καλλιτέχνες όπως ο Νικόλαος Γύζης, ο Νικηφόρος Λύτρας, ο Κων/νος Παρθένης, και κατά πάσα πιθανότητα ο Γεώργιος Ιακωβίδης.

Ιδιαίτερη μνεία θα πρέπει να γίνει για την Μονή του Δαφνιού  την οποία  επισκέφτηκαν μεγάλοι φωτογράφοι όπως ο Fred Boissonas, η Nelly’s και ο Σπύρος Μελετζής, και την απεικόνισαν διάσημοι χαράκτες, ζωγράφοι όπως ο Γάλλος Tavy Notton κ.α.

Η περιοχή του Χαϊδαρίου αναφέρεται  σε ταξιδιωτικά κείμενα, διηγήματα και μυθιστορήματα. Υπάρχουν καταπληκτικές περιγραφές και ιστορικές αναφορές όπως π.χ του Παυσανία στα Αττικά, του Φλωμπέρ, του Chateaubriand, του Εμμανουήλ Ροΐδη (Πάπισσα Ιωάννα), του Κοσμά Πολίτη (Λεμονοδάσος), της Ελληνικής Επανάστασης (Χρ, Περαιβός, Δημ. Φωτιάδης, Δ. Κόκκινος, Ζαμπέλιος κ.α), Το Χαϊδάρι  και ιδιαίτερα το ψυχιατρείο του Δαφνιού επίσης περιγράφει ο Κώστας Βάρναλης «Άνθρωποι» εκ. ΚΕΔΡΟΣ, και ο Γεώργιος Δροσίνης στο βιβλίο του «ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΝΑΖΟΣ ΚΑΙ ΤΟ ΩΔΕΙΟ ΑΘΗΝΩΝ», στη ζωή των αγωνιστών της Εθνικής Αντίστασης στο Στρατόπεδο Χαϊδαρίου (Θ. Κορνάρος, Α. Φλούνζτης κ.α), της Γιορτής του Κρασιού (Α. Καραντώνης), των Κουνελιών στη δεκαετία του ΄60 (Θ. Γκόρπας), αλλά και σύγχρονες αναφορές στη πόλη (Άρις Αλεβίζος, «Αόρατο Άσυλο», Γεράσιμος Δενδρινός «Απέραντες συνοικίες» 2001 κ.λ.π)

Το κείμενο αυτό  σκοπό έχει  να πληροφορήσει για την ιστορικότητα του τόπου και να προετοιμάσει την κοινή γνώμη για να στηρίξει μια  μεγαλύτερη και επιστημονικότερη παρουσίαση μ’ ένα ιστορικό  - καλλιτεχνικό λεύκωμα με κείμενα, φωτογραφίες, γκραβούρες, χαρακτικά, πίνακες ζωγραφικής κ.α.

ΑΝΑΦΟΡΑ ΣΕ ΟΝΟΜΑΤΑ ΚΑΙ ΧΡΟΝΟΛΟΓΙΕΣ:

'Αποψη του Ποικίλου Όρους και του Αιγάλεω

Όρος Αιγάλεω (Ποικίλο) – Υψηλότερη κορφή Ζαχαρίτσα 453 μέτρα: Η ονομασία Αιγάλεω είναι κληρονομιά από την αρχαιότητα και αναφέρεται στα έργα του Ηροδότου, Θουκυδίδη, Στράβωνα και Παυσανία.

Αιγάλεω κατά μια εκδοχή λέγεται ο βραχώδης τόπος – λεως ή λέων (από το λάος = λίθος) στον οποίον σπάζουν γεμάτα αφρούς τα μεγάλα κύματα – αίγες (από το αιγίς = θύελλα, καταιγίδα).

Το Αιγάλεω έχει πιθανώς την ίδια ρίζα με τις ονομασίες Αιγαίο, Αίγιο, Αίγινα, αιγιαλός κ.λ.π. Το όρος Αιγάλεω είναι γνωστό από τη ναυμαχία της Σαλαμίνας, κατά την διάρκεια της οποίας ο Ξέρξης πάνω στο θρόνο παρακολουθούσε την εξέλιξη της μάχης.

Ποικίλο όρος ονομάζεται το ΒΑ τμήμα του από τα Α.Λιόσα μέχρι το Δαφνί. Σύμφωνα με μια εκδοχή, υπήρξε μια εποχή κατά την οποία το τμήμα αυτό του βουνού φιλοξενούσε ένα είδος πουλιού τον «Ποικιλό» τα αυγά του οποίου τα έτρωγε το πουλί Κορυδαλλός.

Σύμφωνα με τον Παυσανία ο Περικλής ήταν κάτοχος μεγάλων εκτάσεων του Ποικίλου όρους. Στους πρόποδες του όρους Αιγάλεω αναπτύχθηκαν οι Δήμοι: Περιστέρι (αρχαίος Χολαργός), Χαϊδάρι (αρχαίος Έρμος), Πετρούπολη, Α. Λιόσα, Αγ. Βαρβάρα, Κορυδαλλός και Αιγάλεω.

Χαϊδάρι:

Έκταση: 22.800 στρέμματα

Η περιοχή του σημερινού Χαϊδαρίου και τμήμα της Αγ.Βαρβάρας αποτελούσαν στην αρχαιότητα τα όρια του Δήμου Έρμου όπως φαίνεται στους χάρτες των H.STIER και E.KIRSTEN και λοιπών χαρτογράφων της Αρχαίας Αττικής με τις υποδιαιρέσεις των Τριτυών . Η ρίζα της λέξεως Χαϊδάρι δεν είναι γνωστή. Πιθανά να προέρχεται από το αραβικό HAIDAR που σημαίνει λεοντάρι. Την ονομασία Χαϊδάρι την συναντάμε σε αρκετές  περιοχές στην Ελλάδα και στην Τουρκία.

Το Δρομοκαϊτειο

Το Δρομοκαϊτειο, ο Χιώτης εφοπλιστής Παλιός και το ψυχιατρείο στο Δαφνί γίνονται αιτία να έλθουν στο Χαϊδάρι οι πρώτοι κάτοικοί του που ήταν Χιώτες. Έτσι το 1887 εγκαινιάστηκε το θεραπευτήριο ψυχικών παθήσεων «Δρομοκαϊτειο» σε μια πευκόφυτη έκταση 325 στρεμμάτων, επί της Ιεράς Οδού, κληροδότημα του Χιώτη Τζώρτη Δρομοκαϊτη». Αργότερα, το 1913 αρχίζει η ιστορία του δεύτερου ψυχιατρείου στη περιοχή, του κρατικού θεραπευτηρίου ψυχικών παθήσεων στο Δαφνί. Το 1928 μεταφέρονται εκεί 100 ασθενείς.

Το 1920 λέγεται ότι στο Χαϊδάρι υπήρχαν 20 περίπου κάτοικοι. Το 1924 μετά την Μικρασιατική καταστροφή έρχονται στο Χαϊδάρι οι πρώτοι πρόσφυγες από το Τσακλαλί και τη Φώκαια. Απαλλοτριώθηκαν 50 στρέμματα και οικοδομήθηκαν 25 διπλοκατοικίες. Ώσπου να ετοιμαστούν τα σπίτια έμειναν σε σκηνές. Σε κάθε διπλοκατοικία δόθηκε ένα κάρο, ένα άλογο και ένα αλέτρι. Ο συνοικισμός παίρνει το όνομα Νέα Φώκαια σε ανάμνηση της Φώκαιας της Μικράς Ασίας.

Πόντιοι και Καππαδόκες εγκαθίστανται στο Χαϊδάρι γύρω στο 1927.

Το 1928 οι κάτοικοι του Χαϊδαρίου έφταναν τους 1.000. Το 1931 – 1932 ιδρύθηκε ο συνεταιρισμός «Πεντάλοφος» με 96 μέλη που τακτοποιήθηκαν στην περιοχή των Κουνελιών. Το Χαϊδάρι αρχικά αποτελούσε τμήμα του δήμου Αθηναίων. Η προπολεμική εγκυκλοπαίδεια του Δρανδάκη αναφέρει το Χαϊδάρι ως «συνοικισμό του  δήμου Αθηναίων ... Κείται βορειοδυτικώς των Αθηνών, υπό το βουνόν Ζαχαρίτσα και έχει περί τους 300 κατοίκους».

Το 1934 αποσπάστηκε από τον δήμο Αθηναίων και συμμετείχε στη νεοσύστατη κοινότητα Αιγάλεω.

Το 1935 αποσπάστηκε από το Αιγάλεω και γίνεται αυτόνομη κοινότητα. Κοινοτάρχες: Μιχ. Κουτσούκος, Αριστ. Ζωγράφος, Βασ. Κοντόπουλος, Βασ. Σαμαντάς, Σπ.Τζανέλλος, Παν. Πετρόπουλος, Παντ. Σάσαλος.

Στις 22 Μαΐου 1947 το Χαϊδάρι από κοινότητα γίνεται Δήμος. (οι Δήμαρχοι αναφέρονται στο τέλος)

Ιερά Οδός:

Γ. Γερολυμάτου: Φανταστική απεικόνιση της Ιεράς Οδού

Οδός της αρχαιότητας που συνέδεε την Αθήνα με την Ελευσίνα. Είχε μήκος 22 χιλιομέτρων και καθ΄ όλη την διαδρομή της είχε δεξιά και αριστερά τάφους, βωμούς, ιερά μνημεία κ.λ.π. Ξεκινούσε από την Ιερά Πύλη του Κεραμικού και κατέληγε στο ιερό της Ελευσίνας. Από την οδό αυτή περνούσε η πομπή των Ελευσίνιων Μυστηρίων και γι αυτό ονομάστηκε Ιερά Οδός.

Ο περιηγητής Πολέμων και ο Παυσανίας έχουν περιγράψει ότι επί της Ιεράς Οδού υπήρχαν ναοί, βωμοί, αγάλματα θεών, ηρώα, τάφοι και ανδριάντες πολιτών.

Υπολείμματα της αρχαίας Ιεράς Οδού (ταφικός περίβολος)  υπάρχουν στο ύψος του Δρομοκαϊτείου καθώς και ένα τμήμα της, 10 περίπου μέτρων, που παραμένει σχεδόν άθικτο εντός του Διομήδειου κήπου.

Σύμφωνα με πληροφορίες που προέρχονται από το χώρο της Τοπικής Αυτοδιοίκησης, η Ιερά Οδός ήταν ο πρώτος δρόμος που ασφαλτοστρώθηκε στην Ελλάδα λίγο πριν τη Γερμανική Κατοχή.

Ιερό της Αφαίας:

Λίγο πριν την υπέργεια γέφυρα του Σκαραμαγκά βρίσκεται ο οικισμός της Αφαίας. Εκεί κάτω από το βράχο υπήρξε ο Ναός της Αφαίας που ήταν αφιερωμένος στην Αφροδίτη ή στην Άρτεμη την αδελφή του Απόλλωνα που ο ναός του βρισκόταν λίγο πιο πάνω στο Δαφνί.

Υπάρχουν ακόμα στις μέρες μας οι λαξευτές αναθηματικές θυρίδες στο βράχο, και τα ίχνη της μικρής οικίας που φιλοξενούσε τους ιερείς και τους προσκυνητές. Το ιερό ανακαλύφτηκε το 1892.

Αρχαίοι Ρειτοί (λίμνη Κουμουνδούρου):

Συνεχίζοντας την διαδρομή επί της Λεωφόρου Αθηνών – Κορίνθου και λίγο πριν τον Ασπρόπυργο βρίσκεται η Λίμνη Κουμουνδούρου. Στην αρχαιότητα υπήρχαν δύο μικρές λίμνες οι λεγόμενες «ρειτοί» - πιθανά  εκ του αρχαιοελληνικού «ρέω» .   

Η βόρεια λίμνη «Άνω Ρειτή» ήταν αφιερωμένη στη θεά Δήμητρα και η νότια λίμνη ή «Κάτω Ρειτή» ήταν αφιερωμένη στην κόρη της Περσεφόνη.

Στις λίμνες αυτές λούζονταν εκείνοι που επρόκειτο να μυηθούν  στα   Ελευσίνια Μυστήρια.

Για το σύγχρονο όνομα της νότιας λίμνης Κουμουνδούρου  υπάρχουν δύο εκδοχές: η πρώτη ότι το πήρε από την ομώνυμη οικογένεια που είχε μεγάλη περιουσία στην περιοχή και η δεύτερη ότι ονομάστηκε έτσι από τον πρωθυπουργό Αλέξανδρο Κουμουνδούρο στην θητεία του οποίου – το 1938 – έγιναν διάφορα έργα επιχωμάτωσης μεταξύ της ακτής του Σκαραμαγκά και της λίμνης.

Σπήλαιο Πανός – Δαφνιού:

Βρίσκεται περίπου 1.000 μέτρα αριστερότερα της μονής Δαφνιού και ανακαλύφθηκε το 1932. Εντός του σπηλαίου βρέθηκαν τμήματα αγγείων, πυρές θυσιών, οστά ζώων κ.λ.π. Δύο αγγεία σε καλή κατάσταση  στα οποία απεικονίζονται  σάτυροι  εκθέτονται   στο μουσείο της Ελευσίνας.

Στους χριστιανικούς χρόνους το σπήλαιο χρησιμοποιήθηκε για καταφύγιο ασκητών.

Μονή Δαφνιού:

Η  μονή Δαφνιού, με το μνημειακό καθολικό και τα  εξαιρετικής καλλιτεχνικής αξίας ψηφιδωτά του, που θεωρούνται χαρακτηριστικό δείγμα της κλασσικής τάσης της μεταβυζαντινής τέχνης στον ελλαδικό χώρο, είναι αναμφισβήτητα το σημαντικότερο βυζαντινό μνημείο της Αθήνας. και το αρχαιότερο χριστιανικό κτίσμα της Αττικής

Το όνομά της σύμφωνα με ένα θρύλο οφείλεται σε μια πλούσια βασίλισσα Δάφνη που ναυάγησε στη παραλία του Σκαραμαγκά με δώδεκα δοχεία χρυσό, τα οποία διέθεσε για να χτιστεί η μονή και την αφιέρωσε στην Παναγία (Κοίμηση της Θεοτόκου) ως δείγμα ευγνωμοσύνης.

Η προέλευση της ονομασίας γνώρισε και άλλες ερμηνείες. Κάποιοι υποστηρίζουν ότι προήλθε από το ιερό που υπήρχε στην αρχαιότητα και που ήταν αφιερωμένο στον Δαφναίο ή Δαφνηφόρο Απόλλωνα. Οι Φράγκοι ονόμαζαν τη Μονή «Santa Maria di Delphino» ίσως από την αρχαία ονομασία του Απόλλωνα ως «Δελφίνου».

Κατά μια άλλη εκδοχή το όνομα της Μονής οφείλεται στις ροδοδάφνες που εξακολουθούν να φυτρώνουν στην περιοχή.

Ο Καμπούρογλου υποστήριξε πως η ονομασία της μονής ήλθε από το Βυζάντιο προς τιμή της Παναγίας της Δάφνης.

Η Μονή του Δαφνιού και η γύρω απ΄ αυτήν περιοχή αποτελούσε για τους ξένους – αλλά και Έλληνες - περιηγητές έναν από τους τέσσερις σπουδαιότερους χώρους της Αττικής που έπρεπε υποχρεωτικά να επισκεφτούν, εκτός από την Ακρόπολη, το Σούνιο και τη Μονή της Καισαριανής

Ενδεικτικά αναφέρονται οι εκδρομές στο Δαφνί από το 1896 του Ολυμπιονίκη Σπύρου Λούη με την βασιλική οικογένεια (Διάδοχος Κωνσταντίνος κ.α), έως  την αναδάσωση στη περιοχή στην οποία συμμετείχε σαν μαθητής με το σχολείο ο γνωστός στιχουργός Λευτέρης Παπαδόπουλος.

Η διαδρομή της ιστορίας της από ιδρύσεώς της (5^ος αιώνας) έως σήμερα αποτελεί αντικείμενο ειδικής επιστημονικής μελέτης. Είναι πληθώρα οι πηγές βιβλιογραφίας, αρθρογραφίας, ζωγραφικής, φωτογραφίας κ.λ.π. που είναι στη διάθεσή μας σήμερα (αρχείο Γ.Ιγγλέση).

Ακόμη στη μονή Δαφνιού γίνεται ο γάμος  του  βυζαντινού μουσικολόγου Σίμωνα Καρά (26/12/1950). Η τελετή αυτή αποτελούσε  μια εξαίρεση προς τιμή του Σ. Καρά, γιατί κανένα άλλο μυστήριο ή τελετή δεν έχει πραγματοποιηθεί  από τότε μέχρι στις ημέρες μας.

Ο κυρίως ναός της μονής πλήττεται  για ακόμα  μια φορά σοβαρά από τους πρόσφατους σεισμούς του 1999 και είναι κλειστή για το κοινό λόγω συντήρησης και ανακατασκευής.

Σημαντικά Ναϋδρια:

q       Προφήτης Ηλίας: Τον 10 – 11^ο αιώνα πιθανολογείται ότι οικοδομήθηκε ο Ναός του προφήτη Ηλία ως Μετόχι της Μονής Δαφνιού πάνω στον ομώνυμο λόφο. Τον 18^ο αιώνα λέγεται ότι ήλθε στο μετόχι ο μοναχός Ακάκιος. Τα τελευταία χρόνια έχουν γίνει προσθήκες στον κυρίως ναό αλλά και στον προαύλιο χώρο και η περιοχή του Προφήτη Ηλία και το εκκλησάκι έχουν αλλάξει όψη...

q       Άη Γιώργης: Μέσα στο κτήμα «Χαϊδάρι» του Νάζου. Στους τοίχους του μικρού ναού υπάρχουν υδατογραφίες του Νικηφόρου Λύτρα.

q       Άγιος Νικόλαος: Στο χώρο του άλσους Δαφνιού μέσα στο «Τουρισιτκό»

Η μάχη του Χαϊδαρίου (1826):

Γ. Γερολυμάτου: Αψιμαχία Ιππικού στη μάχη του Χαϊδαρίου

Το Χαϊδάρι συνδέεται με την επανάσταση του 1821.

Απόσπασμα από το βιβλίο του Ιωάννη Ζαμπέλιου (1844):

«... κατά τον Ιούλιο μήνα του 1826 έτους εκλέχθη ο Γεώργιος Καραϊσκάκης, ίνα εξόχως εκτσρατεύση προς βοήθεια της Ακροπόλεως των Αθηνών, ήτις επολιορκείτο... Άμα έφθασεν εκεί διεκρίθη πάραυτα του εν Χαηδαρίω χωρίον της Αττικής.... »

Στις 6 Αυγούστου 1826, οι Έλληνες επιχείρησαν αιφνιδιαστική επίθεση κατά των Τούρκων στην Αθήνα. Ο Κιουταχής εκμεταλλευόμενος τα λάθη των Ελλήνων και την συντριπτική αριθμητική υπεροχή αντεπιτίθεται στις 8 Αυγούστου και μετά από πολλές μάχες στην περιοχή του Χαϊδαρίου κατορθώνει να στρέψει τους Έλληνες προς την Ελευσίνα.

Ο Χρήστος Βυζάντιος (συνταγματάρχης του Ελληνικού τακτικού στρατού το 1826) σ΄ ένα βιβλίο του που έγραψε  το 1874 περιγράφει τη μάχη γύρω από το Παλατάκι και τις δυνάμεις των αντιπάλων. Στη μάχη του Χαϊδαρίου πήραν μέρος: 1.750 Έλληνες του άτακτου στρατού με αρχηγό τον Γεώργιο Καραϊσκάκη και 150 άνδρες του τακτικού στρατού που καθοδηγούσε ο Γάλλος Φιλέλληνας Κάρολος Φαβιέρος. Οι Τούρκοι με αρχηγό τον Κιουταχή  πολέμησαν με  12.500 άνδρες.

Σημάδι της μάχης παραμένει η αναθηματική στήλη (βάση της προτομής του Φαβιέρου)   στο προαύλιο του κτιρίου Παλατάκι, μνημείο ευγνωμοσύνης προς το Φιλέλληνα Φαβιέρο που πολέμησε σαν Έλληνας για την ανεξαρτησία της χώρας μας και η προτομή του Καραϊσκάκη φιλοτεχνημένη από το Χαϊδαριώτη γλύπτη Χάρη Λαλέ.

Παλατάκι:

Τα όμορφα  κτίρια που βρίσκονται αριστερά της Εθνικής Οδού Αθηνών – Κορίνθου, απέναντι από το νέο Δημαρχείο της πόλης  ανάμεσα σε πεύκα και φοίνικες  λέγεται ότι οικοδομήθηκαν στις αρχές του 19^ου αιώνα, (και πάντως πριν από τη μάχη του Χαϊδαρίου το 1826)  και ορισμένα απ’  αυτά σχεδιάστηκαν πιθανά από τον αρχιτέκτονα Κλεάνθη ή κατ΄ άλλους από τον Γάλλο Γουσταύο Μπουλανζέ.

Υπάρχει ένας μύθος που λέει ότι την έπαυλη Παλατάκι κατασκευάστηκε με εντολή της Δούκισσας Πλακεντίας για να συναντάει τον κρυφό έρωτά της, τον λήσταρχο Νταβέλη. Άλλοι υποστηρίζουν ότι η έπαυλις Παλατάκι ήταν μια από τις εξοχικές κατοικίες του Όθωνα και της Αμαλίας.

Μέχρι το 1886 το κτήμα «Χαϊδάρι» ανήκει στο Νικόλαο Νάζο (τραπεζίτη). Το 1862 ο γαμπρός του Νάζου, ο μετέπειτα μεγάλος ζωγράφος Νικόλαος Γύζης, δημιουργεί στον ξενώνα   του κτιρίου τις τέσσερις εποχές,  οι οποίες όμως στο διάβα του χρόνου καλύπτοντα με ασβέστη  για να ανακαλυφτούν 140 χρόνια μετά. (περισσότερα στα ΜΜΕ 26/05/02 και στο περιοδικό «προσανατολισμοί» τ.18).

Πίνακας του Κ. Παρθένη με το Παλατάκι

Αργότερα περνάει στην ιδιοκτησία του Νικόλαου Θων, τον γνωστό αυλικό του Γεωργίου Ά που έχει την βίλα του στους Αμπελόκηπους (έργο Τσίλλερ). Το 1900 το Παλατάκι και μεγάλο μέρος της περιοχής Χαϊδαρίου αγοράζεται από τον Χιώτη εφοπλιστή Αν.Παλιό. Ο μεγάλος ζωγράφος, ο Κων/νος  Παρθένης, ζωγραφίζει τουλάχιστον τρεις πίνακες με θέμα το Παλατάκι.  

Από το 1957 μέχρι και το 1971 το Παλατάκι λειτουργεί σαν ψυχιατρική κλινική «Ο Άγιος Ιωάννης». Στα χρόνια αυτά συντελούνται μεγάλες καταστροφές στο εσωτερικό του κτιρίου. Τα σιντριβάνια της αυλής και άλλα γλυπτά πουλήθηκαν από τους ιδιοκτήτες στο Δήμο Αθηναίων και ανακαλύπτονται τα τελευταία χρόνια από τον Χαϊδαριώτη συλλέκτη Γιάννη Ιγγλέση σε επώνυμες πλατείες της Αθήνας.

Τα κτίρια της ευρύτερης περιοχής Παλατάκι αποτελούν σήμερα το κέντρο πολιτισμού στη πόλη και ανάσα για το Δήμο Χαϊδαρίου.

Το Χαϊδάρι στη Κατοχή – Εθνική Αντίσταση:

Το Χαϊδάρι ζει δύσκολες μέρες. Ο στρατώνας που είχε δημιουργήσει ο Ι.Μεταξάς το 1936 στη θέση «Καραϊσκάκη» μετατρέπεται από τους  Γερμανούς σε στρατόπεδο συγκέντρωσης και βασανισμού των αγωνιστών της Εθνικής Αντίστασης. Οι Χαϊδαριώτες ζουν τη αγωνία των βασανιστηρίων και των εκτελέσεων. Βλέπουν καμιόνια να μεταφέρουν τους αγωνιστές για εκτέλεση, αλλά δεν λυγίζουν. Τα βασανιστήρια και οι εκτελέσεις είχαν σαν σκοπό να λειτουργήσουν ως προπαγάνδα τρόμου στην ανερχόμενη αντίσταση κατά του κατακτητή.

Το στρατόπεδο συγκέντρωσης Χαϊδαρίου

Ο μεγαλύτερος αριθμός κρατουμένων, 15.000 περίπου, σημειώθηκε στις 20 Αυγούστου 1944...Η πρώτη εκτέλεση δέκα κρατουμένων  στο στρατόπεδο έγινε στις 12 Δεκεμβρίου 1943. 

Σύμφωνα με επίσημα στοιχεία από το Χαϊδάρι πάρθηκαν και εκτελέστηκαν 1.800 άνθρωποι.

Ηρωικές μορφές (Ναπολέων Σουκατσίδης κ.α) καθώς και καθημερινές μεγαλειώδεις στιγμές και καταστάσεις περιγράφονται στα βιβλία των Θέμου Κορνάρου (συγγραφέα), Αντώνη Φλούντζη (γιατρού του στρατοπέδου) κ.α.

Την αυγή της 1^ης Μαΐου 1944 από το BLOCK 15 ξεκινούν τα καμιόνια μέσω της Ιεράς Οδού και μεταφέρουν για εκτέλεση στην Καισαριανή 200 πατριώτες – ήρωες., μεταξύ των οποίων και ο Ναπολέων Σουκατζίδης (διερμηνέας του στρατοπέδου). Το στρατόπεδο διαλύθηκε στις 27 Σεπτεμβρίου 1944.

Λίγο πριν, την αυγή της 8^ης Σεπτεμβρίου 1944 εκτελέσθηκαν στον σημερινό Διομήδειο κήπο επτά Ελληνίδες και εξήντα πέντε Έλληνες. Μεταξύ αυτών η Λένα Καραγιάννη και ο Μανόλης Λίτινας,

Το Χαϊδάρι έγινε ποίημα, τραγούδι και σύμβολο Αντίστασης.

Ο Δήμος Χαϊδαρίου τίμησε τους ήρωες του στρατοπέδου, ονοματοδότησε έναν από τους κεντρικότερους δρόμους της πόλης σε «Οδό Αγωνιστών Εθνικής Αντίστασης» και άλλους μικρότερους με ονόματα αγωνιστών (Σουκατζίδης, Καραγιάννη κ.α.).

Επίσης ο Δήμος επέλεξε για σήμα της πόλης το «μπλοκ 15» - χώρος φοβερής απομόνωσης -  και σε συνεργασία με το παράρτημα της ΠΕΕΑ ίδρυσαν το Μουσείο της Εθνικής Αντίστασης τον Μάιο του 1997.

Απελευθέρωση:

Το 1945 ιδρύεται το Χριστοδούλειο Ορφανοτροφείο στη περιοχή Γρηγορούσα και λειτουργεί μέχρι σήμερα. Τα μεταεμφυλιακά χρόνια πολλοί Χαϊδαριώτες εξορίστηκαν στην Ικαρία και στη Μακρόνησο. Το 1952 συλλαμβάνεται ο Νίκος Πλουμπίδης, ηγετικό στέλεχος του παράνομου – τότε – ΚΚΕ και στις 14 Αυγούστου 1954 εκτελέστηκε σε μια ρεματιά λίγο πιο κάτω από τη Μονή Δαφνιού και πριν το Σκαραμαγκά. Τον θάβουν στο μικρό νεκροταφείο του Αϊ Γιώργη στο Χαϊδάρι. Αντί σταυρό  μια μαρμάρινη λευκή πλάκα μ’  ένα  ατρόμητο λιοντάρι να κοσμεί το μνήμα του, έργο του γλύπτη Κλουβάτου.

Στη διάρκεια της επταετίας το μικρό νεκροταφείο έκλεισε. Ο φύλακας του νεκροταφείου ειδοποίησε τον κουνιάδο του Πλουμπίδη ο οποίος συνέλεξε τα κομμάτια της μαρμάρινης πλάκας τα οποία και φύλαξε για περίπου είκοσι χρόνια.

Το 1996 με πρωτοβουλία της ΠΕΕΑ και του Δήμου Χαϊδαρίου αναγέρθηκε μνημείο στη χαράδρα που εκτελέστηκε ο Πλουμπίδης.

Τα κομμάτια της  μαρμάρινης πλάκας που είχε τοποθετηθεί στο μνήμα του πριν σαράντα χρόνια συναρμολογούνται και τοποθετούνται στον τόπο εκτέλεσης του Πλουμπίδη, από τον ίδιο τον γλύπτη Κλουβάκο, ο οποίος και έκανε την συνολική διαμόρφωση του μνημείου.

Εκλογές 1961 -  Βία και Νοθεία στο Χαϊδάρι:

Στις βουλευτικές εκλογές του 1958 εκλέχτηκε βουλευτής της ΕΔΑ ο Δημήτρης Γιαχνής, συνδικαλιστής στους σιδηροδρόμους και από τους πρώτους κατοίκους του Χαϊδαρίου. Στις εκλογές για το Εθνικό Κοινοβούλιο το κόμμα της  ΕΡΕ βιάζει τη λαϊκή θέληση με τη Βία και τη Νοθεία. Στο Χαϊδάρι συμβαίνουν σημεία και τέρατα. Στην προεκλογική περίοδο συλλαμβάνονται, κακοποιούνται και απειλούνται οι: Ισίδωρος Παντελάρος, Γ. Παντελάρος, Κ. Χατζηγεωργίου, Λίζα Χριστοδουλίδου, Α. Μπάρπας, Παν. Μαρίνος, Δ. Γιαχνής κ.α.

Οι υποψήφιοι του ΠΑΜΕ Παπούλιας και Παπανικολάου συλλαμβάνονται. Η Ένωση Κέντρου δίνει στη δημοσιότητα 16/12/1961 τα παρακάτω στοιχεία για το Χαϊδάρι: Κατά το έτος 1958 ήταν εγγεγραμμένοι στο Δήμο Χαϊδαρίου 2.904 εκλογείς και ψήφισαν 2.632. Το 1961 εγγεγραμμένοι ήσαν 5.952 και ψήφισαν 5.093, ήτοι οι διπλάσιοι!!! 583 εκλογείς αναγράφονταν με διεύθυνση κατοικίας στην Λ.Αθηνών, όπου υπήρχαν ελάχιστα κτίσματα με κατοικίες. Κατόπιν επισταμένου ελέγχου διαπιστώθηκε ότι μόνο 23 ήταν υπαρκτοί- οι 560 ήταν ανύπαρκτοι. Στην οδό Κουμουνδούρου 10, αναγράφονταν ως κατοικούντες 16 εκλογείς, ενώ δεν κατοικούσε κανείς εξ αυτών...

Από το Χαϊδάρι βγήκε η φράση: «Στις εκλογές του 1961 ψήφισαν και τα δέντρα».

Εκδηλώσεις στον περιβάλλοντα χώρο της μονής  Δαφνιού:

Η Γιορτή του Κρασιού

Πολλές εκδηλώσεις γινόντουσαν στο χώρο του Δαφνιού από την αρχαιότητα μέχρι τις ημέρες μας.

Ενδεικτικά αναφέρουμε το πανηγύρι του 15 Αύγουστου όταν οι Αθηναίοι με τις άμαξές τους ερχόντουσαν στο χώρο της μονής που ήταν αφιερωμένη στη Παναγία για να γιορτάσουν. (φωτογραφία 1906).

Από το 1953 στη περιοχή του άλσους του Δαφνιού ελάμβανε χώρα η Γιορτή του Κρασιού. Η καθιέρωση της γιορτής έγινε με πρωτοβουλία της Περιηγητικής Λέσχης και στη συνέχεια την ευθύνη οργάνωσής της την ανέλαβε ο ΕΟΤ. Μέχρι και το 1970 αποτελούσε ένα σημαντικό τουριστικό γεγονός, όχι μόνο για την περιοχή αλλά και για την Αττική. Διαφημιστικά έντυπα (μπροσούρες) για την γιορτή είχαν φιλοτεχνήσει πολλοί καλλιτέχνες όπως ο Μίνος Αργυράκης κ.α.

Στη συνέχεια η γιορτή εκφυλίστηκε και οι εκδηλώσεις σταμάτησαν το 1986. Το 1996 ο χώρος των 50 στρεμμάτων περιήλθε στην κυριότητα του Δήμου Χαϊδαρίου. Από τότε και μετά ο Δήμος Χαϊδαρίου οργάνωσε πολλές εκδηλώσει στον μοναδικό περίβολο της Μονής, όπως «Έλληνες Δημιουργοί και ερμηνευτές» σε συνεργασία με το Γ΄ πρόγραμμα, συναυλίες βυζαντινής μουσικής κ.λ.π..

Περιοχή Σκαραμαγκά και Ελληνικά Ναυπηγεία:

«Η ονομασία πιθανά να προέρχεται από το επώνυμο βυζαντινής οικογένειας της οποίας καθήκον και αποστολή ήταν η φύλαξη του σκαραμαγκίου, δηλαδή του πολυτελούς υφάσματος από το οποίο κατασκευάζετο ο αυτοκρατορικός χιτώνας».

Η θάλασσα του Σκαραμαγκά αποτελούσε την πιο κοντινή διέξοδο για κολύμπι των κατοίκων της Δυτικής Αθήνας αλλά μολύνθηκε, λόγω της λειτουργίας των Ναυπηγείων  από τον εφοπλιστή Νιάρχο και την μόλυνση του κόλπου της Ελευσίνας από την αλόγιστη λειτουργία των βιομηχανιών στο Θριάσιο πεδίο.

Τα Ελληνικά Ναυπηγεία Σκαραμαγκά ξεκίνησαν την λειτουργία τους το 1957 σ΄ ένα χώρο που προηγούμενα ήταν μια μικρή επισκευαστική βάση του Πολεμικού Ναυτικού. Ο εφοπλιστής Σταύρος Νιάρχος αρχικά επενδύει 8.600.000 δολάρια για να επισκευάζει τον στόλο του, στη συνέχεια αναπτύσσει το ναυπηγείο και το 1961 καθελκύει το πρώτο μεγάλο νεοκατασκευασμένο πλοίο στην Ελλάδα, το Παγκόσμια Ελπίς.

Η συνεχιζόμενη επέκταση του Ναυπηγείου με αναγκαστικές απαλλοτριώσεις προς την πλευρά της πλαζ και ιδιαίτερα κατά τη διάρκεια της δικτατορίας (1967 – 1974) αποθάρρυνε ακόμα περισσότερο τους λουόμενους να κολυμπούν στο Σκαραμαγκά.

Χρονολογίες σε τίτλους:

Το 1958 αρχίζει τις παραστάσεις του ο κινηματογράφος «Αττίκ» και το 1962 η Σοράγια.

Το 1962 αρχίζει η διαμόρφωση του Βοτανικού Κήπου, κληροδότημα του Αλεξ.Διομήδους

Το 1966 λειτουργούν το ταχυδρομικό γραφείο και το γραφείο του ΟΤΕ.

Το 1967 στη Δικτατορία πολλοί αριστεροί Χαϊδαριώτες εξορίζονται: Δ. Γιαχνής, Γ. Γιαχνής, Φ. Δημουλάς, Δ. Θανόπουλος, Φ. Μητσάκος, Β. Μπιρής, Γιάννης Καρδερίνης, Γιάννης Μπινιώρης, Νίκος Τσάκαλης ενώ δέρνονται αγρίως στο αστυνομικό τμήμα της περιοχής ο Κ. Χατζηγεωργίου (για 11 ημέρες) και ο Δημ. Περγαντής.

Το 1973 μεταφέρονται   στο στρατόπεδο Χαϊδαρίου οι συλληφθέντες στο Πολυτεχνείο και ο γνωστός Νίκος Μαστοράκης τους παίρνει συνεντεύξεις για την Ελληνική Τηλεόραση.

Σύλλογοι στο Χαϊδάρι μέχρι το 1967:

Το 1955 μεταφέρεται η έδρα από τον Πειραιά στο Χαϊδάρι και ιδρύεται ο σύλλογος Πυργουσών Χίου.

Το 1958 ιδρύεται ο Μορφωτικός Σύλλογος Χαϊδαρίου. Μέσα από τις γραμμές του και κατά την διάρκεια της μακρόχρονης παρουσίας του πέρασαν πολλοί και σημαντικοί άνθρωποι της πολιτικής και κοινωνικής μας ζωής.

Το 1961 ιδρύονται ο Σύλλογος Πελοποννησίων και ο Σύλλογος Κρητών.

Το 1966 ιδρύεται ο Σύλλογος Ποντίων και ο Μορφωτικός Σύλλογος «ΑΡΓΩ» στο Δάσος Χαϊδαρίου.

Άλλοι σύλλογοι που ιδρύθηκαν μέχρι το 1967 ήταν οι αθλητικοί σύλλογοι Χαϊδαρίου και Δάφνης, ο εξωραϊστικός σύλλογος Παναγία Γρηγορούσα, ο Αριστείδης ο Δίκαιος Κουνελιών κ.α.

Οι παραπάνω σύλλογοι έκλεισαν από τη Χούντα, εκτός των αθλητικών.

Εφημερίδες στο Χαϊδάρι μέχρι το 1967:

Το 1933 κυκλοφόρησε η δεκαπενθήμερη εφημερίδα Νέον Βυζάντιο για ένα περίπου χρόνο.

Το 1933 πρωτοκυκλοφορεί η Φωνή του Χαϊδαρίου και επανακυκλοφορεί με λίγα φύλλα το 1957. Εκδότης ο Γ.Κωνσταντέλλος,

Από 1956 και έως τον Ιούνιο του 1964 κυκλοφόρησε η Πρόοδος. Ήταν το μακροβιότερο έντυπο. Εκδότης: Δαμασκηνός Κυριακόπουλος. Το 1965 εκδίδεται το Χαϊδάρι και το 1966 το Χιακόν Βήμα. Θα πρέπει να συμπεριληφθεί και η εφημερίδα «ΔΙΑΥΛΟΣ» του Μάριου Διονέλη.

Έντυπα μετά το 1974:

Εκδίδονται οι εφημερίδες Χαϊδαριώτικο Σημειωματάριο το 1979 από τον Ακύλα Παπαδομανωλάκη, Ειδήσεις από το Χαϊδάρι από τον Παναγιώτη Διακάτο, το Περισκόπιο του Μορφωτικού (λίγες εκδόσεις με υπεύθυνο το Νίκο Νικολέρη, το περιοδικό των Ποντίων Ποντιακή Λύρα.

Την τελευταία δεκαετία κυκλοφόρησαν οι εφημερίδες Διαδρομές, Παρέμβαση, Χαϊδάρι – η πόλη μας και το περιοδικό προσανατολισμοί.

Επίσης, εν΄ όψη δημοτικών ή βουλευτικών εκλογών κυκλοφόρησαν και άλλα έντυπα από κόμματα ή δημοτικούς συνδυασμούς.

Έτος	Δήμαρχος	Έτος	Δήμαρχος
1946	Π.Σάσαλος κ Χρ.Ζωγράφος	1974	Δημ.Γιαχνής
1951	Μιχ.Κουτσούκος	1978	Δημ.Σκαμπάς
1954 και 1958	Γ.Χελιώτης	1982, 1986, και 1990	Κυρ.Ντηνιακός,
1964	Δημ.Γιαχνής	1994	Κων/νος Σπηλιόπουλος
1967	Βασ.Ξανθάκος (διορισμένος)	1998	Κυρ.Ντηνιακός
1969	Κ.Τσουτσαίος (διορισμένος),

Εξέλιξη Πληθυσμού

Έτος	1947	1951	1961	1971	1981	1991	2001
Κάτοικοι	10.165	14.000	24.002	38.121	47.396	47.437	45.252

Εγγεγραμμένοι εκλογείς:

Έτος	1958	1974	1981	1990	2000
Εκλογείς	2.904	10.901	14.943	23.835	28.096

ΟΡΙΣΜΕΝΕΣ ΑΠΟ ΤΙΣ ΒΑΣΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ ΠΟΥ ΧΡΗΣΙΜΟΠΟΙΗΘΗΚΑΝ::

α) Οι πηγές και οι πληροφορίες που χρησιμοποιήθηκαν είναι πάνω από 200 β) Βασική πηγή είναι επίσης «ΣΤΟ ΠΕΡΙΣΤΕΡΙ ΠΡΙΝ ΑΠΟ 2.500 ΧΡΟΝΙΑ – για τους Αρχαίους Δήμους στη Δυτική Αθήνα» του Νίκου Θεοδοσίου, εκδ. Πνευματικό Κέντρο Δήμου Περιστερίου (1992).

1.      π.Γεώργιου Φραγκιαδάκη, «ΜΝΗΜΕΣ»

2.       «ΠΟΙΚΙΛΟΝ ΟΡΟΣ», μελέτη ΑΣΔΑ (1990)

3.      Βύρων Πολύδωρας «Η ΜΕΙΖΩΝ ΑΘΗΝΑ», εκδ.ΚΑΣΤΑΝΙΩΤΗ

4.      Αντώνη Φλούντζη, «Χαϊδάρι – Το στρατόπεδο»

5.      Διάφορα έντυπα του Δήμου Χαϊδαρίου για το γιορτασμό των 50 χρόνων από τη σύσταση του Δήμου.

6.       Νίκος Νέζης, «Βουνά της Αττικής»

*Ο Κώστας Φωτεινάκης είναι εκδότης του περιοδικού «προσανατολισμοί».

Το κείμενο που διαβάσατε  είναι μια μικρή περίληψη, σε τίτλους, για την ιστορία του τόπου και γράφτηκε σε συνεργασία με τον αρχιτέκτονα – συλλέκτη Γιάννη Ιγγλέση. Οι φωτογραφίες είναι ένα ελάχιστο δείγμα από το προσωπικό αρχείο του συλλέκτη,