Ο μύθος για τα θερινά Σινεμά

Του σκηνοθέτη-Συγγραφέα

 Νίκου Θεοδοσίου

Η Ελλάδα είναι ένας τόπος που γέννησε τους υπέροχους αρχαίους μύθους. Οι σύγχρονοι κάτοικοι αυτού του τόπου δεν γεννούν αλλά τρέφονται με μύθους – κοινώς παραμυθιάζονται. Ένας από αυτούς αφορά τα θερινά σινεμά. Κάθε χρόνο, αρχή καλοκαιριού, εμφανίζονται άπειρα δημοσιεύματα σε εφημερίδες και περιοδικά για το άνοιγμα των θερινών κινηματογράφων, γίνονται πλήθος ραδιοφωνικές εκπομπές και τηλεοπτικά ρεπορτάζ. Κι όλα συνοδεύονται με ύμνους στα ανύπαρκτα πλέον αγιοκλήματα και γιασεμιά  με τη μονότονη  μουσική υπόκρουση του γνωστού άσματος του Κηλαηδόνη.

Έχει καταντήσει κάτι σαν έθιμο η αναφορά σε αυτό τον τύπο των κινηματογράφων μόνο που, παρά τις ποιητικές εξάρσεις των περιγραφών, τα δημοσιεύματα καταλήγουν σε ένα είδος μνημόσυνου γιατί τα σινεμά ολοένα και πιο λίγα γίνονται. Και όλα αυτά τα δακρύβρεχτα συνοδεύονται  με τον ισχυρισμό ότι «ο θερινός κινηματογράφος είναι ένα καθαρά ελληνικό προϊόν», ότι υπάρχει μόνο στην Ελλάδα και πουθενά αλλού. Κι αυτό θεωρείται σαν το πιο ισχυρό επιχείρημα για τη συγκίνηση - ματαίως- των αρμοδίων προκειμένου η λαίλαπα της μέγιστης οικονομικής εκμετάλλευσης των ανοιχτών χώρων μέσω τσιμεντένιων όγκων πολυκαταστημάτων, πολυκατοικιών κλπ., σταματήσει κάποτε.

Μερικοί μάλιστα νοιώθουν την υποχρέωση να διαφημίσουν αυτή τη «μοναδικότητα» και στο εξωτερικό, αγγλιστί, φυσικά. Περιπλανώμενος στο διαδίκτυο, έφτασα και στις ιστοσελίδες του Υπουργείου Εξωτερικών όπου προβάλλονται οι πολιτιστικές δραστηριότητες της Ελλάδας. Ανάμεσα σ αυτές βρίσκεται μια εκτενής παρουσίαση των θερινών κινηματογράφων, ως ένα μοναδικό πολιτιστικό στοιχείο της χώρας. «The open-air cinema is a typically Greek product», διαβάζουν και οι ξένοι και γελά η καρδιά κάθε πικραμένου. Και γελούν γιατί αυτός ο ισχυρισμός είναι μια χονδροειδής ανακρίβεια. Άσε που ο χαρακτηρισμός ως «προϊόντος» ενός πολιτιστικού γεγονότος αποτελεί χυδαιότητα επιπέδου χονδρεμπόρου λαχαναγοράς.

Αν δεχτούμε ότι το ελληνικό «δαιμόνιο» δημιούργησε μόνο εδώ θερινούς κινηματογράφους γεννάται το ερώτημα: οι κάτοικοι των άλλων χωρών με ζεστό κλίμα τους καλοκαιρινούς μήνες δεν βλέπουν κινηματογράφο; Η σαδιστικά μπουζουριάζονται σε κλειστές αίθουσες; Μια μικρή αναζήτηση στο διαδίκτυο για «open air cinema» θα αποφέρει πάνω από 1.000.000 (!) ιστοσελίδες για υπαίθριους κινηματογράφους.

Απλή διαπίστωση: σε όλες τις χώρες με θερμές καλοκαιρινές νύχτες ανθούν οι ανοιχτοί κινηματογράφοι. Δεν θα μπορούσε να ήταν διαφορετικά. Αν φέρετε στο μυαλό σας την πολύ γνωστή ταινία «Σινεμά ο Παράδεισος» του Τζουζέπε Τορνατόρε, θα θυμηθείτε μια σκηνή όπου ο πρωταγωνιστής πηγαίνει σε έναν θερινό κινηματογράφο δίπλα στη θάλασσα. Σε όλες τις μεσογειακές χώρες υπάρχουν αυτού του τύπου οι κινηματογράφοι.

Αλλά και φυσικά, όσο κι αν φαίνεται παράδοξο, σε όλα τα μήκη και τα πλάτη της υφηλίου: στη Λατινική Αμερική, στις ΗΠΑ, στην Αφρική, στην Αυστραλία, στην Ινδία (αναφέρομαι σε μέρη για τα οποία διαθέτω στοιχεία). Ακόμα και στη Ρωσία το 1926 λειτουργούσε ο μεγαλύτερος θερινός κινηματογράφος. Ο μεγάλος συγγραφέας Γκαμπριέλ Γκαρσία Μαρκές αναφέρει ότι, στην μακρινή Κολομβία, μυήθηκε στον κινηματογράφο παρακολουθώντας ταινίες κάτω από τον έναστρο ουρανό.

Στην Αμερική, όπου η κουλτούρα του αυτοκινήτου  κυριάρχησε από την περίοδο του μεσοπολέμου, αναπτύχθηκε ο ιδιαίτερος τύπος υπαίθριου κινηματογράφου, τα γνωστά ντραιβ ιν. Συγκεκριμένα, το 1933 άνοιξε το πρώτο ντραιβ ιν στις ΗΠΑ. Στην άλλη μεριά της γης, στη χώρα με τη μεγαλύτερη κινηματογραφική παραγωγή, την Ινδία, τα θερινά λειτουργούν παράλληλα με τους πολυπληθείς πλανόδιους που διασχίζουν συστηματικά την αχανή χώρα και στήνουν τις οθόνες τους σε οποιοδήποτε υπαίθριο χώρο.

Υπαίθριοι κινηματογράφοι λειτουργούν τους θερινούς μήνες, και μάλιστα με αυξανόμενο ρυθμό, σε όλες τις χώρες του κόσμου, ακόμα και βόρειες, όπως η Αγγλία μια και το φαινόμενο του θερμοκηπίου έχει αλλάξει τις κλιματολογικές συνθήκες… Τη μοναδική ελληνική ιδιαιτερότητα που μπορούμε να αναγνωρίσουμε είναι η μεγάλη εξάπλωση του φαινομένου στην Ελλάδα από τις αρχές κιόλας του Εικοστού αιώνα.

Ο κινηματογράφος ήρθε στην Ελλάδα ταυτόχρονα με όλες τις ευρωπαϊκές χώρες (το Νοέμβριο του 1896) κι από τότε έχουμε προβολές σε θέατρα, χειμερινά και θερινά. Από το 1900 έχουμε συστηματικές προβολές στο Σύνταγμα, στα καφενεία της πλατείας και αμέσως μετά στο Ζάππειο, τη Δεξαμενή και αλλού. Αυτοί μπορούν να θεωρηθούν και οι πρώτοι συστηματικοί θερινοί κινηματογράφοι στην Ελλάδα.

Αλλά πάντα οι πλατείες είχαν την τιμητική τους. Το καλοκαίρι του 1905 η Αθήνα παρουσιάζει την εξής εικόνα, σύμφωνα με μια γλαφυρή περιγραφή αθηναϊκής εφημερίδας: «Αι Αθηναϊκαί πλατείαι ομοιάζουν με αυλάς οικιών του Βατραχονησίου όπου είνε απλωμέναι αι οθόναι ή άλλα ασπρόρουχα δια να στεγνώνουν. Την εικόνα αυτήν παρουσιάζουν προς το εσπέρας όταν αρχίζουν να στήνονται τα λευκά πανιά των κινηματογράφων».

Από τότε φυσικά οι κινηματογράφοι έγιναν πιο συστηματικοί και πλήθυναν, μια και ήταν η κύρια λαϊκή διασκέδαση, μέχρι την κορύφωση του φαινομένου, κυρίως στη δεκαετία του 60. Ο μεγάλος αριθμός κινηματογράφων δεν ήταν πάντα ένα υγιές φαινόμενο. Το επαγγελματικό περιοδικό «Κινηματογραφικός Αστήρ» συστηματικά αρθρογραφούσε ενάντια στην ευκολία με την οποία διάφοροι, τυχάρπαστοι επιχειρηματίες άνοιγαν καινούργιους κινηματογράφους. Η πληθώρα θα έφερνε την κρίση. Κι όταν ήρθε η τηλεόραση άρχισε η κατάρρευση που ήταν εξαιρετικά θεαματική

Ο μονότονα επαναλαμβανόμενος ισχυρισμός περί της μοναδικότητας του φαινομένου του θερινού κινηματογράφου στην Ελλάδα δεν βοηθά ούτε στο ελάχιστο στη διατήρησή τους. Έχουν απομείνει ελάχιστοι κι αν δεν υπήρχαν οι δημοτικοί κινηματογράφοι η κατάσταση θα ήταν τραγική. Οι αίθουσες της μιας οθόνης, έτσι και οι θερινοί, περνούν μεγάλη κρίση. Η λαίλαπα των φανταχτερών πολυκινηματογράφων, όπου κυριαρχικό είναι η πώληση ποπ κορν κι όχι η ταινία, ισοπεδώνει τα πάντα. Χρειάζεται άλλου είδους ενέργειες για την ανάδειξη του κινηματογραφικού θεάματος ως αυτού που πρωταρχικά είναι: μια κοινωνική σχέση.

Μόνο έτσι θα ξανθίσουν τα γιασεμιά…

nitheo@otenet.gr

ΥΓ. Προσπαθώντας να διατηρήσω, στο βαθμό που μπορώ, τις κινηματογραφικές μνήμες, έφτιαξα έναν δικτυακό τόπο για τα παλιά σινεμά. Βρίσκεται στη διεύθυνση http://users.otenet.gr/~olyffest/