Η Γέννηση της Νεότερης Ελληνικής Ζωγραφικής

Σπ. Παπαλουκάς, Αρσανάς στο Άγιον Όρος (1935)

Γράφτηκε από την Νάνσυ Μπαλούτογλου

Οι καλλιτέχνες που γεννήθηκαν κατά την καμπή του αιώνα και τα πρώτα χρόνια του 20ού,είναι γνωστοί ως «Γενιά του '30». Ανδρώθηκαν κατά την περίοδο του Α' Παγκοσμίου Πολέμου, μερικοί, μάλιστα, έλαβαν μέρος στην Εκστρατεία στη Μ. Ασία και βίωσαν τη Μικρασιατική Καταστροφή, όπως ο Σπύρος Παπαλουκάς που ακολούθησε τον Ελληνικό Στρατό στην Μικρά Ασία ως επίσημος εικονογράφος της εκστρατείας. Η Μικρασιατική Καταστροφή του 1922 αποτελεί ορόσημο του Μεσοπολέμου για την Ελλάδα. Η τραυματική αυτή εμπειρία δημιούργησε την ανάγκη μιας εθνικής αυτοβεβαίωσης που εκφράστηκε με τη στροφή στην παράδοση, μια τάση που επικράτησε και στην Ευρώπη, έτσι κι αλλιώς. 

 Ο όρος «Γενιά του '30» καθιερώθηκε εξ' αρχής στη λογοτεχνία, αναφερόμενος σε μια ομάδα νέων λογοτεχνών, κυρίως ποιητών που συνδέονται με την εισαγωγή των πρωτοποριακών ρευμάτων στην Ελλάδα και τη συνειδητή προσπάθεια τους να τους δώσουν ελληνική χροιά. Τέτοιοι λογοτέχνες ήταν ο Σεφέρης, ο Εγγονόπουλος, ο Εμπειρίκος, ο Ελύτης, ο Τερζάκης, ο Βενέζης.

Α. Αστεριάδης, Πειραιάς 

(αχρονολόγητο;). Τέμπερα

Η «Γενιά του '30» φιλοδόξησε να συνθέσει το μοντερνισμό της Ευρώπης με την ελληνική παράδοση. Το αίτημα αυτό της «ελληνικότητας», όπως ονομάστηκε, είχε τεθεί από την αρχή του αιώνα και εκδηλώθηκε στην τοπιογραφία που προσπάθησε να εκφράσει τον ιδιαίτερο χαρακτήρα της ελληνικής φύσης και φωτός. Μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή, η ιδεολογία αυτή αναζωπυρώνεται. Τελικά ωριμάζει στη δεκαετία του '30, οπότε καλλιτέχνες και λογοτέχνες αναζητούν πρότυπα στην ελληνική παράδοση για να τα παντρέψουν με τη μοντέρνα τέχνη και να δημιουργήσουν έναν ελληνικό μοντερνισμό.

Με λίγα λόγια, κύριο αίτημα της γενιάς αυτής υπήρξε το αίτημα του συγκερασμού: επιστροφή στην ελληνική παράδοση και ερμηνεία της παράδοσης με τους τρόπους της νεότερης τέχνης. Η γενιά αυτή αποδέχεται τις ευρωπαϊκές τάσεις και χάρη σε αυτήν ένα πλήθος ρευμάτων (φωβισμός, εξπρεσιονισμός, κυβισμός, μεταφυσική ζωγραφική, συμβολισμός, σουρεαλισμός) εισδύει στην Ελλάδα και επηρεάζει την τέχνη. Τα ρεύματα αυτά μετά από μια μεταβατική περίοδο θα αποβούν τα εικαστικά ιδιώματα της πρώτης πεντηκονταετίας του 20ού αιώνα.

Εδώ, να σημειώσουμε πως τα κινήματα με καθαρά νοητικό χαρακτήρα, όπως ο κυβισμός και η αφαίρεση, δεν υιοθετήθηκαν στην Ελλάδα με την αυστηρά τυπική τους μορφή και δε βρήκαν και σημαντική ανταπόκριση.

Κωνσταντίνος Παρθένης, Νίκη

Στις εικαστικές τέχνες, πιο συγκεκριμένα, τον πρώτο ελληνικό υπαιθρισμό, διαδέχεται ο ανθρωποκεντρισμός. Χαρακτηριστικό της ζωγραφικής αυτής είναι ότι η νόηση κυριαρχεί της αίσθησης, κάτι που εκφράζεται με σχηματοποίηση σε σχέδιο και σύνθεση κι ένα χρώμα που απομακρύνεται από την πραγματικότητα και γίνεται πιο πνευματικό. Το ώριμο έργο του Κωνσταντίνου Παρθένη μαρτυρεί ακριβώς αυτές τις αλλαγές. Στα έργα του, θρησκευτικά και συμβολικά, επιδράσεις από το Βυζάντιο και την αρχαιότητα συναντώνται με τα νεότερα ρεύματα, όπως του κυβισμού και της αφαίρεσης.

Πρωτοπόρος, όμως, της γενιάς αυτής υπήρξε αδιαμφισβήτητα ο Φώτης Κόντογλου από το Αϊβαλί της Μ. Ασίας. Αν και είχε σπουδάσει στο Παρίσι, απορρίπτει τα ευρωπαϊκά πρωτοποριακά κινήματα και στρέφεται στις αγνές αξίες της Βυζαντινής παράδοσης. Παροτρύνει τους μαθητές του (π.χ. Εγγονόπουλος, Γκίκας, Τσαρούχης) να μελετήσουν την ελληνική παράδοση, αλλά δεν τους επιβάλλει να ακολουθήσουν το δογματικό του μονοπάτι. Έτσι μπόρεσαν να δημιουργήσουν ένα μοντερνισμό με ελληνική ιθαγένεια.

Γιάννης Τσαρούχης, Ναύτης, 1938

Ο Γιάννης Τσαρούχης κατανοεί το αδιέξοδο της διδασκαλίας του δασκάλου του. Ζωγραφίζει αντλώντας στοιχεία από την ελληνιστική τέχνη, το Βυζάντιο, τις ρεκλάμες του Καραγκιόζη, την ελληνική τέχνη, ενίοτε την Αναγέννηση, αλλά πάντα μέσα από τον προβληματισμό της σύγχρονης τέχνης και κυρίως του Ματίς (φωβισμός). Στο έργο του αποθεώνονται οι νέοι άνδρες, λαϊκών κυρίως στρωμάτων και αποτυπώνονται καθημερινές σκηνές.

Ο Νίκος Χατζηκυριάκος- Γκίκας, που ξεφεύγει από τον ανθρωποκεντρισμό των υπόλοιπων καλλιτεχνών της «Γενιάς του '30», ασπάζεται τον κυβισμό και ζωγραφίζει, μετακυβιστικά στην ουσία, τοπία, εσωτερικά και νεκρές φύσεις με φως και χρώμα ελληνικό.

Ο ποιητής και ζωγράφος Νίκος Εγγονόπουλος είναι ο εκπρόσωπος του υπερρεαλισμού στην Ελλάδα. Στο έργο του συναντάται η Βυζαντινή Τέχνη με τη μεταφυσική ζωγραφική του Ντε Κίρικο. Η προοπτική χάνεται, ο χώρος μοιάζει θεατρικός, οι μορφές μοιάζουν με αγάλματα, χωρίς πρόσωπα, με κομμένα μέλη, γυμνά στήθη, παράξενα αντικείμενα κείτονται στο πάτωμα, ασύνδετα πράγματα συνδέονται σχεδόν φυσικά μεταξύ τους. Είναι , λοιπόν, ο Εγγονόπουλος γνήσιος υπερρεαλιστής ζωγράφος. Όμως στους πίνακές του βλέπει κανείς στοιχεία από την ελληνική αρχαιότητα, θέματα της ελληνικής μυθολογίας, μορφές πλασμένες με το βυζαντινό ιδίωμα και μια βυζαντινή παλέτα. Τα διδάγματα του Κόντογλου δεν πήγαν διόλου χαμένα.

1.Νίκος Χατζηκυριάκος Γκίκας, Μεγάλο τοπίο της Ύδρας

2.Νίκος Εγγονόπουλος, Το πνεύμα της μοναξιάς

Στη «Γενιά του '30» ανήκουν κι άλλοι ζωγράφοι, όπως ο Σπύρος Βασιλείου, ο Αγήνωρ Αστεριάδης, ο Δημήτρης Γιολδάσης κτλ. Αυτό που πρέπει ,όμως, να καταλάβουμε είναι ότι η σπουδαιότητα των πρώτων δεκαετιών δεν έγκειται μόνο στη χρήση της ευρωπαϊκής πρωτοπορίας, αλλά και στο ότι οι καλλιτέχνες πραγματεύτηκαν τη θεματική του ελληνικού χώρου με ελευθερία και υποκειμενικότητα, όχι μόνο σε ό,τι πρότεινε η πραγματικότητα, αλλά και απέναντι στις διάφορες τεχνοτροπικές τάσεις. Αυτό που πραγματικά εκτιμάται στο έργο τους είναι ο βαθμός διαφοροποίησης και το προσωπικό ύφος.

Γιάννης Μόραλης, Δύο φίλες, 1946

Από τους επιγόνους της «Γενιάς του '30», μετά τον πόλεμο, το πιο αξιόλογο ίσως ,είναι το πολυδιάστατο έργο του Γιάννη Μόραλη. Στο ζωγραφικό του έργο κυριαρχούν οι γυναικείες νεανικές μορφές. Στην αρχή εμπνέεται από τα βυζαντινά φαγιούμ, την Αναγέννηση, τον Ντεραίν. Στη συνέχεια επηρεάζεται από την πομπηιανή ζωγραφική και τις αρχαιοελληνικές επιτύμβιες στήλες. Έτσι, ο ερωτισμός, ο θάνατος, τα νιάτα, η αρχιτεκτονική δομή ορίζουν το έργο του μέχρι το 1970, οπότε και στρέφεται προς την αφαίρεση.

Μετά την απογείωση και τη φυσική εξάντληση του ελληνοκεντρισμού από τους επιγόνους της «Γενιάς του '30», είχε έρθει η ώρα για τη μεγάλη τομή, τη στροφή προς τα νέα ευρωπαϊκά και αμερικάνικα ρεύματα, όπως αυτό της αφαίρεσης και τα συναφή.

Κατά το β' μισό του 20ου αιώνα η ελληνική ζωγραφική έχει εδραιώσει τη θέση της στην ευρωπαϊκή καλλιτεχνική σκηνή. Συνεχώς εμφανίζονται νέοι, ταλαντούχοι ζωγράφοι που μαζί με τους ήδη γνωστούς, εκθέτουν, εντός και εκτός Ευρώπης. Κι έτσι, η Γένεση της Νεότερης Ελληνικής Ζωγραφικής αποτέλεσε τη ρίζα του δέντρου που καρποφόρησε τον πιο ποικιλόμορφο και νόστιμο καρπό: τη σύγχρονη ελληνική ζωγραφική...

Βιβλιογραφία:

Μοντερνισμός και παράδοση στην ελληνική τέχνη του Μεσοπολέμου, Αντώνης Κωτίδης /University studio Press

Ξενάγηση στην Εθνική Πινακοθήκη με τη διευθύντρια Μαρίνα Λαμπράκη- Πλάκα-Μεταβυζαντινή τέχνη-Ελ Γκρέκο, Ζωγραφική 19ου αιώνα/ Εκδόσεις Εθνικής Πινακοθήκης-Μουσείου Αλεξάνδρου Σούτζου

Ξενάγηση στην Εθνική Πινακοθήκη με τη διευθύντρια Μαρίνα Λαμπράκη- Πλάκα-Ελληνική ζωγραφική του 20ου αιώνα. Από τον Παρθένη στο Μόραλη/ Εκδόσεις Εθνικής Πινακοθήκης-Μουσείου Αλεξάνδρου Σούτζου

Ελληνες ζωγράφοι, τόμοι1,2/ Εκδόσεις Μέλισσα

Επιτοίχιες σημειώσεις της Εθνικής Πινακοθήκης-Μουσείου Αλεξάνδρου    Σούτζου

Ντοκυμαντέρ με θέμα τη Σχολή του Μονάχου, αρχείο ΕΡΤ

Ιστοσελίδα της Wikipedia

Ιστοσελίδα της Ναυτεμπορικής

Ιστοσελίδα eikastikon.gr

Ιστοσελίδα pathfinder.gr

Πηγή: http://artmag.gr/articles/art-articles/about-art/item/675-greekpaintingpart2