Ο Ισπανός σουρεαλιστής ζωγράφος Juan Miro, (1893-1983)

Ο Μιρό λένε… «Ζωγράφιζε σαν παιδί, αλλά γεννήθηκε παππούς»

Το όνομα του  έχει συνδεθεί συχνά με την εικόνα ενός ναΐφ ζωγράφου, ο οποίος μάλιστα έχει κατηγορηθεί ουκ ολίγες φορές για την κραυγαλέα και επιδεικτική "ευκολία" της ζωγραφικής του. Οι μικροσκοπικές μορφές που εμφανίζονται στους πίνακες του και παραπέμπουν σε παιδικό χέρι αντιμετωπίζονται από πολλούς σαν ένα παιχνίδι. Ωστόσο, καμία ερμηνεία δεν είναι, ενδεχομένως πιο επιφανειακή από αυτή ούτε και απέχει περισσότερο από την ουσιαστική κατανόηση ενός καλλιτέχνη του δικού του διαμετρήματος!

Με την αυθόρμητη τεχνική του, ο Μιρό αποδεικνύει σε μια κοινωνία που όσο λιγότερο δημιουργεί τόσο περισσότερο παράγει ότι, αν η παραγωγή είναι συνώνυμη της εργασίας, η δημιουργία είναι συνώνυμη του παιχνιδιού.

 Μαζί με τον Πικάσο θεωρούνται από τους πατέρες της Μοντέρνας ζωγραφικής. Εντυπωσιακά πολυδιάστατος και παραγωγικός καλλιτέχνης, υπήρξε αφηγητής μυθικών και λυρικών διηγημάτων.

Ένας ποιητής της εικόνας, σουρεαλιστής που το ιδίωμά του χαρακτηρίζεται από σημεία και σύμβολα, μεταφορικά φωτισμένα και φορτισμένα που αναδύονται απ' τα βάθη του υποσυνείδητου. Τα οράματά του παιγνιώδη κι αλλόκοτα, περιλαμβάνοντας παραμορφωμένες φιγούρες ζώων κι οργανικές φόρμες, καθώς επίσης και παράξενες γεωμετρικές κατασκευές. Αυτές οι εικόνες φιλοτεχνηθήκαν με φαινομενική λεπτότητα, σ' επίπεδο κι ουδέτερο φόντο, με περιορισμένη γκάμα έντονων χρωμάτων, με έμφαση στο μπλε, κόκκινο, κίτρινο, πράσινο και μαύρο. Αργότερα πειραματίστηκε μ' άλλα υλικά και φιλοτέχνησε λιθογραφίες, οξυγραφίες, κολάζ, γλυπτά, τοιχογραφίες, κεραμικά κι υφάσματα.

Γεννήθηκε στις 20 Απρίλη, στη Βαρκελώνη και 14 ετών φοιτά στην Εμπορική Σχολή. Κρυφά παρακολουθεί μαθήματα στη Σχολή Καλών Τεχνών.

Το 1912 γράφεται στη Σχολή Τέχνης του Νταλί κι 6 χρόνια μετά, διοργανώνεται η πρώτη προσωπική του έκθεση στη Galleria Dalman, στη γενέτειρά του.

Το 1921, βρίσκεται στο Παρίσι, και κάνει παρέα με τους, Αντρέ Μπρετόν, Έρνεστ Χεμινγουαίη και Χένρι Μίλερ. Η Gallerie Licorne διοργανώνει προσωπική του έκθεση.

Το 1929 παντρεύεται τη Πιλάρ Χουνκόσα, με την οποία αποκτά μια κόρη, τη Ντολόρες και 3 χρόνια μετά, επιστρέφει στη Βαρκελώνη. Ασχολείται με τη σκηνογραφία και σχεδιάζει τα κοστούμια για τα Ρώσικα Μπαλέτα Ντιαγκίλεφ. Με το ξέσπασμα του Εμφυλίου, το 1936, επιστρέφει στο Παρίσι με την οικογένειά του.

Το 1941, το Μουσείο Μοντέρνας Τέχνης Νέας Υόρκης, διοργανώνει αναδρομική του έκθεση. Την επόμενη χρονιά, επιστρέφει για εγκατάσταση, στο πατρικό του.

Το 1955 σταματά να ζωγραφίζει κι ασχολείται με τις Γραφικές Τέχνες και τα Κεραμικά. Τον επόμενο χρόνο, μετακομίζει στη Πάλμα της Μαγιόρ. Ξαναρχίζει να ζωγραφίζει και τέσσερα χρόνια μετά, εκθέτει στην Αμερική και την Ιαπωνία.

Το 1975 ιδρύει το Ίδρυμα Χουάν Μιρό Κέντρο Σπουδών Σύγχρονης Τέχνης.

Το 1983, ανήμερα Χριστούγεννα, πεθαίνει στο ατελιέ του στη Πάλμα της Μαγιόρκα, σε ηλικία 90 ετών.

Πηγή;

http://prasinasporakia.blogspot.gr/2013/01/miro-juan-1893-1983.html

Γέμισε η Αθήνα Χουάν Μιρό...

Γράφτηκε από  Νάνσυ Μπαλούτογλου

 «Με την αυθόρμητη τεχνική του, ο Μιρό αποδεικνύει σε μια κοινωνία που όσο λιγότερο δημιουργεί τόσο περισσότερο παράγει ότι, αν η παραγωγή είναι συνώνυμη της εργασίας, η δημιουργία είναι συνώνυμη του παιχνιδιού.» Τζούλιο Κάρλο Αργκάν.

Το όνομα του Χουάν Μιρό έχει συνδεθεί συχνά με την εικόνα ενός ναΐφ ζωγράφου, ο οποίος μάλιστα έχει κατηγορηθεί ουκ ολίγες φορές για την κραυγαλέα και επιδεικτική «ευκολία» της ζωγραφικής του. Οι μικροσκοπικές μορφές που εμφανίζονται στους πίνακες του και παραπέμπουν σε «παιδικό χέρι» αντιμετωπίζονται από πολλούς σαν ένα παιχνίδι, ένα καλαμπούρι. Ωστόσο, καμία ερμηνεία δεν είναι, ενδεχομένως, πιο επιφανειακή από αυτή, ούτε και απέχει περισσότερο από την ουσιαστική κατανόηση ενός καλλιτέχνη του δικού του διαμετρήματος.

ΛΙΓΑ ΛΟΓΙΑ ΓΙΑ ΤΗ ΖΩΗ ΚΑΙ ΤΟ ΕΡΓΟ ΤΟΥ

Ο Χουάν Μιρό ή Ζουάν Μιρό, όπως προφέρεται στα καταλανικά γεννιέται στις 20 Απρίλη, στη Βαρκελώνη και 14 ετών φοιτά στην Εμπορική Σχολή, υπό την πίεση του πατέρα του. Κρυφά παρακολουθεί μαθήματα στη Σχολή Καλών Τεχνών, με καθηγητές τους, Ουρχέλ και Χοσέ Πάσκο. Το 1912 γράφεται στη Σχολή Τέχνης του Νταλί κι 6 χρόνια μετά, διοργανώνεται η πρώτη προσωπική του έκθεση στη Galleria Dalman, στη γενέτειρά του.

Το 1921, εγκαθίσταται στο Παρίσι, και κάνει παρέα με τους, Τριστάν Τζάρα, Αντρέ Μπρετόν, Μαξ Ζακόμπ, Έρνεστ Χεμινγουαίη και Χένρι Μίλερ. Η Gallerie Licorne διοργανώνει προσωπική του έκθεση. Το 1929 παντρεύεται τη Πιλάρ Χουνκόσα, με την οποία αποκτά μια κόρη, τη Ντολόρες και 3 χρόνια μετά, επιστρέφει στη Βαρκελώνη. Ασχολείται με τη σκηνογραφία και σχεδιάζει τα κοστούμια για τα Ρώσικα Μπαλέτα Ντιαγκίλεφ.

Με το ξέσπασμα του Εμφυλίου, το 1936, επιστρέφει στο Παρίσι με την οικογένειά του. Το 1941, το Μουσείο Μοντέρνας Τέχνης Νέας Υόρκης, διοργανώνει αναδρομική του έκθεση. Την επόμενη χρονιά, επιστρέφει για εγκατάσταση, στο πατρικό του. Το 1955 σταματά να ζωγραφίζει κι ασχολείται με τις Γραφικές Τέχνες και τα Κεραμικά. Τον επόμενο χρόνο, μετακομίζει στη Πάλμα της Μαγιόρκα, σ' ένα ατελιέ που έχτισε για κείνον ο Χοσέ Λουίς Σερτ. Ξαναρχίζει να ζωγραφίζει 4 χρόνια μετά, εκθέτει στις ΗΠΑ κι Ιαπωνία. Το 1975 ιδρύει το Ίδρυμα Χουάν Μιρό Κέντρο Σπουδών Σύγχρονης Τέχνης.

Το 1983, ανήμερα Χριστούγεννα, πεθαίνει στο ατελιέ του στην Πάλμα της Μαγιόρκα, πλήρης ημερών, σε ηλικία 90 ετών.

Ο Joan Mirο με τη σύζυγό του Pilar,

την κόρη τους Dolors και τους γιούς της David και Emili.

Σαν σπουδαστής στη Βαρκελώνη (1907-15), υπήρξε θαυμαστής της τέχνης της πατρίδας του Καταλονίας, της λαϊκής τέχνης, και της ακραίας εκδοχής της Αρ Νουβώ που αντιπροσωπεύει η αρχιτεκτονική του Γκαουντί. Στα πρώτα του έργα, είναι φανερή η επίδραση του Σεζάν και των Φωβ. Κατά τη διάρκεια του Α? Παγκοσμίου πολέμου, συναντήθηκε με τον Ντελωναί στην Πορτογαλία. Το 1920, εγκαταστάθηκε στο Παρίσι, όπου και επηρεάστηκε από τους συμπατριώτες του Πικάσο και Γκρίς. Στη δεκαετία του 1920, συνδέθηκε στενά με τους σουρεαλιστές και πήρε μέρος σε όλες τις σημαντικές τους εκθέσεις. Η ελεύθερη "καλλιγραφία" των έντονα χρωματισμένων μορφών οδήγησε τον Μπρετόν στο να τον αποκαλέσει «ο πιο σουρεαλιστής απ΄ όλους μας».

Αφήνοντας το υποσυνείδητό του να δημιουργεί ελεύθερα ημιαφηρημένες φόρμες, ανέπτυξε αυτό που ο Μπρετόν αποκαλούσε «καθαρό ψυχικό αυτοματισμό». «Αρχίζω να ζωγραφίζω», έλεγε ο ίδιος ο Μιρό, «και τότε ο πίνακας προβάλει, ή επιβάλει την παρουσία του, κάτω από το πινέλο μου. Καθώς δουλεύω, οι φόρμες γίνονται σημεία μιας γυναίκας, ή ενός πουλιού». Σε πολλούς από τους πρώτους σουρεαλιστικούς του πίνακες κυριαρχεί μια σχεδόν παιδική αθωότητα και η χαρά της ελεύθερης επινόησης. Με το ξέσπασμα ,όμως, του Ισπανικού Εμφυλίου Πολέμου και τη ζοφερή προοπτική μιας νέας παγκόσμιας σύρραξης, η οπτική του γίνεται σκοτεινότερη και οι φόρμες του όλο και πιο δυσοίωνες, θυμίζοντας αμοιβάδες που επιπλέουν σε ένα άυλο σύμπαν «βιομορφικές»,όπως τις αποκαλούσε ο ίδιος.

Ο Μιρό ήταν κλειστός άνθρωπος, χαμηλών τόνων. Ζωγράφιζε σαν παιδί, αλλά λένε ότι γεννήθηκε παππούς. Τα έκανε όλα με πρόγραμμα, τον ενδιέφερε μόνο να είναι υγιής ώστε να δουλεύει συνεχώς.

Δούλευε σαν κηπουρός, (άλλωστε πίστευε ότι το έργο του γεννιέται και μεγαλώνει σαν τα δέντρα στη γη), γι? αυτό και το όνειρο του ήταν να έχει μεγάλο εργαστήρι ώστε να μπορεί να δουλεύει πολλά έργα ταυτόχρονα. Το εργαστήριο του ήταν και το ησυχαστήριο του, το οποίο ελάχιστοι μπορούσαν να επισκεφτούν. Τον ήξεραν πιο πολύ σαν «Ο Χουάν της Pilar». Για αυτό και ο Νταλί δεν τον εκτιμούσε, γιατί το θεωρούσε μονόχνοτο.

"Θέλω να δολοφονήσω τη ζωγραφική"

Ο ίδιος αντιτάχθηκε σε όλο το παραδοσιακό κόσμο της τέχνης, καθώς θεωρούσε ότι αυτός προωθούσε την τέχνη σαν ένα αξεσουάρ των πλουσίων, έτσι γεννήθηκε και η περίφημη αυτή φράση του που συνήθιζε ο ίδιος να λέει. Βαρέθηκε τα πρότυπα της ζωγραφικής. Ζωγραφίζει στα πάντα εκτός από καμβάδες, όπως στον πάτο ενός κουτιού, δημιουργεί τάπητες, τοιχογραφίες, γλυπτά και κεραμικά, πλήθος χαρακτικών και γενικά γραφικών έργων.

"Αν χάσεις την επαφή με τον κόσμο χάνεσαι και εσύ ο ίδιος"

Πίστευε ότι η τέχνη πρέπει να είναι προσιτή στο κοινό. Δεν του άρεσε να πωλούνται ακριβά τα έργα του, αν και ήταν από τους πιο εμπορικούς καλλιτέχνες. Για τον ίδιο λόγο τύπωνε πολλά αντίτυπα από τα χαρακτικά του και υλοποιούσε έργα σε δημόσιους χώρους.

«Ό,τι προέρχεται από τη γη είναι καλό»

Του άρεσε η φύση, τα αστέρια, η γη. Μιλούσε στα βράχια και τα στοιχεία της φύσης. Στους τοίχους του εργαστηρίου του, σε διάφορα σημεία, είχε συγκεντρώσει τα πιο απίθανα μικροαντικείμενα, φωτογραφίες με μνήμες παλιών πολιτισμών, σπαράγματα της λαϊκής παράδοσης, ένα κλαδί, μία πέτρα, μια ραχοκοκαλιά ψαριού... καρτ ποστάλ, αποκόμματα εφημερίδων, βότσαλα, πεταλούδες, κοχύλια, siurells (πήλινες σφυρίχτρες από τη Μαγιόρκα), μικρά παιχνίδια, kachinas (κούκλες που θεωρούνταν ότι είχαν μαγικές ιδιότητες) από τους Ινδιάνους Hopi ή μάσκες από την Ωκεανία. Τα στοιχεία αυτά ενσωματώνονται στα έργα του, αποδεικνύοντας την αγάπη του για τη φύση, αλλά και τη λαϊκή τέχνη. Για τον ίδιο λόγο βάζει έντονα καθαρά χρώματα, κι όχι αναμίξεις, στα έργα του και χρησιμοποιεί πολύ τα μάτια που τα θεωρεί ένα μυθολογικό στοιχείο, κάτι ιερό. Τα πάντα έχουν ψυχή και ζωή, γι? αυτό βάζει μάτια ακόμα και στα δέντρα..

Για μένα μετρά η σιωπή, το κενό, το σοκ

Τον συγκινεί η βουβή μουσική των πραγμάτων, τον συναρπάζει η ακινησία, οι μεγάλοι χώροι όπου δημιουργούνται κινήσεις αέναες.

Ο Μιρό εργαζόμενος

Ο ΜΙΡΟ ΤΗΣ ΜΑΓΙΟΡΚΑ ΣΤΟΝ «ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΚΟΣΜΟ»

H έκθεση «Ο Mir? της Μαγιόρκα», που παρουσιάζεται στο «ΘΕΑΤΡΟΝ» του Κέντρου Πολιτισμού «Ελληνικός Κόσμος» από 22 Φεβρουαρίου μέχρι 30 Μαΐου 2010, περιλαμβάνει πολλά από τα έργα που φιλοξενήθηκαν στη Θεσσαλονίκη όλα πρωτοεμφανιζόμενα στην Αθήνα? λίγα λάδια, μακέτες, μήτρες, δοκίμια εκτυπώσεων, bon tirer (= προς εκτύπωση) και εκτυπώσεις της ώριμης περιόδου του καλλιτέχνη από τα εργαστήριά του στην Πάλμα, που ακόμα είναι ενεργά, χάρη στη δημιουργική ώθηση άλλων καλλιτεχνών.

Συγκεκριμένα παρουσιάζονται:

 6 Έργα με λάδια

Μόνο 6 είναι τα έργα με λάδια στην έκθεση, αφού ο Μιρό είχε αρχίσει να εγκαταλείπει τη ζωγραφική και να στρέφεται σε άλλες μορφές δημιουργίας ήδη από τα τέλη της δεκαετίας του ΄20. Τα λάδια αυτά είναι της περιόδου 1976-1981 και είναι ζωγραφισμένα, εκτός από καμβά, σε χαρτόνι, ξύλο και λαμιναρισμένο ύφασμα. Σε κάποια το λάδι συνδυάζεται με μολύβι ή και κιμωλία. Όλα είναι ατιτλοφόρητα.

Ο εκθεσιακός χώρος στο «Θέατρον». Στον κόκκινο τοίχο αριστερά βλέπουμε 2 λάδια και τα απτικά έργα που τα συνοδεύουν, από το προγράμμα «Αγγίζοντας την τέχνη». Δεξιά βρίσκονται χαρακτικά από τη σειρά «Άνθρωποι της θάλασσας» και ευθεία από τη σειρά Fundaci? Palma

Τη σειρά αυτή, αξίζει να σημειωθεί, συνοδεύουν μικρά απτικά εργάκια που μιμούνται τα πρωτότυπα στα πλαίσια του προγράμματος «Αγγίζοντας την τέχνη» για άτομα με ολική η μερική απώλεια όρασης. Τα περιγράμματα των μορφών και άλλα στοιχεία περιγραφής αποδίδονται με ανάγλυφες γραμμές, ενώ χρησιμοποιούνται χαρτόνια και άλλα για την καλύτερη απόδοση και πρόσληψη της τονικότητας των χρωμάτων, των επιφανειών, των σχημάτων, των όγκων, της τεχνικής του καλλιτέχνη κ.λ.π. Τα εργάκια αυτά συνοδεύονται από κείμενα σε γραφή Braille. Η καταπληκτική αυτή προσπάθεια αποτελεί μια συνεργασία του Κρατικού Μουσείου Σύγχρονης Τέχνης με το Ίδρυμα Προστασίας Τυφλών Βορείου Ελλάδος «Ο ΗΛΙΟΣ» Σχολή Τυφλών και τον Πανελλήνιο Σύνδεσμο Τυφλών ? Περιφερειακή Ένωση Κεντρικής Μακεδονίας.

 Χαρακτικά έργα από τη σειρά Els gossos (Τα σκυλιά)

Η σειρά Els gossos (Τα σκυλιά) αποτελείται από εννέα εκτυπώσεις που έγιναν με διαφορετικές τεχνικές, όπως η οξυγραφία, η τονική οξυγραφία και η οξυγραφία με ζάχαρη. Παραθέτεται και μήτρα. Η παραγωγή αυτής της σειράς υλοποιήθηκε στα εργαστήρια του Son Boter στην Πάλμα της Μαγιόρκα με αφετηρία το 1976, αλλά τα 30 αντίτυπα της έκδοσης τυπώθηκαν το 1979 στη Βαρκελώνη. Ο τίτλος αυτής της σειράς έχει σχέση με μία από τις τεχνικές που εφαρμόστηκαν, την οξυγραφία με ζάχαρη. Ενώ οι μήτρες στέγνωναν στην αυλή του Son Boter, πλησίασαν κάποια σκυλιά για να γλείψουν τις πλάκες με τη ζάχαρη κι άφησαν τα σημάδια από τις πατούσες τους σε κάποιες από τις μήτρες. Ο Mir? απαθανάτισε αυτά τα ίχνη, που ήταν αποτέλεσμα της τύχης, στις εκτυπώσεις της σειράς. Ο Μιρό δεν έδωσε τίτλους ούτε σε αυτά τα έργα, που ενδεικτικά ονομάζονται «Μακέτα Els gossos ΙΙΙ» , «Μακέτα Els gossos V» κτλ.

Χαρακτικά έργα από τη σειρά Gens de la mer (Άνθρωποι της θάλασσας)

Αυτή η σειρά αποτελείται από δεκατρείς εκτυπώσεις του 1990 που δημιουργήθηκαν με αφετηρία ένα bon ? tirer με ημερομηνία 19 Ιουνίου 1981. Ο Daniel Lelong εξέδωσε 60 αντίτυπα σε χαρτί Rives, αριθμημένα και υπογεγραμμένα στη μήτρα. Ο Mir? εκφραζόταν συχνά μέσω σειρών ή εικονογραφημένων βιβλίων, αλλά τύπωσε και πολλά ανεξάρτητα έργα, όπως το La Marchande de couleurs (Η χρωματοπώλισσα) του 1981. Ορισμένα από αυτά τα έργα είναι: «Ο ναυαγός», «Το μωρό γαρίδα», «Αφρός μέσα στα σχοινιά», «Κατά την έφοδο», «Η δαιμονισμένη του Καλαμαγιόρ», «Η καβουροφάγος»? Στα έργα αυτά βλέπουμε ορισμένα από τα στοιχεία που συναντάμε πολύ σε όλο το έργο του Μιρό, όπως είναι τα μάτια, τα αστέρια, τα καθαρά χρώματα. Ακόμα, μπορεί κανείς να παρατηρήσει ότι τα «ανθρωπάκια» του δεν έχουν σώμα, αλλά το κεφάλι ενώνεται κατευθείαν με τα πόδια, πόδια που πατούν γερά στη γη, τη Μάνα Γη που τόσο αγάπησε ο Μιρό.

Χαρακτικά έργα από τη σειρά Fundaci Palma (Ίδρυμα Πάλμα)

Η εκτύπωση της σειράς Fundaci? Palma (Ίδρυμα Πάλμα) έγινε το 1988 με αφετηρία ένα bon tirer του Mir?. Η σειρά αποτελείται από πέντε εκτυπώσεις που έγιναν με τις τεχνικές της οξυγραφίας, της τονικής οξυγραφίας και του καρβιδίου και εκδόθηκε σε 80 αντίτυπα. Ο χαράκτης και τυπογράφος αυτής της σειράς ήταν ο Jos Torralba, συνεργάτης του Mir? από το 1973. Είχαν δουλέψει μαζί στην εικονογράφηση του El llibre dels sis sentits (Το βιβλίο των έξι αισθήσεων) (1981), οι εκτυπώσεις του οποίου αποτέλεσαν την αφετηρία των σειρών Fundaci Palma I, II και III. Εκτυπώσεις, bon tirer και μήτρες παρουσιάζονται από αυτή τη σειρά.

Λιθογραφίες και μήτρες ανεξάρτητες, με πιο βίαιο χαρακτήρα, ένδειξη της εναντίωσης του καλλιτέχνη στο Φράνκο.

Φωτογραφίες των Francesc Catal-Roca και Jean-Marie del Moral

Οι φωτογραφίες του Francesc Catal?-Roca και του Jean-Marie del Moral στο φουαγιέ του «Ελληνικού Κόσμου» προσφέρουν ένα ταξίδι στην τελευταία περίοδο του Mir? (όταν κατοικούσε στη Μαγιόρκα και δημιουργούσε έργα στο εργαστήριο που του έχτισε ο Jos? Lluis Sert) και παρουσιάζουν ορισμένες προσωπικότητες που γνώρισε ή θαύμασε ο καλλιτέχνης.

 «Ο Mir της Μαγιόρκα» Εκπαιδευτικά προγράμματα για παιδιά

Την έκθεση «Ο Mir της Μαγιόρκα» στο Κέντρο Πολιτισμού «Ελληνικός Κόσμος» συνοδεύουν τρία νέα εκπαιδευτικά προγράμματα (για σχολεία αλλά και μεμονωμένους επισκέπτες), μέσα από τα οποία τα παιδιά θα γνωρίσουν το μεγάλο καλλιτέχνη Joan Mir.

Πανό με το εργαστήριο του Μιρό

στο γκαράζ του «Ελληνικός Κόσμος»

Σκοπός των προγραμμάτων είναι να φέρουν τα παιδιά σε επαφή με το έργο του μεγάλου Καταλανού καλλιτέχνη Joan Mir, ενεργοποιώντας τη φαντασία και τη δημιουργικότητά τους.

Βιβλιογραφία

Μεγάλοι ζωγράφοι-Μιρό /Βιβλιοθήκη τέχνης / Καθημερινή

 Ο Juan Miro της Μαγιόρκα-Χαρακτικά και σχέδια/ Instituto Cervantes, Fundacio Pilar y Joan Miro,Τελλόγλειο Ίδρυμα Τεχνών Α.Π.Θ

Fundacio Joan Miro, Βαρκελώνη /SKIRA CARROGGIO-κατάλογος έκθεσης

 Λεξικό εικαστικών τεχνών/ Χέρμπερτ Ρηντ/ ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΥΠΟΔΟΜΗ

Ιστορία της Τέχνης, Hugh Honour / John Fleming/ ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΥΠΟΔΟΜΗ

 Πηγή:

 http://artmag.gr/articles/art-articles/about-art/item/1305-joan-miro-in-athens