O Κρητικός ζωγράφος Ηλίας Μόσκος, (16..; -1690)

Καταγόταν από το Ρέθυμνο της Κρήτης και άκμασε κατά το δεύτερο ήμισυ του 17ου αιώνα. Ο Ρεθύμνιος ζωγράφος, εργάστηκε στη Ζάκυνθο – (στην οποία είναι γεγονός ότι στράφηκε το μεγαλύτερο κύμα των προσφύγων από την Κρήτη) – ενσωματώνοντας και αυτός στην εικονογραφία των έργων του άφθονα δυτικά στοιχεία.

Μόσχος Ηλίας-Αρχάγγελος Μιχαήλ, 17ος αι.

Οι Κρητικοί ζωγράφοι που εγκαταστάθηκαν ειδικά στη Ζάκυνθο προσαρμόστηκαν στο εγχώριο περιβάλλον, όπου μια δυναμική αριστοκρατία ιταλικής καλλιέργειας και μια σημαντική προοδευτική αστική τάξη απαιτούσαν μεγάλες παραχωρήσεις προς την ιταλική ζωγραφική, όχι μόνο στον τομέα της κοσμικής τέχνης αλλά και της θρησκευτικής. Ήταν αναγκαίος ένας νέος συμβιβασμός. Η περιπάθεια, η ζωηρή έκφραση του πόνου και της οδύνης, η απόδοση του σωματικού όγκου άρχισαν να εμφανίζονται μαζί με άλλα θέματα λιγότερο γνωστά στην ορθόδοξη εικονογραφία, και οι πίνακες με αυτά τα νέα χαρακτηριστικά από τη Ζάκυνθο διαδόθηκαν σε όλα τα Επτάνησα. Πιθανότατα δε ο κυριότερος καλλιτέχνης που καθιέρωσε την τάση αυτήν ήταν ο Ηλίας Μόσκος.

 

Μόσχος Ηλίας- Χριστός Παντοκράτωρ, 1653

Τα ελάχιστα βιογραφικά στοιχεία που είχαν περισυλλεγεί από το κατεστραμμένο, λόγω πυρκαγιάς, Αρχείο της Ζακύνθου, οδηγούν στο συμπέρασμα ότι ο Μόσκος ήταν ευκατάστατος επιχειρηματίας, χωρίς δική του οικογένεια, με εμπορική και ναυτιλιακή δραστηριότητα στην Κεφαλονιά και στη Βενετία. Παράλληλα με τις υπόλοιπες ενασχολήσεις του, επιδόθηκε και στη ζωγραφική· έως σήμερα έχουν ανακαλυφθεί περίπου πενήντα ενυπόγραφες εικόνες του –εκτός από τα έργα με πλαστές υπογραφές, που είναι πολυάριθμα– οι οποίες βρίσκονται ή προέρχονται από τη Ζάκυνθο και την Κεφαλονιά· ακόμη έχει εντοπιστεί ένα δικό του έργο στη Δαλματία.

 

Μόσχος Ηλίας-Προφήτης Ζαχαρίας, 1650-1670

Ο Μόσκος φιλοτέχνησε μικρές και μεγάλες εικόνες, για εκκλησίες, για μοναστήρια καθώς και για Έλληνες ή Βενετούς ιδιώτες και άρχοντες, ενώ στον ίδιο αποδίδονται και οι τοιχογραφίες της Μονής Σκοπιώτισσας, στη Ζάκυνθο. Ήταν άριστος συνθέτης που με χρωματισμούς διέφυγε τα στερεότυπα της βυζαντινής αγιογραφίας. Είχε τέχνη απλογραμμική, με την οποία συνέθετε πολύπλοκες παραστάσεις. Η χρυσοκονδυλιά του απέδιδε χάρη στις εικόνες του.

 

Μόσχος Ηλίας-Άγιος Κωνσταντίνος, 1678

Η τεχνική του εντάσσεται στην παράδοση των Κρητικών ζωγράφων της εποχής του, αλλά εμφάνισε και αρκετά στοιχεία διαφοροποίησης, όπως η σταθερότητα της τεχνοτροπίας του, γνώρισμα προερχόμενο από την ιταλική τέχνη του μπαρόκ. Στον Μόσκο αποδίδεται, για παράδειγμα, η δημιουργία του τύπου της Ανάστασης κατά τα δυτικά πρότυπα, ο τύπος του Ίδε ο Άνθρωπος, καθώς και η απεικόνιση των αγγέλων που ανυψώνουν τον Χριστό και τα σύμβολα του πάθους, θέματα με περιπαθείς μορφές, τα οποία διαδόθηκαν και καταγράφηκαν ως βασικά χαρακτηριστικά της ζακυνθινής ζωγραφικής του 18ου αι.

 

Η Ανάσταση όπως ιστορήθηκε το 1679 από τον κρητικό ζωγράφο Ηλία Μόσκο

Σημαντικό γνώρισμα της τεχνοτροπίας του Μόσκου, ήταν η απόδοση ιταλικών φιγούρων, αρμονικά ενταγμένων στο σκηνικό παραδοσιακών τοπίων, με τη συνδρομή της κρητικής τεχνικής. Η μεικτή και συμβιβαστική τέχνη που προέκυπτε από την παραπάνω σύνθεση χαρακτηριστικών αντιστοιχούσε απόλυτα στη μεικτή κοινωνία όπου ζούσε ο Μόσκος. Η αβρότητα του χρώματος, η ευγένεια του σχεδίου, καθώς και η μικρογραφική του επιτηδειότητα επιβεβαιώνει την επίδραση που δέχτηκε το έργο του από τον ζωγράφο Γεώργιο Κλότζα. Έργα του σώζονται σε ιδιωτικές συλλογές και μουσεία.

 

Μόσχος Ηλίας- Η παρουσίαση του Χριστού στον Ναό

 Γεν. Βιβλιογραφία:

(Αναφέρεται για πρώτη φορά στη Ζάκυνθο το 1653 (Ζώης 1908, 39) και στη Βενετία, στα Βιβλία Βαπτίσεων της Ελληνικής Αδελφότητας το 1655, το 1656 και το 1644 ως ανάδοχος. Στο διάστημα 1664-1666 ο ζωγράφος εντοπίζεται στην Κεφαλονιά. Στις 30 Σεπτεμβρίου 1664 υπάρχει συμφωνία των επιτρόπων του ναού της Αναλήψεως στο Ληξούρι και του Λεου Μόσχου ζωγράφου για να ζωγραφισθούν 13 δεσποτικές εικόνες, το Τρίμορφο, μια μεγάλη εικόνα της Αναλήψεως, δύο Αρχάγγελοι στα βημόθυρα και ο Χριστός «Ίδε ο Άνθρωπος» στη μεσαία Πύλη, καθώς και τέσσερα θωράκια.

 

Η Γέννηση του Χριστού 1658

Η αμοιβή του ζωγράφου ορίσθηκε σε 150 ρεάλια και ως χρόνος περατώσεως του έργου ο Μάιος του 1665. Στις 31 Μαρτίου του 1665 οι επίτροποι του ναού αναζητούν χρήματα για το συνεχιζόμενο έργο. Στις 17 Φεβρουαρίου 1666 ο σιόρ Λέος Μόσχος του σιόρ Τζόρτζη ορίζει επίτροπό του στη Ζάκυνθο τον ιερέα Συμεών Μαρούδα* και υπογράφει στο έγγραφο: Λέος Μόσκος. Ο Λέος Μόσκος υπογράφει ως μάρτυρας στο Ληξούρι στις 21 Οκτωβρίου 1666.

 

Ηλία Μόσκου, Γενέσιο της Θεοτόκου 1686. Κεφαλονιά Ληξούρι Ναός της Θεοτόκου των Περλιγγήδων

Στη Ζάκυνθο εμφανίζεται μετά το 1666 με μνεία του σε δίπτυχο Προθέσεως του μουσείου Ζακύνθου, που προέρχεται από το ναό του Αγίου Γεωργίου των Καλογραιών, που είχε ιδρυθεί το 1669. Η συμφωνία που έκανε στη Ζάκυνθο με τον πατέρα του Παναγιώτη Δοξαρά, για να διδάξει τη ζωγραφική στο γιό του πρέπει να τοποθετηθεί γύρω στα 1670 και όχι το 1685, σύμφωνα με τη δημοσιευμένη ημερομηνία του συμβολαίου, γιατί τότε βρισκόταν στη Βενετία.

 

Ηλία Μόσκου, Γενέσιο της Θεοτόκου [1661].

Στο διάστημα 1678-1688 ήταν στη Βενετία, γιατί ο ζωγράφος αναφέρεται στο Μητρώο της Ελληνικής Αδελφότητας Βενετίας (και αλλού) ως Leo Mosco. Το 1681 είναι ανάδοχος σε βάπτιση και νυμφεύεται εκεί, αρκετά ηλικιωμένος, στις 16 Οκτωβρίου του ίδιου χρόνου, όπως αναφέρεται στο βιβλίο των Γάμων, σύμφωνα με το οποίο: ο Λέων Μόσκος από το Ρέθεμνος εστεφανώθη σήμερον την Zanetta Trivisana από την Padova. Ως μάρτυρας σε βάπτιση αναφέρεται επίσης στα έτη 1688 και 1690.

Η Σφαγή των Νηπίων

Η Δευτέρα Παρουσία

Ο Ευαγγελισμός

Η Γέννηση του Χριστού

Η Ανάσταση του Χριστού 

Η Ανάσταση του Χριστού (λεπτ)

Η υπογραφή του Ηλία Μόσκου

Έργα του Ηλία Μόσκου στο Μουσείο Μπενάκη είναι τα παρακάτω:

• Η Γέννηση (β’ μισό 17ου αι.)

• Ο Χριστός Άμπελος (β’ μισό 17ου αι.).

Πρόκειται για παράσταση που γνώρισε μεγάλη διάδοση στην Κρητική ζωγραφική.

• Παναγία Βρεφοκρατούσα με αγίους (1681).

Στην κάτω μεριά εικονίζονται γονατιστοί οι δωρητές Παναγιώτης και Γερακίνα.

• Παναγία Βρεφοκρατούσα (β’ μισό 17ου αι.).

Πρόκειται για ζωγραφική με αυτό τέμπερα πάνω σε φύλλο χαλκού. Δυτικής έμπνευσης το μαλακό πλάσιμο των προσώπων και η απεικόνιση των αγγέλων που πλαισιώνουν την Παναγία.

• Η Γέννηση (1660).

http://www.openarchives.gr/view/616489

http://www.ygeiaonline.gr/component/k2/item/35981-moskos_hlias

https://agonigrammi.wordpress.com/2008/03/02/%CE%B4%CF%85%CF%8C-%CF%81%CE%B5%CE%B8%CE%B5%CE%BC%CE%BD%CE%B9%CF%8E%CF%84%CE%B5%CF%82%CE%B1%CE%B3%CE%B9%CE%BF%CE%B3%CF%81%CE%AC%CF%86%CE%BF%CE%B9-%CF%84%CE%B7%CF%82-%CE%BA%CF%81%CE%B7%CF%84%CE%BF/