Ο αρχαίος γλύπτης Παιώνιος o Μενδαίος, (β’ μισό του 5ου π.Χ. αιώνα)

Ο Παιώνιος από την Μένδη ήταν ένας αρχαίος Έλληνας γλύπτης, από τους πιο γνωστούς της εποχής του, που διέπρεψε στο δεύτερο μισό του 5ου π. Χ. αιώνα. Με επιρροές που, σύμφωνα με τους ειδικούς, παραπέμπουν στον κατά μερικά χρόνια προγενέστερό του Φειδία, ο Παιώνιος είναι κατά κύριο λόγο γνωστός για το περίφημο άγαλμα της Νίκης, που κοσμούσε άλλοτε τον χώρο μπροστά το ναό του Δία στην Ολυμπία.

Ο Παιώνιος γεννήθηκε στη Μένδη της Χαλκιδικής, που στην εποχή του ήταν μια σημαντική πόλη, η οποία φημιζόταν, μεταξύ άλλων, για το κρασί της, που ήταν ονομαστό σε όλο τον ελλαδικό χώρο (σήμερα η Μένδη είναι ένας αρχαιολογικός χώρος πολύ κοντά στο χωριό Καλάνδρα της Κασσάνδρας, στη Χαλκιδική). Ελάχιστα στοιχεία είναι γνωστά για τη ζωή του – για παράδειγμα, παραμένουν άγνωστες οι ημερομηνίες της γέννησης και του θανάτου του. Έζησε στην Ερέτρια (η Μένδη ήταν αποικία της Ερέτριας) και σε άλλες πόλεις της κυρίως Ελλάδας.

Όσον αφορά στο έργο του, είχε φιλοτεχνήσει, σύμφωνα με τον Παυσανία, τον αγώνα της αρματοδρομίας του Πέλοπα και Οινομάου, αγάλματα τα οποία κοσμούσαν το ανατολικό αέτωμα του ναού του Δία στην Ολυμπία (1). Άλλες επιγραφές μαρτυρούν την πατρότητα του κολοσσιαίου μαρμάρινου αγάλματος της Νίκης έξω από τον ίδιο ναό.

Η Νίκη της Ολυμπίας

Το άγαλμα της Νίκης του Παιωνίου, που είναι φτιαγμένο από μάρμαρο της Πάρου, είναι ένα από αριστουργήματα της γλυπτικής. Βρέθηκε το 1875 από Γερμανούς αρχαιολόγους και εκτίθεται στο Μουσείο της Ολυμπίας. Είναι το πιο παλιό άγαλμα Νίκης που γνωρίζουμε και κατά περίπου 200 χρόνια αρχαιότερο από τη φημισμένη Νίκη της Σαμοθράκης, που βρίσκεται στο Λούβρο. Οι συμμετρικές αναλογίες, η φυσικότητα, η χάρη και η ομορφιά της νεανικής γυναικείας μορφής της Νίκης, το κατατάσσουν στα μοναδικά και αξεπέραστα έργα της κλασσικής περιόδου.

το περίφημο άγαλμα της Νίκης.

Αν και φέρει σοβαρές φθορές και ορισμένα τμήματά του έχουν χαθεί, μπορεί να γίνει μια αρκετά καλή αναπαράσταση της αρχικής μορφής του αγάλματος με βάση ένα αντίγραφό του που υπάρχει στη Ρώμη. Έχει συνολικό ύψος 2,90 μέτρα μέχρι την κορυφή των φτερών, ενώ ήταν τοποθετημένο επάνω σε τριγωνικό κίονα ύψους 9 μέτρων. Αναπαριστά τη Νίκη τη στιγμή που κατεβαίνει από τον ουρανό στη γη, σταλμένη από τους θεούς για να φέρει την πολυπόθητη νίκη. Φοράει αραχνοΰφαντο ένδυμα που καλύπτει τους αστραγάλους και στερεώνεται ψηλά στον ένα ώμο, αφήνοντας το ένα στήθος γυμνό. Δίπλα της διακρίνεται το κεφάλι ενός αετού, σύμβολο του Δία.

Η Νίκη του Παιωνίου. Παριανό μάρμαρο

5ος αιώνας. περ. το 421 π.Χ.

Ύψος αγάλματος 2,90 μ. Ύψος Βάσης: 8,81 μ.

Οι αιχμάλωτοι Σπαρτιάτες

Ο τριγωνικός κίονας πάνω στον οποίο ήταν στημένο το άγαλμα διασώζεται ως τις μέρες μας. Φέρει ευανάγνωστα την επιγραφή: «Μεσσάνιοι και Ναυπάκτιοι ανέθεν Διί Ολυμπίω δεκάταν από των πολεμίων. Παιώνιος εποίησε Μενδαίος και τακρωτήρια ποιών επί τον ναόν ενίκα». Δηλαδή: «Οι Μεσσήνιοι και οι Ναυπάκτιοι το αφιέρωσαν στον Ολύμπιο Δία ως δέκατο από τα λάφυρα που έλαβαν από τους εχθρούς. Το έφτιαξε ο Παιώνιος από τη Μένδη, που έφτιαξε και τα ακρωτήρια του ναού για τα οποία κέρδισε σε διαγωνισμό».

Ο Παυσανίας αναφέρει ότι οι Μεσσήνιοι έστησαν το αφιέρωμα αυτό για να δοξάσουν μια νίκη τους επί των Σπαρτιατών, η οποία δεν κατονομάζεται. Το άγαλμα φιλοτεχνήθηκε όμως κατά το 421 π.Χ., με αποτέλεσμα η νίκη να σημειώθηκε στο πλαίσιο του Πελοποννησιακού Πολέμου (431 – 404 π.Χ.). Πιθανολογείται ότι πρόκειται για τη μάχη της Σφακτηρίας (425 π.Χ., οι Σπαρτιάτες ηττήθηκαν από τους Αθηναίους και τους Μεσσήνιους συμμάχους τους), που έχει μείνει στην Ιστορία καθώς ήταν η πρώτη φορά στα χρονικά που Σπαρτιάτες οπλίτες δεν πολέμησαν μέχρι τέλους, αλλά… παραδόθηκαν και αιχμαλωτίστηκαν!

Κενταυρομαχία- Κένταυροι εναντίον Λαπιθών-

 Ναός Επικούρειου Απόλλωνα

Δυστυχώς, δε γνωρίζουμε πολύ περισσότερα στοιχεία για τη ζωή και το έργο του Παιώνιου, αλλά με βάση τη Νίκη της Ολυμπίας πρέπει να θεωρήσουμε ότι πρόκειται για έναν από τους κορυφαίους γλύπτες της αρχαίας Ελλάδας.

Κ. Δ. Γ.

http://www.northpress.gr/news.php?lang=173&cat=116&id=708

Σημειώσεις:

(1) Ο Παυσανίας αναφέρει το γλύπτη Παιώνιο ως δημιουργό των γλυπτών, πρόκειται όμως μάλλον για λάθος.

(2) Στον γλύπτη Παιώνιο αποδίδεται και η φιλοτέχνηση της ζωφόρου στο ναό του Επικούρειου Απόλλωνα στις Βάσσες