Ο
Ταράξιππος (πληθ: Ταράξιπποι) σύμφωνα με την Ελληνική Μυθολογία ήταν δαίμονας
που εντοπιζόταν κυρίως στην Ολυμπία και στον Ισθμό και ενέδρευε στους
ιπποδρόμους και ειδικά στη σφενδόνη αυτών, στις καμπές, όπου τ΄ άρματα έκαναν
στροφή.
Οι πρόγονοί μας είχαν
μια λέξη ειδικά αφιερωμένη σε έναν από τους χειρότερους εφιάλτες τους.
Ταράξιππο ονόμαζαν τον
δαίμονα που τρόμαζε τα άλογα στις ιπποδρομίες, μια βασανισμένη ψυχή που
στοίχειωνε τα ιπποδρόμια του ελλαδικού χώρου και καταλάγιαζε μόνο με θυσίες.
Ο Ταράξιππος ήταν
ουσιαστικά Ταράξιπποι, πλήθος δαιμονίων δηλαδή που ενέδρευαν στους ιπποδρόμους
και έκαναν τα άλογα να αφηνιάζουν, προκαλώντας συντριβές αρμάτων και
τραυματισμούς ή θανάτους αρματηλατών.
Δεν ήταν μικρό πράγμα ο
Ταράξιππος, που όπως μας λέει ο Παυσανίας ήταν περισσότερο επίθετο που
αποδίδονταν στους δαίμονες του ιπποδρόμου παρά αυθύπαρκτη οντότητα. Ο δαίμονας
έσπερνε όλεθρο και καταστροφή στα ιπποδρόμια και έπρεπε να καλοπιαστεί για να
αφήσει ήσυχα τα άλογα και τους αναβάτες τους.
Κάθε πόλη-κράτος είχε
τον δικό της Ταράξιππο, αν και ο γνωστότερος ήταν στην Ολυμπία. Αυτός την
έστηνε στις στροφές του ιπποδρόμου και όταν περνούσαν από κει τα άλογα, έβγαινε
και τα τρόμαζε. Αόρατος φυσικά στους αρματοδρόμους, το μόνο που έβλεπες από
αυτόν ήταν οι τρομακτικές συνέπειες της δράσης του.
Γι’ αυτό και οι αρχαίοι
Έλληνες φρόντιζαν να στήνουν βωμούς στις στροφές των ιπποδρόμων και οι ηνίοχοι
να τελούν κατευναστικές θυσίες στο όνομά του πριν από τους αγώνες: «παραθέοντας
δὲ κατὰ τοῦτο τοὺς ἵππους φόβος τε αὐτίκα ἰσχυρὸς ἀπ' οὐδεμιᾶς προφάσεως φανερᾶς
καὶ ἀπὸ τοῦ φόβου λαμβάνει ταραχή, τά τε δὴ ἅρματα καταγνύουσιν ὡς ἐπίπαν καὶ οἱ
ἡνίοχοι τιτρώσκονται: καὶ τοῦδε ἡνίοχοι ἕνεκα θυσίας θύουσι καὶ γενέσθαι σφίσιν
ἵλεων εὔχονται τὸν Ταράξιππον», γράφει χαρακτηριστικά ο Παυσανίας στην «Ελλάδος
περιήγησις».
Ποιος
ήταν όμως ο Ταράξιππος που έβαζε τους προγόνους μας σε τέτοιο μπελά;
Ο
Ταράξιππος της Ολυμπίας
Ο πιο διαβόητος από τους
δαίμονες με αυτή την ονομασία, φέρεται κατά τον Παυσανία, ο Ταράξιππος της
Ολυμπίας
...παρεχομένου δὲ τοῦ ἱπποδρόμου
παρήκουσαν ἐς πλέον τὴν ἑτέραν τῶν πλευρῶν, ἔστιν ἐπὶ τῆς μείζονος πλευρᾶς, οὔσης
χώματος, κατὰ τὴν διέξοδον τὴν διὰ τοῦ χώματος τὸ τῶν ἵππων δεῖμα ὁ Ταράξιππος.
σχῆμα μὲν βωμοῦ περιφεροῦς ἐστι, παραθέοντας δὲ κατὰ τοῦτο τοὺς ἵππους φόβος τε
αὐτίκα ἰσχυρὸς ἀπ' οὐδεμιᾶς προφάσεως φανερᾶς καὶ ἀπὸ τοῦ φόβου λαμβάνει
ταραχή, τά τε δὴ ἅρματα καταγνύουσιν ὡς ἐπίπαν καὶ οἱ ἡνίοχοι τιτρώσκονται: καὶ
τοῦδε ἡνίοχοι ἕνεκα θυσίας θύουσι καὶ γενέσθαι σφίσιν ἵλεων εὔχονται τὸν
Ταράξιππο
Παυσανίας, Ελλάδος περιήγησις, Ηλιακών Β',
20.19 .
Στην ελληνική μυθολογία
αναφέρονται αρκετοί ονομαστοί Ταράξιπποι, κανείς τους όμως πιο γνωστός και
τρομακτικός από τον Ταράξιππο της Ολυμπίας. Ο σπουδαίος ποιητής των
ελληνιστικών χρόνων Λυκόφρων ο Χαλκιδεύς μας λέει πως ήταν ένας γίγαντας αυτός
που είχε ενταφιαστεί στον ιππόδρομο και στοίχειωνε τα άλογα.
Ή ήταν ο γιος του γίγαντα,
ένας ντόπιος ευγενής που είχε θυσιαστεί για να εξευμενίσει τους θεούς και να
λήξει μια παρατεταμένη περίοδος ξηρασίας. Άλλοι αποδίδουν τον Ταράξιππο της
Ολυμπίας στον φοβερό αρματοδρόμο Ωλένιο της Ολυμπίας, που σκοτώθηκε σε αγώνα, ή
ακόμα και στον Δαμέωνα, τον σύντροφο του Ηρακλή στον πόλεμο.
Όπως ξέρουμε από την
ελληνική μυθολογία, ο Δαμέων ακολούθησε τον Ηρακλή στην οδύσσειά του εναντίον
του Αυγεία και τον συνακόλουθο άθλο του, σκοτώθηκε όμως από τον Κτεάτη. Κατά
την παράδοση, το πιστό του άτι θάφτηκε δίπλα του, στοιχειώνοντας τον χώρο που
μετατράπηκε αργότερα στον ιππόδρομο της Ολυμπίας.
Αναπαράσταση
του Ιπποδρόμου της Ολυμπίας σύμφωνα με τον Παυσανία
Ο Παυσανίας μας λέει
πάντως πως όλα αυτά είναι θρύλοι και ο Ταράξιππος συνδεόταν αποκλειστικά με τον
Ποσειδώνα, τον θεό της θάλασσας και των αλόγων. Ο Ποσειδών Ίππος δεν σκότωσε
εξάλλου τον Ιππόλυτο, τον γιο του Θησέα, στέλνοντας έναν μαινόμενο ταύρο να
φοβίσει τα άλογα του άρματός του; Το άρμα αναποδογύρισε τελικά και ο Ιππόλυτος
σκοτώθηκε από τον πραγματικό Ταράξιππο.
Η ελληνική μυθολογία
παραθέτει αρκετά ακόμα ονόματα ως πιθανούς πρωταίτιους του δαίμονα των
ιπποδρόμων και όλα τους έχουν να κάνουν με τοπικούς ήρωες που σκοτώθηκαν σε
ιππικούς αγώνες. Μπορεί δηλαδή κάλλιστα να ήταν το πνεύμα όποιου είχε αφήσει τη
ζωή του στο ιπποδρόμιο.
Υπάρχει πάντως και μια
σαγηνευτική ιστορία που μας έρχεται από τον τραγικό Οίκο των Ατρειδών και
αξίζει να τη μνημονεύσουμε…
Ο
πανούργος βασιλιάς Οινόμαος και η θρυλική αρματοδρομία του με τον Πέλοπα
Πατέρας του καταραμένου
βασιλιά των Μυκηνών, Ατρέα, και παππούς του Μενέλαου και του Αγαμέμνονα ήταν ο
Πέλοπας, γιος αυτός του Ταντάλου, το έγκλημα του οποίου απλώθηκε σαν μάστιγα σε
όλο το γένος των Τανταλιδών.
Αφού επιβίωσε λοιπόν ο
Πέλοπας από την περιπέτεια που είχε με τον πατέρα του, ο οποίος τον έκοψε
κομματάκια και τον τάισε στους θεούς(!), θέλησε να πάρει γυναίκα όχι όποια κι
όποια, αλλά την πεντάμορφη Ιπποδάμεια, την κόρη του βασιλιά Οινόμαου της Πίσας
(πόλης-κράτους στην αρχαία Ηλεία).
Ερυθρόμορφο Αττικό αγγείο του 410 π.Χ. με τον Πέλοπα
Ο Πέλοπας αγαπούσε να
βάζει στον εαυτό του δύσκολα, μιας και ο Οινόμαος είχε φονεύσει μέχρι τότε
καμιά ντουζίνα επίδοξους γαμπρούς, καθώς είχε λάβει χρησμό πως ο γαμπρός του θα
τον σκοτώσει τελικά (κατά άλλη εκδοχή, είχε ερωμένη την Ιπποδάμεια και δεν
ήθελε να τη μοιραστεί). Κι έτσι προκαλούσε τους μνηστήρες σε αρματοδρομία
αντοχής από τον Ναό του Διός στην Ολυμπία ως τον Ναό του Ποσειδώνα στον Ισθμό
της Κορίνθου.
Αρματοδρομίες που ήξερε
πως θα κέρδιζε φυσικά, μιας και γιος του Άρη καθώς ήταν είχε ζεμένα στο άρμα
του θεϊκά άλογα. Ο Οινόμαος έπαιρνε πράγματι κάθε φορά τον αγώνα και το κεφάλι
του αντιπάλου του στο τέλος, κατά την αρχική συμφωνία, τα οποία παλούκωνε σε
πασσάλους γύρω από το παλάτι του. Κατά τους τοπικούς θρύλους, Ταράξιπποι έγιναν
κάποιοι από τους μνηστήρες, όπως ο Αλκάθοος, ο βασιλιάς των Μεγαρέων. Αυτό
αναφέρει ο Παυσανίας, πως επειδή έχασαν στην αρματοδρομία, μετατράπηκαν σε
εχθρικά στοιχειά για κάθε αναβάτη.
Απτόητος απ’ όλα αυτά ο
Πέλοπας και παρά το γεγονός ότι γνώριζε για το στημένο του πράγματος, είπε να
δοκιμάσει την τύχη του. Και είπε να τη δοκιμάσει γιατί δεν θα το άφηνε στην
τύχη φυσικά, κάθε άλλο. Είχε κι αυτός την εύνοια των θεών, μιας και όχι μόνο
δεν τον κατασπάραξαν όταν ο πατέρας του τον τεμάχισε και τους τον σερβίρισε,
αλλά με εντολή του Δία η Κλωθώ ταίριαξε όλα του τα κομμάτια φέρνοντάς τον ξανά
στη ζωή.
Ο Ψευδο-Απολλόδωρος μας
λέει στη «Βιβλιοθήκη του Απολλόδωρου» πως ο Ποσειδώνας του έδωσε ένα φτερωτό
άρμα με τέτοιες δυνατότητες που ακόμα και στη θάλασσα μπορούσε να τρέξει χωρίς
καν να βραχεί. Ακόμα κι έτσι όμως η μάχη ήταν αμφίρροπη, κι έτσι έκανε άλλο ένα
βήμα: δωροδόκησε τον περίφημο ηνίοχο του Οινόμαου, Μυρτίλο, γιος του Ερμή
αυτός, ώστε να σαμποτάρει το βασιλικό άρμα.
Ο Πέλοπας του υποσχέθηκε
πως θα του έδινε το μισό βασίλειο ή την Ιπποδάμεια για ένα βράδυ, ό,τι
αποφάσιζε ο Μυρτίλος, φτάνει να τον βοηθούσε να κερδίσει τον Οινόμαο. Έτσι κι
έγινε, ο έμπιστος ηνίοχος αντικατέστησε τα ορειχάλκινα καρφιά στους άξονες του
βασιλικού άρματος με κέρινα και τα υπόλοιπα θα ήταν ιστορία.
Μόλις ξεκίνησε η
αρματοδρομία της Πίσας, το τέθριππο άρμα του Οινόμαου αναποδογύρισε και ο
βασιλιάς σκοτώθηκε. Ή, κατά την άλλη εκδοχή, τον κέρδισε στα ίσα ο Πέλοπας με
το φτερωτό άρμα του Ποσειδώνα και τον σκότωσε μετά ο ίδιος, διαφεύγοντας με την
Ιπποδάμεια και τον Μυρτίλο. Όταν ωστόσο είπε ο τελευταίος να διεκδικήσει την
αμοιβή του επιλέγοντας τη νύχτα με την Ιπποδάμεια, ο Πέλοπας τον σκότωσε κι
αυτόν. Να τη βιάσει προσπάθησε ουσιαστικά, επισύροντας την οργή του νόμιμου πια
συζύγου της.
Ο Ταράξιππος της
Ολυμπίας ήταν λοιπόν σε αυτή την εκδοχή είτε ο βασιλιάς Οινόμαος είτε ο
κατεργάρης Μυρτίλος. Ο οποίος καταράστηκε τον Πέλοπα και η κατάρα του απλώθηκε
πάνω από τον Οίκο των Ατρειδών με τις γνωστές συνέπειες. Ο Πέλοπας, από την
άλλη, για να εξευμενίσει τον νεκρό Μυρτίλο, του αφιέρωσε ένα ανάχωμα και
θυσίασε προς τιμήν του θέλοντας να κάνει την οργή του να κοπάσει, όπως
καταμαρτυρεί ο Παυσανίας.
Τελειώνοντας, υπάρχει
άλλος ένας μύθος που συνδέεται με τον Ταράξιππο της Ολυμπίας, ακόμα πιο
περίεργος από τους άλλους. Σύμφωνα με αυτόν, ο Πέλοπας έθαψε ένα μυστηριώδες
αντικείμενο κοντά στο ιπποδρόμιο, ένα αντικείμενο που του έδωσε ο Θηβαίος ήρωας
Αμφίονας της Αντιόπης και, κατά τον Παυσανία, ήταν αυτό που τρόμαξε τα άλογα
του Οινόμαου, αλλά και κάθε άλλο άλογο έκτοτε.
Ο Παυσανίας αποκαλύπτει
πως την ιστορία του την είπε ένας Αιγύπτιος και μας λέει πως μπορεί να είναι
αληθινή, καθώς ο Αμφίονας είχε μαγικές ικανότητες. Με τις θείες μελωδίες της
λύρας του δεν ανέβαιναν εξάλλου μόνοι τους οι λίθοι που έφτιαξαν τα πρώτα τείχη
της επτάπυλης Θήβας;
Οι
ίπποι του θεού Ποσειδώνα ζωγραφική του 540 π.Χ.
Ένας ακόμα διαβόητος
Ταράξιππος ήταν αυτός που πανικόβαλε τα άλογα στην Κόρινθο. Εδώ ήταν πιθανότατα
ο Γλαύκος, ο γιος του Σισύφου, που στοίχειωσε τον ιππόδρομο του Ισθμού, γιατί
είχε πεθάνει με τραγικό τρόπο. Είχε πάρει μέρος στους αθλητικούς αγώνες που
διοργάνωσε ο Άκαστος για τον νεκρό πατέρα του Πελία, όταν -κατά τη γνωστότερη
εκδοχή που παραθέτει ο λατίνος λόγιος Γάιος Ιούλιος Υγίνος- κατασπαράχθηκε από
τα άλογά του, τα οποία τρελάθηκαν όταν ήπιαν νερό από μια μαγεμένη στέρνα…
Πηγές
1.
Σύγχρονος Εγκυκλοπαίδεια Ελευθερουδάκη, τ. 23, σ. 41.
2. John H. Humphrey, Roman
Circuses: Arenas for Chariot Racing (University of California Press, 1986), p.
9.
3. Robert Parker, On Greek
Religion (Cornell University Press, 2011), pp. 105–106; Robert Kugelmann, The
Windows of Soul: Psychological Physiology of the Human Eye and Primary Glaucoma
(Associated University Presses, 1983), pp. 90–91.
4. Αλλὰ γὰρ ὁ ἐν Ὀλυμπίᾳ Ταράξιππος πολὺ δή τι ὑπερηρκώς ἐστιν ἐς ἵππων φόβον ( βλ. Παυσανίας,
Ελλάδος περιήγησις, Ηλιακών Β’, 20.19 ).
5.
Παυσανίας, Ελλάδος περιήγησις, Ηλιακών Β’, 20.15.
ΑΡΧΕΙΟ
ΑΡΧΑΙΟΓΝΩΜΩΝ
Adolf
Boetticher (1842-1901), επιμ. (1883) (στα Γερμανικά). Olympia, das fest und seine stätte,
nach den berichten der alten und den ergebnissen der deutschen augrabungen
(1883). Βερολίνο:
J. Springer
Βικιπαίδεια
arxaia-ellinika.blogspot.com/
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου