ΠΕΡΙ ΤΕΧΝΗΣ Ο ΛΟΓΟΣ: Georges Braque, (1882- 1963). Η γοητεία της ενοχλητικής αισθητικής του

Πέμπτη 30 Μαΐου 2024

Georges Braque, (1882- 1963). Η γοητεία της ενοχλητικής αισθητικής του

Ζωρζ Μπρακ, Αφιέρωμα στον Μπαχ, 1911

Γράφει ο Κώστας Ευαγγελάτος

Ζωγράφος, Λογοτέχνης, θεωρητικός της τέχνης

Ο Ζωρζ Μπρακ / Georges Braque γεννήθηκε στο Αρζαντέιγ του Seine-et-Oise της Γαλλίας το 1882. Μεγάλωσε στη Χάβρη, όπου σπούδασε στην Σχολή Καλών Τεχνών την περίοδο 1897 – 1899.

Συνέχισε τις σπουδές του στο Παρίσι και το 1902 παρακολούθησε μαθήματα στην Ακαδημία Humbert, όπου γνωρίστηκε με τον Φράνσις Πικάμπια. Τα πρώτα έργα του Μπρακ ήταν ιμπρεσιονιστικά αλλά εμπλουτίστηκαν με τα περιγραμματικά στοιχεία του κινήματος των φωβιστών.

Το διάστημα 1909-1911, εργάστηκε μαζί με τον Πικάσο πάνω στην ανάπτυξη της αναλυτικής φάσης του κυβισμού. Επιπλέον, ο Μπρακ εφάρμοσε την τεχνική των επικολλημένων χαρτιών /κολάζ σε μικτή συνθετική διαδικασία στην ζωγραφική επιφάνεια. Στο Παρίσι πριν από τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο, ο Ζώρζ Μπρακ και ο Πάμπλο Πικάσο με ευρηματικό πάθος άρχισαν να φτιάχνουν πίνακες με ιδιάζουσα γεωμετρία. Το αντικείμενο στις συνθέσεις τους απεικονίζεται απ’ όλες τις πλευρές, οι οποίες παρουσιάζονται ως μικρές επιφάνειες με περιορισμένη παλέτα των χρωμάτων. Ο Μπρακ φιλοτέχνησε τα «Violin et Palette» και «Piano et Mandore», ο Πικάσο το «Le Joueur de guitare».

Ζωρζ Μπρακ, δέντρα στο Εστακ, 1908

Λίγο αργότερα χρησιμοποιούν έντονα χρώματα και την τεχνική των κολάζ. Το πρώτο κολάζ είναι ένα έργο του Μπρακ, το οποίο ονόμασε «Compotier et Verre» (1912). Ο ζωγράφος επιλέγει με προσοχή τις πλευρές του αντικειμένου που θα προβάλλει στον πίνακα και ενσωματώνει στοιχεία της πραγματικότητας. Η χρήση των υλικών όπως ψεύτικο ξύλο και μάρμαρο κάνει τον Πικάσο να κατασκευάσει κάτι παρόμοιο, το «Guitare et Bouteille de Bas». Ο Πικάσο προτείνει μία τολμηρή και καινοτόμα λύση: τη συγκέντρωση και συγχώνευση φτωχών υλικών όπως το χαρτόνι, το ξύλο και η κλωστή.

Αυτά που σήμερα θεωρούμε κυβιστικά αριστουργήματα είναι τα έργα που δημιούργησαν έναν αποκαλυπτικό διάλογο σχετικά με τις στρατηγικές κατασκευής και αποδόμησης του επιπέδου της εικόνας και τα παράδοξα της οπτικής ψευδαίσθησης και της εξαπάτησης. Το status quo των έργων αλλάζει, προσανατολίζεται στη ριζοσπαστική εφεύρεση και η απόρριψή του μπορεί να συμβαδίζει με την εκ νέου ανακάλυψη παλαιότερων καλλιτεχνικών παραδόσεων.

Ζωρζ Μπρακ, κηροπήγιο, 1911

Αναλυτικός κυβισμός (1907-1912): είναι η τεχνοτροπία που ανέπτυξε ο Πικάσο μαζί με τον Μπρακ και ένας από τους δύο βασικούς τομείς του ρεύματος του κυβισμού. Συνθετικός κυβισμός (1912-1915): η περίοδος κατά την οποία ο Πικάσο και ο Μπρακ εξέλιξαν την κυβιστική οπτική, χρησιμοποιώντας την τεχνική του κολάζ. Ο κυβισμός ανθίζει σαν κίνημα, διακόπτεται από τον πόλεμο και εμφανίζεται ξανά το 1917 χάρη στον Ζορζ Μπρακ, τον Χουάν Γκρις και στην υποστήριξη του έμπορου τέχνης Λεόν Ρόζενμπεργκ και διαρκεί μέχρι τη δεκαετία του 1920. Το 1912 ο Πικάσο τοποθετεί ένα κομμάτι ύφασμα στο έργο του «Still Life with Chair Caning», ο Μπρακ πειραματίζεται διαρκώς, ακόμα και όταν επέστρεψε από τον πόλεμο θεμελιώνοντας τον συνθετικό κυβισμό. Χρησιμοποιεί γεωμετρικό λεξιλόγιο, ολιγόφωτα χρώματα, σχηματοποιεί τις μορφές, χρησιμοποιεί πουλιά και σύμβολα.

Ζωρζ Μπρακ, Μεγάλο γυμνό, 1908

Πολλοί θεωρούσαν ότι ο Μπρακ ήταν στη σκιά του Πικάσο που έγινε διάσημος. Σήμερα, έχει αποτιμηθεί αλλιώς. Ο τρόπος που παρουσιάζει τα αντικείμενα στα έργα του γίνεται αφετηρία νέων συζητήσεων, όπως γίνονταν ορατά στον θεατή από διάφορες οπτικές γωνίες και θέσεις μέσα στον χώρο. Άλλωστε και ο ίδιος υποστήριζε ότι «δεν υπάρχει στην τέχνη παρά ένα πράγμα που αξίζει: αυτό που δεν μπορεί να εξηγηθεί». Η στενή και ταυτόσημη συνεργασία του με τον Πικάσο έληξε περίπου το 1914.

Ζωρζ Μπρακ, κοπέλα με κιθάρα, 1913

Στον Α’ Παγκόσμιο πόλεμο, ο Μπρακ πολέμησε και τραυματίστηκε σοβαρά. Μεταπολεμικά, συνέχισε να εκπροσωπεί το κυβιστικό ρεύμα θεμελιώνοντας τον λεγόμενο συνθετικό κυβισμό. Παράλληλα με την ζωγραφική, φιλοτέχνησε λιθογραφίες, χαρακτικά και γλυπτά. Στο σύνολο του εξελικτικού έργου του διακρίνονται: Γεωμετρικό λεξιλόγιο, αντιρεαλιστικά χρώματα, άλλοτε ασκητικά άλλοτε έντονα, σχηματοποίηση των μορφών (άνθρωποι και νεκρές φύσεις με μουσικά όργανα), πολλοί πίνακες με θέμα τα πουλιά, υπαινικτικά, συμβολικά στοιχεία και απόλυτες σχηματικές φόρμες που χαρακτηρίζουν την τέχνη ενός σπουδαίου δημιουργού. Το 1953 με προτροπή του Αντρέ Μαλρώ πρωτοστάτησε στην ιδέα για την δημιουργία της περίφημης Fondation Maeght, Μουσείο μοντέρνας τέχνης, που λειτουργεί από το 1964 στο Saint–Paul της νοτιοανατολικής Γαλλίας. Αποβίωσε το 1963 στο Παρίσι.

Ζωρζ Μπρακ, σύνθεση, 1926

To 2003 παρουσιάστηκε στην Ελλάδα μέρος του έργου του Georges Braque. Η έκθεση στο Μουσείο Μοντέρνας Τέχνης της Άνδρου περιλάμβανε χαρακτηριστικά έργα από το ευρύ φάσμα της δημιουργίας του, με στόχο την μύηση των επισκεπτών στην ήρεμη και ουσιαστική δύναμη της ζωγραφικής του.

Ο ρηξικέλευθος καλλιτέχνης περιστράφηκε γύρω από ορισμένους βασικούς θεματικούς άξονες, οι οποίοι τον απασχόλησαν σε όλα τα μέσα που μεταχειρίστηκε (ελαιογραφίες, έργα σε χαρτί, χαρακτικά, γλυπτά, κεραμικά): την νεκρή φύση, τα πουλιά, τα μουσικά όργανα, τους εσωτερικούς χώρους, την Ελληνική μυθολογία. Αρχίζοντας από την σχέση του Μπράκ με τον Φωβισμό, η έκθεση εστίαζε στην ανάπτυξη του Κυβισμού και στην εξέλιξη των φάσεων του μέσα στο έργο του ζωγράφου. Στην συνέχεια εξέταζε τους στοχασμούς του ερευνητή καλλιτέχνη γύρω από το ζήτημα του τρισδιάστατου χώρου και του χωροχρόνου, μέσω της νεκρής φύσης καθώς και το ενδιαφέρον του για τα πουλιά, που ήταν στο επίκεντρο της θεματολογίας της τελευταίας περιόδου.

Ζωρζ Μπρακ, το λευκό πουλί, Maeght foundation, 1962

Η έκθεση προσέγγιζε επίσης την σχέση του με την Ελλάδα, η οποία έγκειται κυρίως στην αναπαράσταση αρχαϊκών θεμάτων που αποκρυσταλλώνεται στα γλυπτά, τα σχέδια, τα κεραμικά και κυρίως στα χαρακτικά έργα, όπως η εικονογράφηση της Θεογονίας του Ησίοδου. Επίσης συμπεριλάμβανε αντιπροσωπευτικά έργα της γλυπτικής του, διαποτισμένα από αφαιρετικά τοτεμικά στοιχεία.

Ο ίδιος έλεγε: «Όσο μεγαλώνεις η τέχνη με την ζωή γίνονται ένα και ταυτίζονται». Ο υπερρεαλιστής δοκιμιογράφος Francis Ponge αναφέρει: «Γνωρίζω ότι o Μπρακ είπε ότι η τέχνη έχει στόχο να ενοχλεί και όχι να καθησυχάζει και να χαλαρώνει, αλλά στην πραγματικότητα η τέχνη του με καθησυχάζει ακριβώς επειδή την βρίσκω ενοχλητική».