Η εποχή που στη Γάζα ανθούσε η Ελληνική Κλασική Παιδεία

Ένα αφιέρωμα για τις εποχές που η πολύπαθη πόλη αποτελούσε ένα από τα λαμπρότερα κέντρα γνώσης και μάθησης στην Ανατολική Μεσόγειο

Έρευνα: Γιάννης Παναγιωτακόπουλος

Την πολύπαθη Γάζα την γνωρίζουμε τις τελευταίες δεκαετίες από τη μακροχρόνια σύγκρουση μεταξύ Ισραηλινών και Παλαιστινίων αλλά –κυρίως- τα τελευταία δύο χρόνια από τα δεινά της, κατά την ισραηλινή επιχείρηση που διαδέχθηκε την τρομοκρατική επίθεση της Χαμάς στις 7 Οκτωβρίου του 2023.

Μια ισοπεδωμένη περιοχή, με τα παιδιά και τους κατοίκους της να λιμοκτονούν και πλέον τους νεκρούς της να έχουν ξεπεράσει τις 50.000, είναι η εικόνα που μας έρχεται στο μυαλό, όταν ακούμε το όνομα της ιστορικής πόλης.

Τίποτα από αυτά δεν θυμίζει την παλιά της δόξα, όταν αποτελούσε ένα από τα λαμπρότερα κέντρα Κλασικής Παιδείας στην Ανατολική Μεσόγειο, με τις Σχολές της να είναι ξακουστές σε όλον τον τότε πολιτισμένο κόσμο.

Πόσοι γνωρίζουμε την ιστορία της Γάζας, όταν σε αυτή άνθιζε η Ελληνική Παιδεία;

Ελληνιστική εποχή

Η πόλη της Γάζας υπήρξε σημαντικό Ελληνιστικό κέντρο με πνευματική ζωή και ακμάζουσα εμπορική δραστηριότητα. Όλη η περιοχή αποτελούσε το Νότιο άκρο της λεγόμενης “Κοίλης Συρίας” (1), για τον έλεγχο της οποίας υπήρχε συνεχής πολεμική διαμάχη μεταξύ των Πτολεμαίων, των Σελευκιδών και του Αντίγονου, με την μάχη της Γάζας να αποτελεί κομβικό σημείο σε αυτό τον ανταγωνισμό. (2)

Παράλληλα με τους Ελληνιστικούς πολιτειακούς θεσμούς που επικράτησαν στην περιοχή, με βάση τα ήθη της εποχής άνθισαν και οι εκπαιδευτικοί θεσμοί, που την περίοδο των επιγόνων του Αλεξάνδρου έλκυαν την καταγωγή τους κυρίως από το Αθηναϊκό κλασικό πρότυπο. Έτσι η “Τριτύς” (γραμματική, ρητορική, φιλοσοφία) και η “Τετρακτύς” (αριθμητική, μουσική, γεωμετρία και αστρονομία), αποτελούσαν την βάση της Εκπαίδευσης για τους νέους που είχαν την δυνατότητα να λάβουν “εγκύκλια” παιδεία. (3)

Η “κοινή Ελληνική” που αποτέλεσε τη διεθνή γλώσσα της εποχής (4), έδωσε την δυνατότητα σε ένα περιβάλλον πολυεθνικό και πολυφυλετικό, να έχουν πρόσβαση στην Ελληνική Παιδεία, εκτός από τους Έλληνες και οι Ιουδαίοι, οι Φιλισταίοι, οι Σύροι, οι Φοίνικες, οι Αιγύπτιοι και όλοι οι υπόλοιποι ντόπιοι λαοί της περιοχής.

Παρ’ όλα αυτά η σκληρή αντι-ιουδαϊκή πολιτική του Αντιόχου Δ’, ο οποίος προσπάθησε να επιβάλει έναν βίαιο εξελληνισμό, σε αντίθεση με τους προκατόχους του και τους Πτολεμαίους που ακολουθούσαν μια ήπια και συμπεριληπτική πολιτική, θα εγείρει το μίσος των ντόπιων Ιουδαίων κατά των ελληνικών ηθών και των εξελληνισμένων συμπατριωτών τους, τους οποίους άρχισαν να αντιμετωπίζουν σχεδόν ως προδότες. Η καταπίεση του Αντιόχου θα οδηγήσει στην επανάσταση των Μακαβαίων, σε μια προσπάθεια των Ιουδαίων να διεκδικήσουν την ανεξαρτησία τους. (5)

Φυσικά δεν άργησαν να ανθίσουν οι Σχολές των Φιλοσόφων, που ιδρύονταν κυρίως από μαθητές των μεγάλων Φιλοσοφικών Σχολών της Αλεξάνδρειας, η οποία μαζί με το Μουσείον και την μεγάλη βιβλιοθήκη της που ίδρυσε ο Πτολεμαίος ο Α’, αποτελούσε τον φάρο της Ελληνικής Παιδείας και της επιστήμης για όλη την Ανατολική Μεσόγειο και όχι μόνο. (6)

Μέσα στον ρωμαϊκό κόσμο

Η πτώση του Ελληνιστικού κόσμου και η επικράτηση των Ρωμαϊκών Λεγεώνων στην περιοχή θα φέρει μια νέα εποχή, η οποία όμως θα αφήσει τους υπάρχοντες εκπαιδευτικούς θεσμούς σχεδόν άθικτους. Η ελληνοφωνία θα συνεχίσει να επικρατεί στο Ανατολικό τμήμα της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας και οι Φιλοσοφικές και Ρητορικές Σχολές θα συνεχίσουν την δράση τους.

Η ανάπτυξη του Ρωμαϊκού Δικαίου θα δίνει όλο και μεγαλύτερο χώρο στην ανάπτυξη των Νομικών και Ρητορικών Σπουδών. Ακριβώς όπως η Βηρυτός έγινε το κέντρο των Ανώτερων Νομικών Σπουδών, η Γάζα έγινε η πατρίδα των κλασικών και η κορυφαία «πανεπιστημιακή πόλη» για τη Φιλοσοφία και τη Ρητορική.(7)

Η Ρητορική Σχολή της Γάζας

Η Γάζα αποτέλεσε σημαντικό πνευματικό κέντρο κατά την Ύστερη Αρχαιότητα, ιδιαίτερα από τον 4ο έως τον 6ο αιώνα μ.Χ. Για αυτούς τους αιώνες διαθέτουμε πλούσιες ιστορικές πηγές που μας επιτρέπουν να γνωρίζουμε λεπτομέρειες, ιδίως για τις Ρητορικές Σχολές που λειτουργούσαν στην πόλη. Η λεγόμενη «Ρητορική Σχολή της Γάζας» δεν ήταν μια τυπική σχολή με αυστηρή δομή, αλλά μάλλον ένα δίκτυο διανοουμένων και δασκάλων που διαμόρφωσαν έναν ιδιαίτερο πολιτισμικό χώρο, συνδυάζοντας την Ελληνορωμαϊκή Παιδεία με τη χριστιανική σκέψη στη συνέχεια.

Ήδη από τον 4ο αιώνα, η Γάζα είχε φήμη ως κέντρο Ρητορικής, όπως αναφέρει ο ρήτορας Λιβάνιος. Ωστόσο, η ακμή της Σχολής σημειώνεται κυρίως τον 5ο και 6ο αιώνα, με εξέχουσες μορφές όπως ο Προκόπιος, ο Αινέας και ο Χορίκιος. Η πόλη διέθετε σημαντική βιβλιοθήκη και προσέλκυε φοιτητές από όλη την Ανατολική Μεσόγειο, λειτουργώντας ως «πολιτισμική αποικία της Αλεξάνδρειας».

Για τη συνέχεια εδώ:

https://ellas2.wordpress.com/2025/06/15/%ce%b7-%ce%b5%cf%80%ce%bf%cf%87%ce%ae-%cf%80%ce%bf%cf%85-%cf%83%cf%84%ce%b7-%ce%b3%ce%ac%ce%b6%ce%b1-%ce%b1%ce%bd%ce%b8%ce%bf%cf%8d%cf%83%ce%b5-%ce%b7-%ce%b5%ce%bb%ce%bb%ce%b7%ce%bd%ce%b9%ce%ba%ce%ae/#more-216620