Καποδίστριας – Ο άνθρωπος του μακρινού μας μέλλοντος

Βαγγέλης Κάλιοσης

Είναι ο Καποδίστριας ο  «ρωσόφιλος», ικανός μεν στους διπλωματικούς χειρισμούς και στην άσκηση  εξουσίας πλην όμως «απολυταρχικών πεποιθήσεων και μεθόδων», πρώτος κυβερνήτης του Ελληνικού Κράτους, όπως σε γενικές γραμμές διδάσκουν τα επίσημα  σχολικά εγχειρίδια όλων των εκπαιδευτικών βαθμίδων και επιμελώς φροντίζουν να τονίζουν με ποικίλες λεκτικές αποχρώσεις οι πλείστοι ιστορικοί της νεοτερικότητας, ακολουθώντας κατά πόδας τούς σε βάρος του λίβελους του Κοραή και τις συκοφαντίες του Μαυροκορδάτου και των επιγόνων του;

Ή μήπως είναι ο «θεοφοβούμενος» κάτοχος τίτλου ευγενείας και εκ της καταγωγής, της παιδείας και των θέσεών του στα υψηλά κλιμάκια της τσαρικής διπλωματίας «συντηρητικός» και «αντιδραστικός» πολιτικός, πορτρέτο που εν πολλοίς τού επιφύλαξε η θεωρούμενη προοδευτική εγχώρια διανόηση του 20ου αιώνα και ως διακηρυγμένη ή υφέρπουσα άποψη καλά κρατεί μέχρι τις μέρες μας;

Στα ερωτήματα αυτά μάς δίνει την ευκαιρία να ενσκήψουμε και να αναζητήσουμε απαντήσεις συναγόμενες, όχι από την οποιαδήποτε ιδεολογική σκόπευση αλλά από τα ίδια τα κείμενα, τα προϊόντα δηλαδή της σκέψης, του Καποδίστρια, η έκδοση του βιβλίου «Ιστορία της Νεότερης Ελλάδας από την Εποχή της Αλώσεως της Ανατολικής Αυτοκρατορίας υπό Ιακωβάκη Ρίζου Νερουλού και Ιωάννη Καποδίστρια», που κυκλοφόρησε πρόσφατα από τις Εκδόσεις «Αρμός» και γνωρίζει ήδη αξιοσημείωτη για το είδος εμπορική επιτυχία. Ο τόμος αποτελεί εκδοτικό επίτευγμα της Ακαδημίας Κοσμοσυστημικής Γνωσιολογίας, της οποίας σεμνύνομαι να αποτελώ ιδρυτικό μέλος.

Τη σημασία της Έκδοσης την αντιλαμβάνεται κανείς αν αναλογιστεί ότι από το Μάρτη του 1828, που το έργο κυκλοφόρησε στη γαλλική γλώσσα, μέχρι το Δεκέμβρη του 2024, για σχεδόν 197 δηλαδή χρόνια, παρέμενε αμετάφραστο και ανέκδοτο, δηλαδή αποσιωπημένο, σε πείσμα  της επιθυμίας του Καποδίστρια «το πόνημα γραφόμενο Γαλλιστί, ήθελε συγχρόνως μεταφρασθή και Ελληνιστί, η δε μετάφρασις ήθελε λάβει την πρώτην θέσιν αντί του πρωτοτύπου», όπως αυτή διατυπώθηκε ρητώς στην επιστολή του προς τον Μητροπολίτη Ουγγροβλαχίας Ιγνάτιο και παρατίθεται σε παράρτημα του βιβλίου μαζί με το απόκομμα της εφημερίδας «Αιών», στην οποία δημοσιεύτηκε στις 30 Σεπτεμβρίου του 1850. Πέραν τούτου, γίνεται εύλογα αντιληπτό ότι πρόκειται για την πρώτη ιστοριογραφική κατάθεση στην Νεοελληνική Γραμματεία και κατά ένα μεγάλο μέρος αποτελεί πρωτογενή ιστορική πηγή, με δεδομένο ότι οι δύο συγγραφείς ιστορούν γεγονότα και εξελίξεις που βιώνουν και των οποίων την άμεση εποπτεία έχουν, ο μεν Καποδίστριας ως ενεργός πολιτικός παράγοντας των προεπαναστατικών χρόνων και Υπουργός Εξωτερικών της Ρωσίας πριν και κατά την έναρξη της Επανάστασης, ο δε Ιακωβάκης Ρίζος Νερουλός ως Μέγας Ποστέλνικος στις παραδουνάβιες ηγεμονίες, εμβριθής μελετητής της ελληνικής φιλολογίας, παραγωγικός λογοτέχνης και βαθύς γνώστης των οθωμανικών και ευρωπαϊκών πραγμάτων.

Η ιστορική προσέγγιση των Νερουλού – Καποδίστρια καλύπτει την περίοδο 1300 – 1823 με σκοπό, όπως τον θέτει ο δεύτερος στην επιστολή του προς τον Μητροπολίτη Ιγνάτιο, «να αποδειχθή ότι η ενεστώσα κατάστασις της Ελλάδος είναι συνέπεια αναγκαία όλων των καταστάσεων, δι’ ων εξήλθεν η Ελλάς από της πτώσεως της Αυτοκρατορίας (εννοεί το Βυζάντιο) μέχρι των ημερών μας». Την έκδοση προλογίζει διαυγώς ο πρωτεργάτης της Πολυχρόνης Καρσαμπάς, πρώην Πρόεδρος και νυν συνδιαχειριστής της Ακαδημίας Κοσμοσυστημικής Γνωσιολογίας, Δικηγόρος στον Άρειο Πάγο και στο Συμβούλιο Επικρατείας, ενώ την άρτια φιλολογική επιμέλειά της έχει η επίσης εκ των ιδρυτικών μελών της Ακαδημίας Φιλόλογος και Πολιτική Επιστήμων Βανέσα Ντόμη. Την επιστημονική ευθύνη του έργου φέρει ο εισηγητής και θεμελιωτής της Κοσμοσυστημικής Γνωσιολογίας καθηγητής Γιώργος Κοντογιώργης, στη διεξοδική εισαγωγή του οποίου ο αναγνώστης δύναται να λάβει μια πλήρη και τεκμηριωμένη ανάλυση του τρόπου και του βαθμού συμμετοχής του Καποδίστρια στη διαμόρφωση του πονήματος και μια εκτενή όσο και οξυδερκή διαύγαση του τι συνάγεται από τη σκοπούμενη ιδέα της Ιστορίας του Κερκυραίου πολιτικού, καθώς και από την αντιδιαστολή της οπτικής του προς εκείνη του Ευρωπαϊκού Διαφωτισμού και του εν Ελλάδι εκφραστή του Αδαμάντιου Κοραή.

Ωστόσο, στο παρόν άρθρο δεν θα σταθούμε στο βιβλίο αυτό καθ’ αυτό – μια εμπεριστατωμένη κριτική αποτίμησή του ίσως αποτελέσει αντικείμενο ενός άλλου άρθρου, πλην όμως μέχρι τότε σας συνιστώ να το προμηθευτείτε και να το μελετήσετε προκειμένου να σχηματίσετε ιδία άποψη –, αλλά θα αξιοποιήσουμε το πραγματολογικό υλικό που μας παρέχει για να στρέψουμε, με καθυστέρηση δύο αιώνων,  τα φώτα της Ιστορίας στην ίδια την προσωπικότητα του Καποδίστρια προκειμένου να την ατενίσουμε απαλλαγμένοι από τις ιδεολογικά προσημασμένες  ιστορικές και παραϊστορικές αφηγήσεις. Με άλλα λόγια, θα αφήσουμε τον Καποδίστρια να μιλήσει αδιαμεσολάβητα για τον εαυτό του. Για το σκοπό αυτό, εκτός από την ιστορική αφήγηση – η οποία βέβαια φέρει κατά παραγγελία του Καποδίστρια την υπογραφή του Νερουλού, αλλά τόσο οι κατευθυντήριοι άξονές της όσο και το πνεύμα της είναι πέραν κάθε αμφιβολίας καθορισμένα από τον μετέπειτα κυβερνήτη του νεοσύστατου ελληνικού κράτους – και την προαναφερθείσα επιστολή του προς τον Ιγνάτιο Ουγγροβλαχίας – που αποτελεί το αδιαφιλονίκητο τεκμήριο της καθοριστικής και ταυτοτικά κρίσιμης συμβολής του στη τελική μορφή του έργου -, θα σταθούμε ιδιαίτερα στο άκρως αποκαλυπτικό των πολιτικών του θέσεων, της γεωστρατηγικής του αντίληψης και της σύνολης οπτικής του Υπόμνημα προς τους αγωνιζόμενους Έλληνες (γνωστό ως Β΄ Υπόμνημα) και τη διαβιβαστική αυτού επιστολή της 20ης Αυγούστου του 1822, η οποία είναι αποδεικτική της γνησιότητάς του.

Για τη συνέχεια εδώ:

https://ellinondiktyo.blogspot.com/2025/12/blog-post.html#google_vignette