Ο κοραϊσμός στην εξουσία

Σοφία Ζήση

Γενεές επί γενεών Ελλήνων έχουμε διδαχτεί μέσω της επίσημης εκπαίδευσης και του εκδοτικού κατεστημένου να θεωρούμε τον Αδαμάντιο Κοραή ως μια ευγενική, σεβαστή φυσιογνωμία, κορυφαίο εκπρόσωπο του Νεοελληνικού Διαφωτισμού, και έναν εκ των θεμελιωτών του σύγχρονου ελληνικού κράτους, που προώθησε και οργάνωσε την εθνική εκπαίδευση και αναγέννηση. Δεν υπάρχει αμφιβολία πως ο Κοραής όντως έπραξε πολλά από τα ευεργετικά που παρουσιάζονται στην περιγραφή της σκέψης και του βίου του:

Προώθησε την μόρφωση ως απαραίτητη για την εθνική χειραφέτηση

Ενθάρρυνε τη μελέτη αρχαίων ελλήνων φιλοσόφων

Υποστήριξε την ίδρυση σχολείων, την έκδοση βιβλίων, λεξικών και την ίδρυση βιβλιοθηκών

Επιχείρησε να καθαρίσει την τρέχουσα γλώσσα από τα ξένα στοιχεία

Καλλιέργησε την ιδέα της σύνδεσης του ελληνικού έθνους με την αρχαία Ελλάδα

Με μια προσεκτικότερη ματιά ωστόσο, παρατηρούμε πολλές παραφωνίες, για τις οποίες τον εγκαλούν οι επικριτές του:

1. Την αυθαίρετη, απευθείας γεφύρωση του σύγχρονου ελληνισμού με την αρχαιότητα, επιχειρώντας ουσιαστικά να σβήσει την ανεπιθύμητη για εκείνον βυζαντινή και λαϊκή παράδοση, την οποία απαξιώνει ως ανορθολογικ​​ή.

2. Την επιμονή του πως λόγω του χαμηλού μορφωτικού επιπέδου των Ελλήνων, η επανάσταση έπρεπε να περιμέμει. Θέση την οποία αν είχαν ακολουθήσει οι Έλληνες της εποχής, είναι πολύ πιθανό η Επανάσταση να μην είχε γίνει ποτέ.

3. Την εισαγωγή των δυτικών ιδεών του Διαφωτισμού και του Φιλελευθερισμού, που ήταν και είναι ξένες προς την ελληνική παράδοση, αφού θεμελιώνονται στην αρχή των ατομικών δικαιωμάτων, σε αντίθεση με την πολύ διαφορετική σε ποιότητα έννοια του προσώπου ως μέλους μια εκκλησίας ή μιας κοινότητας, που διαπνέει τον ελληνισμό.

4. Οι οποιεσδήποτε προσπάθειες του Κοραή για ‘εξευγενισμό’ της ελληνικής γλώσσας καθώς και του εκπαιδευτικού συστήματος βασίστηκαν στα πρότυπα της Γαλλικής Ακαδημίας, προεξοφλώντας πως η νέα ελληνική παιδεία αδυνατούσε να σταθεί στα πόδια της με τα δικά της μέσα – αφού κατά τη γνώμη του δεν υπήρχε κάποια αξιόλογη ντόπια λόγια παράδοση από την οποία θα μπορούσε να αντλήσει – και χρειαζόταν οπωσδήποτε ένα πρότυπο ως δεκανίκι. Το πόσο λάθος ήταν αυτή η άποψη μαρτυρούν μεταξύ άλλων τα δεκάδες ελληνικά σχολεία που ιδρύθηκαν κατά τον τελευταίο αιώνα της οθωμανικής κυριαρχίας.

Γίνεται λοιπόν φανερό πως κάτι μας θυμίζουν, όσο τις απαριθμούμε, οι κοραϊκές αυτές απόψεις: την κρατούσα ιδεολογία της κυρίαρχης διανοητικής ελίτ του σήμερα. Μιλώντας λοιπόν σήμερα για κοραϊσμό και για κοραϊκή ελίτ, αναφερόμαστε στην μεγάλη πλειοψηφία του κυρίαρχου πολιτικού (αλλά και ακαδημαϊκού και καλλιτεχνικού) προσωπικού της χώρας, οι οποίοι λειτουργούν ιδεολογικά και εν τοις πράγμασι σαν μικροί Κοραήδες:

Έχουν πείσει εαυτόν αλλά και τους ακολούθους τους πως δεν είναι ακριβως Έλληνες, αλλά ένα υβρίδιο ελληνόφωνου ατόμου με γαλλικές πολιτισμικές καταβολές, απαξιώνουν σχεδόν οτιδήποτε ελληνικό – ιδιαίτερα το βυζαντινό και λαϊκό – ως επαρχιώτικο και ανάξιο λόγου, και από τις θέσεις εξουσίας που κατέχουν σε πολιτικούς και πολιτιστικούς θεσμούς στην Ελλαδα και στο εξωτερικο, αδιαφορούν επιδεικτικά για την σύγχρονη ελληνική τεχνολογική, επιχειρηματική, και διανοητική παραγωγή. Γίνονται μάλιστα ακόμα πιο προκλητικοί όταν, κατέχοντας θέσεις επικεφαλής ελληνικών πολιτιστικών θεσμών στο εξωτερικό, γυρνούν την πλάτη σε ομοεθνείς τους που με προσωπικό μόχθο προσπαθούν να εξάγουν και να προβάλουν τα επιτεύγματά τους.

Ας κρατήσουμε λοιπόν τον κοραϊσμό ως έναν εύστοχο όρο που εξηγεί με ακρίβεια τον χαρακτήρα της σύγχρονης διανοητικής ελίτ: τον γεωπολιτικό ενδοτισμό και μικροελλαδισμό που διαπνέεται από ένα φοβικό σύνδρομο με αποχρώσεις προσωπικού συμφέροντος (όπου λ.χ. οι δύο μεριές του Αιγαίου δεν πρέπει να έχουν το ίδιο αφεντικό!), τον μιμιτισμό και την προτεραιοποίηση του ‘ορθολογικού’ ξένου σε βάρος του ‘ανορθολογικού’ ελληνικού, την παράδοση άνευ όρων και απαιτήσεων πνευματικής ιδιοκτησίας των επιτευγμάτων του ελληνικού πολιτισμού προς εκμετάλλευση, διαστρέβλωση και εξευτελισμό απο οποιονδήποτε θεωρεί δικαίωμά του να έχει άποψη για την σύγχρονη ερμηνεία τους. Εμείς, κατά τη γνώμη τους, δεν είμαστε Έλληνες, αλλά ελληνόφωνοι πληθυσμοί, ενώ η πολιτιστική μας κληρονομιά δεν είναι στ’ αλήθεια δική μας, και απαρτίζεται από έργα που ανήκουν ήδη στο σύνολο της ανθρωπότητας.

http://www.respublica.gr/wp-content/uploads/2015/05/icon.png

Σοφία Ζήση

Η Σοφία Ζήση γεννήθηκε στη Θεσσαλονίκη το 1981. Σπούδασε Αγγλική Φιλολογία, και ψυχανάλυση. Ασχολείται με την ποίηση και την θεατρική γραφή.

https://www.respublica.gr/2025/07/post/%ce%bf-%ce%ba%ce%bf%cf%81%ce%b1%cf%8a%cf%83%ce%bc%cf%8c%cf%82-%cf%83%cf%84%ce%b7%ce%bd-%ce%b5%ce%be%ce%bf%cf%85%cf%83%ce%af%ce%b1/