Από το παλάτι στην Αγία Σοφία: Ο βυζαντινός αυτοκράτορας πηγαίνει στη χριστουγεννιάτικη Θεία Λειτουργία

 Ο αυτοκράτορας Μιχαήλ Ζ΄ (η επιγραφή τον ταυτίζει με τον Νικηφόρο Γ΄ Βοτανειάτη) ένθρονος, ανάμεσα σε αυλικούς αξιωματούχους. Μικρογραφία του χειρογράφου Coisl. 79 (fol. 2r), β΄ μισό 11ου αιώνα, Εθνική Βιβλιοθήκη Γαλλίας, Παρίσι

Το επετειακό αφιέρωμα του mononews για την ιστορία και τον πολιτισμό του Βυζαντίου για τις Γιορτές των Χριστουγέννων

Γράφει η αρχιτέκτων, ιστορικός της τέχνης Τζένη Αλμπάνη

Επιμέλεια: Μαρία Θερμού

Ποιες ήταν οι εορταστικές τελετουργίες στην αυλή του βυζαντινού αυτοκράτορα; Ποια η πορεία του από τα ανάκτορα προς την Αγία Σοφία; Και ποια η επίσημη ενδυμασία του; Πώς ήταν το επίσημο αυτοκρατορικό τραπέζι με τα πολυτελή σκεύη; Πότε και πώς καθιερώθηκαν οι χριστιανικές γιορτές και ποια ήταν τα έθιμα του Δωδεκαημέρου;

Αρχαιολόγοι, ιστορικοί της τέχνης, ειδικοί επιστήμονες στην ιστορία και τον πολιτισμό του Βυζαντίου απαντούν με κείμενά τους στο επετειακό αφιέρωμα του mononews για τις Γιορτές των Χριστουγέννων.

Βασιλέων ἐστὶν ἡ πολιτικὴ εὐταξία  

Ἰωάνν. Δαμασκηνός, Or. de Imag. II, 12

Περί τα μέσα του 10ου αιώνα, σε μια εποχή αξιοσημείωτης ανάπτυξης των γραμμάτων και των τεχνών, ο λόγιος βυζαντινός αυτοκράτορας Κωνσταντίνος Ζ΄ Πορφυρογέννητος (905–959) εξέδωσε την πραγματεία Περὶ Βασιλείου Τάξεως. Βασισμένο σε παλαιότερες γραπτές πηγές και σε σύγχρονες πρακτικές, το έργο αυτό, σε δύο βιβλία, συγκεντρώνει και κωδικοποιεί με εντυπωσιακή λεπτομέρεια το πρωτόκολλο των τελετουργιών της βυζαντινής αυτοκρατορικής Αυλής. Έτσι, η εθιμοτυπία αυτή, «ἡ ἐπαινετὴ τάξις», προβάλλεται ως σημαντικό στοιχείο της δημόσιας εικόνας του αυτοκράτορα, της σχέσης Κράτους και Εκκλησίας, αλλά κυρίως της εύρυθμης λειτουργίας της κρατικής μηχανής.

Το Περὶ Βασιλείου Τάξεως αναφέρεται, μεταξύ άλλων, και στην αυτοκρατορική συμμετοχή στον εορτασμό των Χριστουγέννων, μιας από τις μεγαλύτερες δεσποτικές εορτές.

Πρόκειται για μια εντυπωσιακή τελετουργία η οποία περιλάμβανε πομπή του αυτοκράτορα και της ακολουθίας του μέσα στο πελώριο συγκρότημα των ανακτόρων, το Ιερόν ή Μέγα Παλάτιον, με στάσεις σε προκαθορισμένα σημεία του, πορεία από τα ανάκτορα προς την Αγία Σοφία –τον καθεδρικό ναό της βυζαντινής πρωτεύουσας–, συμμετοχή του αυτοκράτορα στη θεία λειτουργία, πρωτοστατούντος του πατριάρχη, και, μετά το πέρας της, επιστροφή στα βασιλικά διαμερίσματα.

Η ακριβής ιχνηλάτηση του συνόλου της πορείας και των στάσεων της πομπής μέσα στα ανάκτορα δεν είναι απόλυτα εφικτή, καθώς από το λαμπρό αυτό σύνολο διατηρούνται σήμερα ελάχιστα υλικά κατάλοιπα και η ανασύνθεσή του, παρά την πρόοδο της έρευνας, παραμένει εν πολλοίς υποθετική.

Στο εξής θα ακολουθήσουμε τον βυζαντινό ηγεμόνα στη διαδρομή του από τα διαμερίσματά του στην Αγία Σοφία για τη χριστουγεννιάτικη θεία λειτουργία – στη μετάβασή του από την κοσμική στην πνευματική σφαίρα.

Την παραμονή της εορτής

Ο Χριστός στέφει τον αυτοκράτορα Κωνσταντίνο Ζ΄ Πορφυρογέννητο. Ελεφαντοστέινο πλακίδιο, μέσα 10ου αι.. Μόσχα, Μουσείο Πούσκιν

Η τελετή των Χριστουγέννων, η οποία περιγράφεται στο πρώτο κεφάλαιο του πρώτου βιβλίου του Πορφυρογεννήτου με το γενικό πρωτόκολλο πέντε μεγάλων εορτών, προετοιμαζόταν από την παραμονή. Την ημέρα εκείνη εισερχόταν ο πραιπόσιτος (ευνούχος, προϊστάμενος της προσωπικής υπηρεσίας του αυτοκράτορα και υπεύθυνος για την προετοιμασία των τελετών) στον Χρυσοτρίκλινο, την αίθουσα του θρόνου.

Ο χώρος αυτός ήταν ο κεντρικός και πλέον επίσημος του νεότερου τμήματος του ανακτόρου, που χρησιμοποιούσαν οι αυτοκράτορες της Μακεδονικής δυναστείας (867–1057). Ο πραιπόσιτος υπενθύμιζε στον αυτοκράτορα την εορτή και λάμβανε την εντολή να οργανώσει την πομπή της επόμενης ημέρας. Ακολούθως, έδινε οδηγίες σε όλες τις υπηρεσίες του παλατιού για τον ρόλο τους σε αυτή τη σπουδαία δημόσια εμφάνιση του αυτοκράτορα.

Για τη συνέχεια εδώ:

https://ellas2.wordpress.com/2025/12/28/%ce%b1%cf%80%cf%8c-%cf%84%ce%bf-%cf%80%ce%b1%ce%bb%ce%ac%cf%84%ce%b9-%cf%83%cf%84%ce%b7%ce%bd-%ce%b1%ce%b3%ce%af%ce%b1-%cf%83%ce%bf%cf%86%ce%af%ce%b1-%ce%bf-%ce%b2%cf%85%ce%b6%ce%b1%ce%bd%cf%84%ce%b9/