Μεταβυζαντινές Εκκλησίες στο Περιστέρι

Αγ. Γεώργιος -Περιστέρι

Επιμέλεια Γεράσιμος Γ. Γερολυμάτος

Ιστορικές εκκλησίες υπάρχουν αρκετές στη Δυτική Αθήνα και κάποιες από αυτές έχουμε παρουσιάσει στο παρελθόν. Σήμερα θα κάνουμε μια σύντομη αναφορά στις μεταβυζαντινές εκκλησίες που υπάρχουν στον Δήμο Περιστερίου. Κάποιες από αυτές μετρούν ήδη από 300 έως 400 χρόνια ιστορίας, όλες όμως κινδυνεύουν άμεσα και μόνο η ευαισθησία και το ενδιαφέρον μας μπορεί να τις διασώσει. Συγκεκριμένα στο Περιστέρι βρίσκονται οι εξής μεταβυζαντινοί ναοί.

Αγ. Γεώργιος –ο εσωτερικός χώρος με τις τοιχογραφίες

·     ΑΓΙΟΣ ΓΕΩΡΓΙΟΣ:  

Είναι καταχωρημένος, όπως και άλλοι ναοί, στο έργο του καθηγητή και ακαδημαϊκού Α. Ορλάνδου για τα «Μεσαιωνικά μνημεία της πεδιάδας των Αθηνών». Βρίσκεται στην οδό Λυσία, κοντά στην δεξιά όχθη του Κηφισού. Θεωρείται η πιο παλιά εκκλησία του Περιστερίου αφού χτίστηκε τον 16^ο αιώνα. Είναι μια δίκλιτη ξυλόστεγος βασιλική διαστάσεων 7,00Χ11,75 μ. που φέρει στο νότιο κλίτος της ημιεξάγωνη αψίδα ιερού. Το χώρισμα του κλίτους συντίθεται από δύο τεθλασμένα τόξα τα οποία βαίνουν επί ενός μέσου κίονος και επί δύο ημικιόνων προσκολλημένων επί δύο μικρών τοίχων. Υπολογίζεται ότι χτίστηκε στη θέση αρχαιότερου βυζαντινού ναού από τον οποίο προέρχεται προφανώς, το ακέραιο, μήκους 3,30 μ. μετά γλυπτής διακοσμήσεως επιστύλιο τέμπλο του νότιου κλίτους όπως και εντοιχισμένο θωράκιο στα σκαλοπάτια της εισόδου. Στην κόγχη του ιερού διατηρήθηκε άθικτη η εικόνα της Πλατυτέρας, ενώ στο νότιο τοίχο σώζονται επισκευασμένες εικόνες αγίων όπου διακρίνονται χαράγματα των ετών 1726 και 1728.

«1726 απριλίου 23 Σωφρόνιος μοναχός 1728

Εν μηνι απρυληου 23

Ηρθαμαι υsυ χαριν του αγηου γεωργηου

Σπυρίδων λουκάς κλπ.

Χρονολογία του 16^ου αιώνος»

Σήμερα η εκκλησία είναι μισογκρεμισμένη.

Αγ. Νικόλαος ο Χωστός

·     ΑΓΙΟΣ ΝΙΚΟΛΑΟΣ Ο ΧΩΣΤΟΣ:

Βρίσκεται στην ανατολική όχθη του Κηφισού, σχεδόν θαμμένος κάτω από τον τσιμεντένιο όγκο του Σταθμού των Υπεραστικών Λεωφορείων. Είναι χαρακτηριστικό δείγμα βυζαντινού τύπου εκκλησιών και υπολογίζεται ότι χτίστηκε τον 16^ο ή 17^ο αιώνα. Τον επιθετικό προσδιορισμό του «Χωστού» τον πήρε γιατί είναι χτισμένος κάτω από την επιφάνεια της γης. Μια νεότερη πινακίδα αναγράφει ότι «εξεχώθη» και «εδιορθώθη» το 1907.

Αγ. Τριάδα

ΑΓΙΑ ΤΡΙΑΔΑ:

Σύμφωνα με τον Α. Ορλάνδο βρίσκεται στο «Παλαιόν Περιστέρι» στη γωνία των δρόμων Κέννεντυ και Σ. Βενιζέλου. Είναι μικρή καμαροσκέπαστη βασιλική με ημιεξαγωνική αψίδα ιερού, διαστάσεων 5,40Χ8,30 μ. Πρόκειται για σπάνιο δείγμα μονόχωρου θολοσκεπούς ναϋδρίου της περιόδου της Τουρκοκρατίας και αποτελεί χαρακτηριστικό δείγμα της εποχής του. Για το λόγο αυτό το 1993 το Υπουργείο Πολιτισμού το χαρακτήρισε ιστορικό διατηρητέο μνημείο.

 Αγ. Θεόδωροι

·     ΑΓΙΟΙ ΘΕΟΔΩΡΟΙ:

Βρίσκεται νοτιοδυτικά των Κάτω Λιοσίων στην οδό Θηβών μπροστά στο ομώνυμο νεκροταφείο. Ανήκει στο Ίλιον αλλά σε όλα τα παλιά κείμενα αναφέρεται σαν εκκλησία του Περιστερίου. Χρονολογείται από τον 17^ο ή 18^ο αιώνα. Είναι μια μονόκλιτος καμαροσκέπαστος βασιλική με δύο τυφλές αψίδες από την κάθε μακρά πλευρά της, διαστάσεων 4,25Χ6,25. Πάνω από τη μικρή κόγχη και το υπέρθυρο είναι εντοιχισμένα αρχαία και βυζαντινά γλυπτά, «κατά δε τας γενέσεις των αψίδων είναι τοποθετημένοι αμφικιονίσκοι διλόβων παραθύρων». Πολύ πιθανόν στο ίδιο σημείο να υπήρχε αρχαίος ναός αφιερωμένος στον θεό Απόλλωνα. Στα 1853 ο ερευνητής Κυρ. Πιττακής μελέτησε, μεταξύ άλλων επιφανειακών ευρημάτων της περιοχής, ιδιαίτερα ένα βάθρο αγάλματος που βρέθηκε εντοιχισμένο στη μικρή αυτή εκκλησία. Το βάθρο που είναι από πεντελικό μάρμαρο έφερε την επιγραφή:

. (Α)ΠΟΛΛΩΝΙ

. ΚΡΑΤΗΣΠΑΜΦΙΛΟΥ

ΛΕΥΚΟΝΟΕΥΣ

Το άγαλμα δηλ. ήταν αφιερωμένο στον Απόλλωνα, έργο του γλύπτη Κράτη, υιού του Παμφίλου, από τον αρχαίο Δήμο της Λευκονόης  της Λεοντίδος φυλής (που από πολλούς ερευνητές θεωρείται πως ήταν στη συγκεκριμένη περιοχή)

Σήμερα η εκκλησία έχει παραμορφωθεί τόσο από αλλεπάλληλους εμπρησμούς και σοβαντίσματα, που έχουν αλλοιωθεί όλα τα αρχικά χαρακτηριστικά της.

Αγ. Γεώργιος

·     ΑΓΙΟΣ ΓΕΩΡΓΙΟΣ:

Βρίσκεται βορειοδυτικά των Αγίων Θεοδώρων στην ομώνυμη πλατεία στην περιοχή του Αγίου Ιεροθέου. Είναι μια μικρή ξυλόστεγος βασιλική με ημικυκλική αψίδα ιερού, διαστάσεων 4,10Χ5,60 μ. που χτίστηκε την περίοδο της Τουρκοκρατίας. Σήμερα στέκεται ταπεινά δίπλα στο μεγαλοπρεπή ναό του Αγίου Γεωργίου, αλλά δυστυχώς έχει παραμορφωθεί κι αυτή από αυθαίρετες επεμβάσεις και προσθήκες ακαλαίσθητων κτισμάτων.

Αγ. Γεώργιος στο κτήμα  Νάζου

·     ΑΓΙΟΣ ΓΕΩΡΓΙΟΣ:

Βρίσκεται κοντά στο Χαϊδάρι και είναι μια μικρή καμαροσκέπαστη βασιλική μετά νάρθηκος, διαστάσεων 4,50Χ10,40 μ., που καταλήγει σε ημικυκλική αψίδα ιερού. Γι΄ αυτήν την εκκλησία, ο Οδηγός Αθηνών Πειραιώς του Σ. Κουσουλίνου του 1900, αναφέρει ότι βρίσκεται εντός του κήπου του Νάζου στο Περιστέρι. Σήμερα η παλιά εκκλησία δεν υπάρχει. Μετά το σεισμό του 1999 και  τον έλεγχο της Τεχνικής Υπηρεσίας του Δήμου Χαϊδαρίου κρίθηκε επικίνδυνο να καταρρεύσει. Στο τέμπλο υπάρχουν τρεις μακρόστενες φορητές εικόνες άγνωστου εικονογράφου (στην άκρη δεξιά διακρίνεται ένας σωλήνας που στηρίζει την οροφή )

Αγ. Γεώργιος στο κτήμα  Νάζου-Ιερό

Βιβλιογραφία:

· «ΠΕΡΙΣΤΕΡΙ, η Ιστορία του Τόπου, το Χρονικό των Ανθρώπων», Ν. Θεοδοσίου, Εκδ. Ελευθερος Διάλογος-Αθήνα 1997.

· «Περιστέρι-Πορεία στο Χρόνο», επιμέλεια Θανάση Παπαευθυμίου, Εκδ. Δήμου Περιστερίου 2005.

· «ΙΛΙΟΝ πορεία στους Αιώνες», Μαρίνου Διώτη-Σπ. Γεωργόπουλου, Εκδ. Δήμου Ιλίου 1995.

· «Μεσαιωνικά Μνημεία της Πεδιάδας των Αθηνών και των Κλιτύων Υμηττού-Πεντελικού-Πάρνηθος και Αιγάλεω», Αθήνα, 1933.

(Πρώτη δημοσίευση στο περιοδικό πολιτιστική "ΕΝΝΕΑΔΑ", τ, 22ο, 2007)