Ο συγγραφέας-ποιητής Βασίλης Ρώτας (1889-1977)

Κολοκοτρώνης στην τέχνη του, Βελεστινλής στη διαφώτιση των απανταχού Ελλήνων, το λάλον ύδωρ

όλων των άλαλων του Κόσμου,

Ο Εις, ο της Θυμέλης εραστής,

Ο Ήλιος των Δικαίων,

Της Λευτεριάς και των αγώνων μας.

Γράφει ο κ. Καρυδάς Ι. Γρηγόριος

Καθηγητής Φιλολογίας Πανεπιστημίου Αθηνών,

Μέλος του Ε.Ε.Π. του Ιδρύματος.

Με δέος καταπιάνομαι την ώρα τούτη με ένα μύθο της ελληνικής γραμματείας που τα συγγραφικά του πονήματα, μιας γιομάτης δράσης, αγώνες τίμιους και βάσανα ολάκερης ζωής, τη μνήμη μου μόνιμα ερεθίζουν, τηνε βαστούν σε εγρήγορση δίνοντας της φωνή και δάδα για να μεταλαμπαδεύσει στο Παραϋστερα, μέσα από δύο ανυπόκριτες σελίδες, τα οράματα του Μέγιστου αυτού ανδρός, του δικού μας Παρηγορητή, Έλληνα και ανθρώπου, του Μπάρμπα Βασίλη Ρώτα, κατά πως τον προσφώναγε, γεμάτος σεβασμό και τρυφεράδα, ο άλλος Μέγας Όσιος των Γραμμάτων μας, ο ποιητής της Ρωμιοσύνης Γιάννης Ρίτσος.

Δύο λόγια ίσως δεν αρκούν για να τιμήσουν επάξια αυτόν τον  Άξιο, που το σωσίβιο έργο του μας σώζει σε ώρες δύστηνες από το βέβαιο πνιγμό μέσα στ΄απονέρια, μέσα στα χίλια άπατα τον κάθε έσωθεν και έξωθεν δεινών του δύσμοιρου Ελληνισμού. Για τούτον γράφτηκαν πολλά, χιλιάδες λόγια, έτσι που τα δικά μου φτωχά κι ασήμαντα θα ηχούν. Σάμπως και νάναι το Πολύ πιο αντάξιο απ΄ το Λίγο; Με δύο λογάκια μονάχα δε ξεσηκωθήκανε Λαοί; Το τοτινό «καλύτερα μιας χώρας ελεύτερη ζωή» ή των καιρών μας «το χώμα τούτο είναι δικό τους και δικό μας» των λίγων λόγων την τιμή, αξία δεν μαρτυρούν; Αυτά τα λόγια κάποτε εμείς δε βροντοφωνάξαμε και μας ξανάρθε λίγο φως, αχτίδα Λευτεριάς μετά από χρόνια λαίλαπα, μετά από Χάρο Γύψο; Έτσι και ΄γω αποτολμώ ένα σύντομο ταξίδι, με λόγια λίγα Λάκωνα, που συνάδουν όμως, καθώς λογαριάζω, στο πελώριο πνευματικό Μπόι του Τιμώμενου Μεγάλου.

Ο Βασίλης Ρώτας γεννήθηκε στο Χιλιομόδι της Κορινθίας. Από νωρίς ίδρυσε το ξακουστό Θεατρικό Σπουδαστήρι καθώς και το Λαϊκό Θέατρο Αθηνών. Το περιοδικό Λαϊκός Λόγος ήταν απότοκο της συνεργασίας του με την επίσης σπουδαία Κυρά των Γραμμάτων μας και σύντροφο της ζωής του εκ Μάνης ορμώμενης Βούλας Δαμιανάκου. Ακραιφνής Επαναστάτης και Δημοτικιστής δήλωνε πάντα παρών στους λαμπρούς αγώνες του Έθνους για Λευτεριά, προκοπή και Ανεξαρτησία. Ο Βασίλης Ρώτας μετέφρασε μοναδικά και αξεπέραστα όλο το έργο του William Shakesreare (1564- 1616). Οι μεταφράσεις του αυτές θεωρούνται αριστουργηματικές και ανεπανάληπτες, καθώς δημόσια ομολογούν οι πλέον διαπρεπείς Έλληνες και ξένοι ειδικοί. Δούλεψε εξαιρετικά πάνω στον Ησίοδο (8ος π.Χ. αι), Henrick Ibsen ( 1828- 1906), Friedrich Schiller (1759-1805), Gerhardt Hauptmann (1826-1946), Leon Tolstoi (1828- 1910), William Shakespeare, Αριστοφάνη κ.α.

Το εξαιρετικά ποιοτικό έργο του και κυρίως το θεατρικό αποπνέει αισιοδοξία, πίστη και αγάπη για τη ζωή και τον άνθρωπο. Στο κορυφαίο θεατρικό του δημιούργημα «Κολοκοτρώνης ή η νίλα του Δράμαλη» εξαίρει τη διαρκή αναζήτηση του ανθρώπου, τον ατέρμονο πόθο του για «του Πνεύματος την Ελευθερία», για την επικράτηση παγκόσμια πανελεύθερου φρονήματος και βούλησης που θα οδηγήσει νομοτελειακά «σύμπαν και άπαν» το Έθνος σε παραπέρα αξιοσύνη και λαμπράδα. Γιατί «τιμή και άνοδος της πατρίδας, τιμή και άνοδος του ανθρώπου» σημαίνει. Τα θεατρικά έργα αυτού του προκλητικά κραυγαλέου κήρυκα του πατριωτισμού βρίθουν τετράγωνων σκέψεων και λαϊκοποιητικών στοιχείων πνευματώδους αστεϊσμού.

Σκιτσάροντας ο Βασίλης Ρώτας τους ήρωες του με ρεαλισμό και λαϊκό χιούμορ, όπως ακριβώς κάνει και ο Shakespeare, δημιουργεί μια ευφρόσυνη ατμόσφαιρα που ξελαφρώνει την ψυχή από την όποια βαριά δραματικότητα που χαρακτηρίζει συνήθως τα ιστορικά έργα. Με λόγο πάντοτε σταράτο και ευθύ κατακεραυνώνει τους δωσίλογους και τους ξένους κατακτητές, εξακοντίζοντας τα βέλη του, στα ομόθεμα με το 1821 έργα του, ενάντια στους Κοτζαμπάσηδες και Δεσποτάδες και σε όλους τους επίλοιπους που προσκυνούνε τον εκάστοτε Εφέντη Πασά. Πολεμά με άλλα λόγια, με την πένα του, όσους ολιγωρούν για το Άδικο, ξένους και δικούς, παραλληλίζοντας με μαεστρία εξαίρετη, τα χρόνια της τουρκοκρατίας με τα δεινά της εποχής του, δηλ. Α΄και Β΄ Παγκόσμιο πόλεμο, Κατοχή, εμφύλιο, Αντάρτικο, Δεκεμβριανά κ.α. Σε όλα τα προαναφερθέντα κοσμοϊστορικά γεγονότα έλαβε ενεργά μέρος ως στρατιώτης και στρατιωτικός που ταλαιπωρήθηκε, αιχμαλωτίστηκε και τράβηξε τα πάνδεινα λόγω των ανυπότακτων πολιτικών και κοινωνικών πεποιθήσεων του.

Παρ' όλους τους κατατρεγμούς το συγγραφικό του ταλέντο παρέμεινε αλώβητο. Γεμάτος θυμοσοφία στολίζει τα έργα του με ντοπιολαλιές συνταιριάζοντας ιδανικά παροιμίες και ιδιώματα χρησιμοποιώντας φόρμες και τυπολογία του Καραγκιόζη που κυριολεκτικά λάτρευε. Ως μάστορας δεινός του Λόγου, ως τέλειος γλωσσοπλάστης, μας άφηκε ένα έργο χείμαρρο, ένα ολάκερο θησαυρό απ' όπου αναδύονται συνήθως έντονα λαϊκά στοιχεία. Οι ήρωες του Βασίλη Ρώτα οφείλουν να είναι σύμβολα, που ένα και μοναδικό σκοπό υπηρετούν: Την προστασία του πάναγνου Λαού από το άδικο και την παρακμή. Ένας εραστής, μια εμπασιά του Φωτός υπήρξε ο μπάρμπα Βασίλης Ρώτας που δίδασκε περηφάνια, ανδρειοσύνη και ισότητα, γι' αυτό και πολέμησε με δόντια και με νύχια δυνάστες κι αφεντάδες, γι' αυτό όμως και κείνοι δεν τον άφηκαν απλέρωτο, δοκίμασε το θυμό τους στο πετσί του.

Τα όπλα τους γνωστά στους παροικούντες εν Ιερουσαλήμ: χειροπέδες, εξορίες και λυσσαλέος παραγκωνισμός του έργου του. Αυτά και άλλα εξευτελιστικά πήρε ως ανταμοιβή για όσα δωρήματα χάρισε στο λαό και τον κόσμο ολάκερο. Εκείνος όμως ήταν από ατσάλι. Μαζί με τον Γεράσιμο Σταύρου και το Γιώργο Κοτζιούλα οργανώνει στα πέτρινα χρόνια το Θέατρο του βουνού τιμώντας με παροιμιώδεις παραστάσεις τη Γη του «ετούτη τη Γη με τις αιματοβαφτισμένες πέτρες». Ο αδρός, πηγαίος και δίκαιος Λόγος του που πηγάζει κατευθείαν μέσα από τα σπλάχνα των αρχαίων τραγικών αλλά και των Ηρώων του 21, συγκινεί και θα συνταράσσει πάντοτε βαθύκαρδα τον Ελληνικό Λαό. Οι ήρωες της Παλιγγενεσίας αποτελούσαν για τον Ρώτα κίνητρα γραφής, ήσαν τα καταδικά του παιδιά. Είναι απορίας άξιον πώς κατάφερε ο άνθρωπος αυτός ως ποιητής, διηγηματογράφος και θεατρικός συγγραφέας να καταγράψει με ακρίβεια και σπάνιο ταλέντο όλες τις ανισότητες της εποχής του. Δεν κιότεψε ποτέ μπροστά σε τίποτα και ούτε λησμόνησε πως ήταν απόγονος του Γέρου του Μωριά και των Μεσολογγιτών. Το θέατρο του γεμάτο ήθος Εθνικό ωθεί τους Λαούς στο Μέγιστο δυνατό φρονηματισμό.

Βέβαια για να γίνει το έργο του γνωστό πέρασε από σαράντα κύματα πλην όμως στο τέλος θριάμβευσε. Έργα του παρουσιάστηκαν από το Εθνικό Θέατρο μέχρι το εξωτερικό, από την Ακροναυπλία μέχρι τη Φολέγανδρο και την Ανάφη όπου βρήκε μάλιστα συμπαραστάτισσα των ηθικών του αρχών την αδιάφθορη ηρωίδα Ηλέκτρα Αποστόλου. Σε όλα, ακόμα και στα πιο απάτητα βουνά της εποχής του Αντάρτικου, παίχτηκαν έργα του με απίστευτη επιτυχία. Χώροι κατάμεστοι από διψασμένο για θέατρο και μεγάλα μηνύματα κοινό, αφού τα έργα του διαλύουν «την αντάρα, την τσίκνα που σκεπάζει τα μάτια». Οι σφιχτοδεμένες σκηνές των έργων του, ο χυμώδης λόγος του, η πολεμική του κατά της κάθε εξουσίας που καταπιέζει το λαό, η απέχθεια του στη δουλοπρέπεια, τα Grotesko* στοιχεία των πονημάτων του που αναφέρονται σε συγκρούσεις ιδεολογικών αντιλήψεων, σε βλέψεις θα έλεγε κανείς ετερόκλητων συμφερόντων, αποτελούν στοιχεία λατρείας για τους αναγνώστες ή τους θεατές των γεμάτων Ελληνοπρέπεια και ηθικές αρχές εξαίσιων έργων του.

Κλείνοντας τη μικρή αυτή περιδιάβαση στο έργο του Βασίλη Ρώτα θεωρώ καθήκον μου στη μνήμη του, να αναφέρω μερικά πρόσωπα Αθανάτων της Ελληνικής Γραμματείας που έκριναν, αγάπησαν, εγκωμίασαν, απήγγειλαν και έπαιξαν στις θεατρικές παραστάσεις των έργων του, όπως οι Γιάννης Ρίτσος, Οδυσσέας Ελύτης, Γιάννης Τσαρούχης, Μάνος Κατράκης, Ελένη Παπαδάκη, Βάσω Μανωλίδου, Τάκης Μουζενίδης, Νότης Περιγιάλης, Αλέκα Κατσέλη, Λυκούργος Καλλέργης, Βασίλης Βασίκας, Μήτσος Λυγίζος, Σπύρος Βασιλείου, Φώτος Πολίτης, Γεώργιος Γληνός, Έλλη Αλεξίου, πρωτοπρεσβύτερος Πυρουνάκης, Γιάννης Κορδάτος, Γιάννης Σιδέρης, κ.α.

Όλη η ύπαρξη του σπουδαίου αυτού ανθρώπου «ψυχή και πνεύμα, λαχτάρα της καρδιάς για λευτεριά, τη φρίκη του βιασμού και της τυράννιας, τη δίψα για το Δίκαιο» υπηρέτησε. Άμποτε το έργο του, αν και πολλάκις παραγκωνισμένο από τους γνωστούς αγνώστους φορείς, ας μην πάψει νυν και αίεν να είναι λαοφίλητο και άρα καταξιωμένο από τον πάντοτε λεβέντικο, παρ' όλες τις τυράγνιες Ελληνικό Λαό.

Grotesko* , γαλλ, Grotesque, γελοιογραφική υπερβολή για να τονισθεί το κακό και το άσχημο

Τα έργα του Βασίλη Ρώτα διατίθενται από τις εκδόσεις ΕΠΙΚΑΙΡΟΤΗΤΑ, Μαυρομιχάλη 60

(Πρώτη δημοσίευση του άρθρου στο περιοδικό πολιτιστική ΕΝΝΕΑΔΑ, τ. 19^ο, 2005)