Σουρεαλισμός- Συμβολισμός

Salvador Dali: Το μαλακό ρολόι τη στιγμή της πρώτης έκρηξης

Γράφει και επιμελείται

ο Γεράσιμος Γ. Γερολυμάτος

Ο Σουρεαλισμός και ο Συμβολισμός ανήκουν στα λεγόμενα Μοντέρνα καλλιτεχνικά κινήματα. Ο Σουρεαλισμός εγκαινιάστηκε το 1924 με ένα γραμμένο από τον Αντρέ Μπρετόν μανιφέστο, όπου και περιγραφόταν σαν «καθαρός αυτοματισμός». Αν και ο ορισμός αυτός ταίριαζε περισσότερο στη σουρεαλιστική λογοτεχνία και λιγότερο  στη σουρεαλιστική Τέχνη, η φήμη του Σουρεαλισμού στηρίζεται κυρίως στο έργο ζωγράφων και γλυπτών, όπως οι Σ. Νταλί, Μ. Έρνστ, Χ. Μιρό, Χ. Άρπ, κ.α.

Κύριος φορέας έκφρασης και προβολής των σουρεαλιστικών ιδεών και έργων ήταν τα διάφορα σουρεαλιστικά περιοδικά. Η «Σουρεαλιστική Επανάσταση»  (La Revolution Surrealiste) εκδόθηκε στο Παρίσι το 1924 από τους Μπρετόν, Ελυάρ, Αραγκόν κ.α και μέχρι το 1929, οπότε σταμάτησε να κυκλοφορεί φιλοξένησε συνεργασίες των Ντεσνός, Ντε Κίρικο, Μαν Ραίη, Έρνστ, Πικάσο και Μασόν. Άλλα σουρεαλιστικά περιοδικά ήταν το «Ο Σουρεαλισμός στην υπηρεσία της Επανάστασης» που ο Μπρετόν το θεωρούσε το καλύτερο σουρεαλιστικό περιοδικό και εκδιδόταν από το 1930-33, η επιθεώρηση «Μινώταυρος», το Διεθνές σουρεαλιστικό Δελτίο «Bulletin International du Surrealisme» στο Βέλγιο και το δελτίο του Λονδίνου «London Bulletin» από to 1938-1940 και το «Άποψη»,  «View» στην Νέα Υόρκη από 1940-47, και «VVV» από το 1942-44.

Giorgio De Chirico «Piazza d' Italia»

Οι πίνακες των σουρεαλιστών μπορούν να καταταγούν σε δυο βασικές κατηγορίες: Η πρώτη, που αντιστοιχεί περίπου σε  ό,τι ο Νταλί ονομάζει «ονειρικά αντικείμενα ζωγραφισμένα με το χέρι», χρησιμοποιεί συμβατικές βασικά τεχνικές για να αποδώσει φανταστικές εικόνες, όπως οι αινιγματικές πλατείες του Ντε Κίρικο, ή τα «μαλακά ρολόγια» του Νταλί. Η δεύτερη αντίθετα κατηγορία, χαρακτηρίζεται  από την επινόηση νέων τεχνικών, όπως το φροτάζ του Έρνστ, τη χαλκομανία (ένα είδος μονοτυπίας) του Ντομίνγκες, ή την άμορφη αφηρημένη ζωγραφική του Μασόν. Και στις δυο πάντως περιπτώσεις, στόχος των σουρεαλιστών ήταν να αναμίξουν το λογικό με το άλογο, και χρησιμοποιώντας τα όνειρα, το στοιχείο του τυχαίου και έναν πέρα από κάθε αισθητική ή ηθική μέριμνα αυτοματισμό, να δημιουργήσουν μια νέα πραγματικότητα, μια υπερ-πραγματικότητα (sur-realite).

H μεγάλη άνθιση του σουρεαλιστικού κινήματος συμπίπτει λίγο-πολύ με τη δεκαετία του 1930 και εκτός της Γαλλίας σουρεαλιστικές ομάδες έδρασαν στις περισσότερες χώρες του κόσμου και ειδικά στην Αμερική άσκησε μια απελευθερωτική και ζωογόνα επίδραση στην εκεί Τέχνη. Τον όρο «σουρεαλιστικό» επινόησε ο ποιητής Απολιναίρ το 1917 για να περιγράψει τη θεατρική του παρωδία «Οι Μαστοί του Τειρεσία». Σήμερα χρησιμοποιείται ορισμένες φορές και σε συσχετισμό με τις φανταστικές, τρομακτικές ή αλλόκοτες εικόνες που υπάρχουν στην Τέχνη οποιασδήποτε εποχής.

Νίκος Εγγονόπουλος, «Ποιητής και μούσα»,1938

Ο Συμβολισμός είναι ένα κίνημα στην ευρωπαϊκή Τέχνη και λογοτεχνία (1885-1910). Βασική αρχή του ήταν η απόρριψη της απεικόνισης και του στοιχείου της «αντικειμενικότητας» και η υιοθέτηση της άποψης ότι η τέχνη πρέπει να «υποβάλλει» τις ιδέες της με σύμβολα. Η έξαρση της υποκειμενικότητας και το ενδιαφέρον για το θρησκευτικό μυστικισμό από τη μια μεριά και το ερωτικό και παρακμιακό στοιχείο από την άλλη, αποτελούσαν βασικά χαρακτηριστικά του. Μερικοί από τους γνωστότερους συμβολιστές ζωγράφους ήταν οι: Ρεντόν, Γκ. Μορώ, Πυβί ντε Σαβάν, Φ. Χόλντερ, Γκ. Κλίμτ, Γ. Τούροπ, Τζ. Σεγκαντίνι κ.α.

Γνωστότεροι από τους έλληνες σουρεαλιστές και συμβολιστές ζωγράφους είναι οι: Νίκος Εγγονόπουλος, Πανταλέων, Δέρπαπας κ.α