Ο Ρυθμός στο Σύμπαν και στην Τέχνη

Γράφει ο Γεράσιμος Γ. Γερολυμάτος

     1.  Ο Ρυθμός και η περιοδικότητα είναι κινητικές μορφές έκφρασης του χρόνου σε σχέση με το χώρο και την ύλη. Οι κινητικές αυτές μορφές προσδιορίζουν την έκταση (διάρκεια) της χρονικότητας με αριθμούς μαθηματικούς στη βάση της αδιάλειπτης επαναληπτικότητας. Η Γη περιστρέφεται ασταμάτητα γύρω από τον Ήλιο και από τον εαυτό της, ολοκληρώνοντας μια πλήρη περιστροφή σε διάρκεια 24 ωρών. Δεν είναι οι 24 ώρες το πλέον σημαντικό μέγεθος, αλλά το ίδιο το φαινόμενο της σταθερής περιοδικότητας της περιστροφής, που έχοντας το χαρακτήρα του αξιώματος μας επέτρεψε να διαιρέσουμε σε ώρες και λεπτά τη διάρκεια αυτού του σταθερού φυσικού φαινομένου της περιστροφής, προκειμένου να ρυθμίσουμε τις ανάγκες της ζωής μας και να βάλουμε μια τάξη-κατανοητή για εμάς- στην φαινομενική απεραντοσύνη του σύμπαντος κόσμου.

2.   Ο χρόνος των ωρών, των λεπτών και των δευτερολέπτων που χρησιμοποιούμε στην καθημερινή μας ζωή, δεν είναι ο χρόνος του σύμπαντος κόσμου, αλλά μόνο η ιδέα που έχουμε σχηματίσει για εκείνον βασιζόμενοι στην παρατήρηση της σταθερής περιοδικότητας των φαινομένων του κόσμου. Ο ανθρώπινος χρόνος είναι ένα λογικό δημιούργημα που έχει αξία μόνο για  εμάς.

3.   Ο Ρυθμός ως έκφραση του χρόνου, διέπει με ποικίλες μορφές όλες τις κινήσεις του σύμπαντος κόσμου. Από τις ρυθμικές κινήσεις των πλανητών και τις σταθερές εναλλαγές των φαινομένων του ουρανού, μέχρι τις περιοδικές διαδοχές των εποχών, τις σταθερές επανεμφανίσεις των ανέμων, τις ρυθμικές κινήσεις των κυμάτων και των φαινομένων της παλίρροιας και της αμπώτιδος, από τον γενετήσιο κύκλο των όντων μέχρι την ανθοφορία  των φυτών και των δέντρων και ακόμα μέχρι τον ρυθμό της αναπνοής, την συστολή και τη διαστολή των πνευμόνων και της καρδιάς, την κυκλοφοριακή λειτουργία του αίματος και τους σφυγμούς των αρτηριών. Ο Ρυθμός διέπει τα πάντα ως σημείο ζωής και διάρκειας, χαρακτηρίζεται δε από την αρμονία σε ότι αφορά την σταθερή διαδοχικότητα και επανάληψη των σημείων του πάνω στη γραμμή της συνέχειας του.

4.   Από όλα τα πράγματα η Μουσική διακατέχεται περισσότερο από τον Ρυθμό και είναι ο κύριος εκφραστής-φορέας των ιδιοτήτων του Ρυθμού μέσω της μουσικότητας, όπως είπε ο Σοπενχάουερ. Αλλά και στον Πυθαγόρα ήταν γνωστή η αρμονία και η μουσική των άστρων.

5.   Η δυσαρμονία είναι διαταραχή και διακοπή της αρμονικής ενότητας του Ρυθμού και ένδειξη δυσλειτουργίας και διάλυσής της. ( Αρρυθμία)

     6.  Ο Ρυθμός διακατέχει και τη ζωγραφική στην οποία τηρουμένων των διαφορετικών μέσων υλοποίησης και έκφρασης, αλλά και της ιδιαιτερότητάς της ως τέχνης, εκφράζεται όχι ως χρόνος, όπως συμβαίνει στη μουσική, αλλά ως χώρος και αναλύεται σε χρωματικό ρυθμό, σε τονικότητα και σε ρυθμό γραμμικό-σχηματικό. Αυτή η διαπίστωση οδήγησε τον Καντίνσκυ στον πειραματισμό της εξερεύνησης της σχέσης που διέπει την μουσική με τη ζωγραφική. Κοινός τους συντελεστής είναι ο Ρυθμός με τις διαφορετικές για την κάθε μια  από τις δύο Τέχνες εκφράσεις του. Το ίδιο συμβαίνει και με όλες τις άλλες Τέχνες.

7.    Ο Ρυθμός κινεί το σύμπαν και διατηρεί δια παντός την κίνηση αυτή μέσα στα όρια της ευρυθμίας που είναι και η φυσιολογική, αρχετυπική μετακοσμική κατάσταση του σύμπαντος. Όλα τα ουράνια σώματα και όλα τα πλάσματα και πράγματα πάνω στη γη έχουν το δικό τους ρυθμό, που όμως εναρμονίζεται πλήρως και υπόκειται στη δυναμική του συμπαντικού Ρυθμού που τα προσδιορίζει απόλυτα και νομοτελειακά.

8.      Ο προσωπικός Ρυθμός κάθε έμβιου όντος προσιδιάζει στον χαρακτήρα και στις ανάγκες της ιδιαίτερης φύσης του. Αυτό είναι αληθινό, όχι μόνο ανάμεσα σε διαφορετικά είδη όντων, αλλά με ελαφρές διαφοροποιήσεις ανάμεσα και σε ομοειδή όντα.

9.      Η έννοια της προσαρμοστικότητας υποδηλώνει την υποχρεωτική-για την επιβίωσή του- αναγκαστική μετάβαση του όντος από την κατάσταση του φυσικού προσωπικού του ρυθμού, σε μια νέα κατάσταση ρυθμού. Αυτή η μετάβαση-αλλαγή γίνεται κάτω από την πίεση εξωτερικών αιτιών, αφού υπό φυσιολογικές συνθήκες κανένα ον δεν είναι πρόθυμο να μεταβάλλει τον προσωπικό του ρυθμό. Σε κάθε περίπτωση, η μετάβαση από την κατάσταση του φυσικού ρυθμού σε μια άλλη νέα, υπαγορεύεται και περιορίζεται από τα όρια της φυσικής αντοχής και της ιδιαίτερης φύσης του όντος. Μέχρι του σημείου αυτού, μπορεί να αποδειχτεί βάσιμη η θεωρία της εξέλιξης του Δαρβίνου. Μια μετάβαση μεγάλης απόκλισης από τον φυσικό ρυθμό του όντος, θα το σκότωνε τελικά. Τούτο σημαίνει ότι είναι δυνατή μόνο μια μετάβαση σε μια συγγενική, προς τον φυσικό ρυθμό κατάσταση, όχι όμως μεγαλύτερης απόκλισης από όση θα επέτρεπε η φυσική αντοχή του όντος. Η καμηλοπάρδαλη π.χ, μπορεί να ανέπτυξε το μακρύ της λαιμό όταν αναγκάστηκε λόγω έλλειψης χόρτου να αναζητήσει την τροφή της στα κλαδιά των ψηλών δέντρων, αλλά δε θα μπορούσε ποτέ να γίνει σαρκοφάγος. Αν δεν προσαρμοζόταν με τον τρόπο που το έκανε, απλά θα ήταν καταδικασμένη να πεθάνει. Η αλλαγή του φυσικού ρυθμού ενός όντος δε γίνεται αυτόματα, αλλά τίθεται η προϋπόθεση εύλογου χρονικού διαστήματος για τον εναρμονισμό του με τις νέες συνθήκες ζωής του. Η χρονική διάρκεια εναρμόνισης αλλά και η ευέλικτη ικανότητα μεταβολής του φυσικού ρυθμού, δεν είναι ίδια για όλα τα όντα  και ποικίλει από λίγο ή πολύ, ως καθόλου, ακόμα και για ξεχωριστά άτομα του ίδιου είδους.

(Από τις σημειώσεις μου: «Τετράδια φιλοσοφικών λόγων»)