Ο ζωγράφος Raffaello Santi (1483-1520)

Madonna Granduka.1504

Του Γεράσιμου Γ. Γερολυμάτου

Ο Ιταλός ζωγράφος Raffaello Santi, από το Ουρμπίνο, μπορεί δίκαια να συμπεριληφθεί, μαζί με τον Λεονάρντο και τον Μιχαήλ Άγγελο, στη μεγάλη καλλιτεχνική τριανδρία των αρχών του 16^ου αι. Ο Ραφαήλ δεν είχε τις τεράστιες γνώσεις του Λεονάρντο, ούτε την ένταση που χαρακτηρίζει το έργο του Μιχαήλ Αγγέλου. Σε αντίθεση με τους δύσκολους χαρακτήρες των προηγούμενων, ο δικός του χαρακτήρας ήταν πράος και προσηνής και αυτό του εξασφάλισε ευρεία κοινωνικότητα και μεγάλη εύνοια στους κύκλους των λογίων και των αξιωματούχων.

Νεότερος σε ηλικία από τους άλλους δύο, ήταν μαθητής του φημισμένου ζωγράφου από την Περούτζια, Pietro Vannucci γνωστού ως Perugino (1446-1523). Το έργο του Ραφαήλ φανερώνει τις άριστες γνώσεις του στο σχέδιο, αλλά αυτό που ομολογουμένως το διακρίνει, είναι η αίσθηση της τέλειας αρμονίας στη σύνθεση. Σε αντίθεση με τους καλλιτέχνες της πρώιμης Αναγέννησης, βρήκε τον τρόπο να διευθετεί ένα σύνολο ελεύθερα κινούμενων μορφών στο χώρο, δίχως να χάνει η εικόνα την αρμονική της σύνθεση. Μια ακόμη χαρακτηριστική ιδιότητα του έργου του, είναι η ομορφιά των μορφών που απεικονίζει, αποτέλεσμα ίσως της ευαίσθητης ιδιοσυγκρασίας του, που έτεινε στην εξιδανίκευση.

Sistine Madonna, 1513

Στην παραγωγή του Ραφαήλ, που περιορίστηκε από το γεγονός του πρόωρου θανάτου του σε ηλικία τριανταεπτά ετών, αν και περιλαμβάνονταν εξαίσιες τοιχογραφίες με μυθολογικές σκηνές, όπως αυτή με την «Νύμφη Γαλάτεια», τα πιο χαρακτηριστικά έργα του ήταν θρησκευτικά και είχαν ως θέμα τους την απεικόνιση της Madonna. Το όραμα του Ραφαήλ για την Παναγία, όπως παρατηρεί ο Gombrich, υιοθετήθηκε από τις επόμενες γενιές με τον ίδιο τρόπο που υιοθετήθηκε η αντίληψη του Μιχαήλ Αγγέλου για το Θεό-Πατέρα. Πρόκειται για την εξέλιξη, με νέους όρους, του αρχαιότατου εκείνου φυσικού προτύπου της θεάς-μητέρας, που συναντάμε στην αρχαία Αίγυπτο στη μορφή της Ίσιδος και του μικρού Ώρου και το οποίο «πέρασε» και στον Χριστιανισμό. Ο Ραφαήλ απέδωσε την αγία αυτή μορφή, ως το τέλειο πρότυπο της μητρότητας στην τέχνη της δύσης.

Ωστόσο, ο Ραφαήλ, είχε ως ένα βαθμό απομακρυνθεί από την πιστή μίμηση της φύσης, που τόσο επιδίωκαν οι καλλιτέχνες του 15^ου αιώνα. Η κατεύθυνση του Ραφαήλ, ήταν αντίστροφη από εκείνη της κλασικής εποχής, όπου το ιδανικό του κάλλους, είχε δημιουργηθεί σιγά-σιγά μέσα από τη σχηματοποίηση των καλύτερων μορφών της φύσης. Η ίδια η φύση, ήταν το μοντέλο του αρχαίου καλλιτέχνη, ενώ στην περίπτωση του Ραφαήλ, ήταν η εξιδανικευμένη ιδέα της. Για την ακρίβεια, είχε ξεπεράσει την φύση στην προσπάθεια του, να τη φέρει πιο κοντά στην ιδέα της ομορφιάς, που είχε σχηματίσει μελετώντας την κλασική τέχνη. Αυτή η υποκειμενική εξιδανίκευση εξηγεί το γεγονός, πως οι μορφές των έργων του δεν εμπνέονταν από πραγματικούς ανθρώπους, αλλά από ένα φανταστικό τύπο ομορφιάς που είχε εμπνευστεί ο ίδιος.

Η Νύμφη Γαλάτεια, 1512-1514

 (Σχετική με το έργο του Ραφαήλ, υπήρξε η «Αδελφότητα των Προραφαηλιτών», που ήταν μια ομάδα ζωγράφων που δραστηριοποιήθηκε στην Αγγλία τον 19^ο αιώνα και η οποία ένιωθε απέχθεια για την θεατρική επίδειξη της επίσημης ακαδημαϊκής τέχνης, που κατά δική της ομολογία βασιζόταν στο έργο του Ραφαήλ. Το πιο χαρισματικό μέλος αυτής της Αδελφότητας ήταν ο ζωγράφος Dante Gabriel Rossetti (1828-1882), γιος ενός Ιταλού πρόσφυγα. Αυτοί, πίστευαν, πως η τέχνη είχε χάσει την ειλικρίνεια της δια μέσου του Ραφαήλ και των οπαδών του, που εκθείαζαν τη μέθοδο της εξιδανίκευσης της φύσης και την αναζήτηση της ομορφιάς σε βάρος της αλήθειας. Το όνομα της Αδελφότητας ως «Προραφαηλιτών», υποδήλωνε ακριβώς την άρνηση των ιδεών του Ραφαήλ, της ώριμης Αναγέννησης και των διαδόχων της).

Παραπομπές:

E.H.GOMBRICH: «Ιστορία της Τέχνης»- Μ.Ι.Ε.Τ-1994

ELEANOR C. MUNRO: «Παγκόσμια Εγκυκλοπαίδεια της Τέχνης»- Ελλην. Έκδοση 1994.

H. READ: «Λεξικό Εικαστικών Τεχνών». Υποδομή. Αθήνα 1985