Ο Ύμνος προς την Ελευθερία του Δ. Σολωμού και η ιστορική του καταγραφή για την Ευρωπαϊκή στάση έναντι της Επανάστασης

Ντελακρουά 'Η Ελλάδα στα ερείπια του Μεσολογγίου"

του Γεράσιμου Γ. Γερολυμάτου

Από τα 158 τετράστιχα του Εθνικού μας Ύμνου, πόσα να γνωρίζουμε οι περισσότεροι, παρά μόνο μέχρι τέσσερα; Και όμως, μια ανάγνωση τους, θα μας φώτιζε, καθώς θα βλέπαμε την ιστορική άποψη του Δ. Σολωμού για τα γεγονότα της εποχής του, που την καταθέτει στους στίχους του ολοκάθαρα, πίσω από τους ποιητικούς συμβολισμούς.

Μιλάει, για το ρόλο διάφορων εθνών απέναντι στην Ελληνική Επανάσταση, με ένα τρόπο που πολύ θα βοηθούσε στην κατανόηση της ευρωπαϊκής "συμμαχίας" και "αλληλεγγύης", όπως εκδηλώνεται  σήμερα στην κρίση.  Μια ανάλογη αναφορά κάνει επίσης και στα τετράστιχα 9-12, όπου μεταξύ άλλων γράφει: «Σύρε νάβρης τα παιδιά σου, Σύρε ελέγαν οι σκληροί»

22. Γκαρδιακά χαροποιήθη

Και του Βάσιγκτον η γη,

Και τα σίδερα ενθυμήθη

Που την έδεναν και αυτή.

Ξεκινάει με μια θετική αναφορά εις του Βάσιγκτον τη γη, την φιλελεύθερη  Αμερική. Ως σίδερα που την έδεναν, εννοεί την επικυριαρχία του Αγγλικού Στέμματος. Βεβαίως ο αμερικανικός φιλελληνισμός υπήρξε και τεκμηριώνεται και από τις πηγές. Ωστόσο η αμερικανική συμπαράσταση είχε μόνο λαϊκή έκφραση και όχι κρατική. Η αμερικανική ηγεσία, παρά τη φιλελληνική στάση του αμερικανικού λαού και κάποιων επιφανών πολιτικών, όπως ο Κλέι, υπήρξε φιλοτουρκική. Η πολιτική της Αμερικής, προσηλωμένη στο δόγμα Μονρόε, παρά τις επίσημες υπέρ της ελληνικής ανεξαρτησίας διακηρύξεις, προσδοκούσε, απαθής και αμέτοχη σε βοήθεια προς τους επαναστατημένους Ελληνες, την εύνοια της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας προκειμένου επιτέλους να υπογράψει την πολυπόθητη γι' αυτήν εμπορική συμφωνία με την Τουρκία και να εκτοπίσει έτσι τα αγγλικά συμφέροντα.

23. Απ’ τον πύργο του φωνάζει,

Σα να λέη σε χαιρετώ,

Και τη χήτη του τινάζει

Το Λεοντάρι το Ισπανό.

Συνεχίζει σε αυτό το τετράστιχο με την Ισπανία, που βλέπει θετικά την Επανάσταση, κυρίως οι Ισπανοί φιλελεύθεροι που αγωνίζονταν για το Σύνταγμα του 1812 και κατά της παλινόρθωσης της απολυταρχίας του Φερδινάνδου Ζ’. Αυτός, το 1823 τάχθηκε με την Ιερά Συμμαχία κατά της Ελληνικής Επανάστασης, φοβούμενος το επαναστατικό κίνημα που είχε ξεσπάσει στη χώρα του εκείνα τα χρόνια και που το είχε καταστείλει με τον Γαλλικό στρατό, με εντολή της Συμμαχίας. Από αυτό, μπορεί να συναχθεί, ότι ο Σολωμός με τον χαιρετισμό του στο Λεοντάρι το Ισπανό, αναφέρεται στους Ισπανούς Φιλελεύθερους.

24. Ελαφιάσθη της Αγγλίας

Το θηρίο, και σέρνει ευθύς

Κατά τ’άκρα της Ρουσίας

Τα μουγκρίσματα της οργής.

Αμέσως μετά, περνάει στην Αγγλία, βασική πρωταγωνίστρια δύναμη, που ήταν ενάντια στην Επανάσταση. Τους Άγγλους ενδιέφερε η παρεμπόδιση της καθόδου των Ρώσων στη Μεσόγειο. Το τελευταίο ενδεχόμενο ανησυχούσε ιδιαιτέρως την Αγγλία και τη Γαλλία, που επίσης κράτησε εχθρική στάση. H υπόνοια μάλιστα ότι την Ελληνική Επανάσταση είχαν υποκινήσει οι Ρώσοι - υπουργός Εξωτερικών του τσάρου την ίδια εποχή ήταν ο Καποδίστριας - προκαλούσε ακόμη ισχυρότερα ανακλαστικά, ιδιαίτερα της Αγγλίας που έβλεπε ότι μια ανεξάρτητη και ελεύθερη Ελλάδα, θα ήταν ανταγωνιστική ναυτική δύναμη για τα αγγλικά συμφέροντα.

25. Εις το κίνημά του δείχνει

Πως τα μέλη είν’ δυνατά

Και στου Αιγαίου το κύμα ρίχνει

Μια σπιθόβολη ματιά.

Ετσι ακριβώς εξηγείται ο αγγλικός φιλοτουρκισμός στις αρχές του Αγώνα. Στο αναγεννώμενο ελληνικό έθνος η Αγγλία αναγνώρισε μια ναυτική δύναμη, έναν αντίπαλο που έπρεπε να πνιγεί στο λίκνο του (βλ. Democratie Iliadou, Les Balkans jouet de la pratique des Puissances europeennes pendant les XVIII et ΧΙΧ Siecles, Balkan Studies, Thessaloniki, τ. 16, 1975, σ. 175). Ξένοι με τη θάλασσα οι Τούρκοι, χρησιμοποιούσαν άγγλους αξιωματικούς στα πληρώματα - αναφέρεται μάλιστα ότι πάνω από ογδόντα βρήκαν τον θάνατο τη στιγμή της πυρπόλησης της τουρκικής ναυαρχίδας στη Χίο από τον Κανάρη. Γνωστή είναι άλλωστε και η βοήθεια που προσέφεραν στον ανεφοδιασμό των Τούρκων σε διάφορες πολιορκίες.

26. Σε ξανοίγει από τα νέφη

Και το μάτι του Αετού,

Που φτερά και νύχια θρέφει

Με τα σπλάχνα του Ιταλού.

Τέλος, σε αυτό το τετράστιχο, ο Σολωμός κάνει μια συμβολική αναφορά στον "Αετό", που δεν είναι άλλος, από την Αυστρία και τους Πρώσσους. Με τα σπλάχνα του Ιταλού, αναφέρεται στην κατοχή της Ιταλίας από την Αυστρία. Από το 1820, σχεδόν ταυτόχρονα με την Ελληνική Επανάσταση, είχαν ξεσπάσει εξεγέρσεις των Ιταλών Καρμπονάρων στη Νεάπολη και στο Πεδεμόντιο, που με εντολή της Ιεράς Συμμαχίας αντιμετωπίσθηκαν αιματηρά από τον αυστριακό στρατό.

27. Και σ’ εσέ καταγυρμένος,

Γιατί πάντα σε μισεί,

Έκρωζ’ έκρωζε ο σκασμένος,

Να σε βλάψη, αν ημπορή.

Θ. Βρυζάκη

Ο "Αετός", πικρός και σκληρός, όπως εκφράστηκε από την πολιτική του Καγκελάριου Μέτερνιχ, ενός ανάλογου της Μέρκελ. H ωμή διατύπωση του ίδιου: «Εξω από τα ανατολικά μας σύνορα τριακόσιες ή τετρακόσιες χιλιάδες κρεμασμένοι, στραγγαλισμένοι ή παλουκωμένοι δεν είναι δα και σπουδαίο πράγμα» (βλ. Curt Erler, Der Philhellenismus in Deutschland, 1821-1829, Duesseldorf, 1906, σ. 7), συνόψιζε τη σκληρότητα του σκοταδιστή Μέτερνιχ που ακόμη και οι ομόγλωσσοί του, γερμανοί φιλελεύθεροι, τον αποκαλούσαν κατ' εκτροπήν εκφώνησης του ονόματός του Mitternacht («μεσονύκτιο»). Δεν προκαλεί εντύπωση η φράση «Γιατί πάντα σε μισεί», που δείχνει ολοφάνερα την ιστορική γνώση, αναφορικά με την Αγία Γερμανική-Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία, που ήδη από τον 11^ο-12^ο αιώνα, έτρεφε μίσος και φθόνο απέναντι στην Ελληνική μεσαιωνική Αυτοκρατορία της Ρωμανίας, την οποία υπέσκαπτε συστηματικά, διεκδικώντας πάσει θυσία την ρωμαϊκή κληρονομιά του Μ. Κωνσταντίνου και φυσικά τον τίτλο. Ο Σολωμός με αυτόν τον τρόπο, επιχειρεί μέσω μιας επεξηγηματικής ιστορικότητας, να θέσει την αιτία της εχθρικής πολιτικής στάσης των Γερμανών, έναντι της Επανάστασης και της προοπτικής επανιδρύσεως ενός Ελληνικού κράτους.

Αν δει κανείς από μια άλλη οπτική γωνία τον Εθνικό μας Ύμνο, ο Σολωμός γράφει ιστορία με την ποίηση. Από την αρχή έως το τέλος του Ύμνου του, στην ουσία περιγράφει ιστορικά γεγονότα, μάχες πολιορκίες, δεινά κλπ. Όλα αυτά εναλλάσσονται, φυσικά, με τα αμιγώς ποιητικά τετράστιχα, μιας και ο Σολωμός δεν ήταν ιστορικός, αλλά ποιητής. Ο Σολωμός, ωστόσο, συνεχίζει με το δικό του τρόπο, τη μακραίωνη παράδοση των ποιητών των Επών, που σμίγουν αξεδιάλυτα στο έργο τους τα πραγματικά γεγονότα, με τις πλούσιες εικόνες των ποιητικών τους ενοράσεων...

Χαίρε! Ποιητή!

Φως! Αλήθεια!