Η τελευταία και άγνωστη λειτουργία στην Αγία Σοφία το 1919

Ενεργώντας υπό τη γαλλική προτροπή ο Ελευθέριος Βενιζέλος, τα ταραγµένα χρόνια λίγο µετά τη λήξη του Πρώτου Παγκοσµίου Πολέµου, στις αρχές του 1919, αποφασίζει να συµµετάσχει σε µια παράτολµη ενέργεια αποστολής στη µεσηµβρινή Ρωσία (Ουκρανία) ελληνικών στρατευµάτων προκειµένου να συµβάλουν στην καταστολή της επανάστασης των µπολσεβίκων. Η αποστολή αυτή θα σηµειώσει παταγώδη αποτυχία. Η επιλογή αυτή του Βενιζέλου είχε συνδυαστεί µε τις εθνικές µας διεκδικήσεις στην Ανατολική Θράκη και τη Μικρά Ασία, επιλογές που δεν ευοδώθηκαν, ύστερα µάλιστα και από τη µικρασιατική καταστροφή που ακολούθησε! Τελικά οι συνολικές απώλειες του ελληνικού εκστρατευτικού σώµατος στη µεσηµβρινή Ρωσία ανήλθαν σε 398 νεκρούς και 657 τραυµατίες.

Σε αυτό το εκστρατευτικό σώµα, το οποίο αποτελούσαν η 2η και η 13η Μεραρχία του Α’ Σώµατος Στρατού, συµµετείχε ως στρατιωτικός ιερέας της 2ης Μεραρχίας και ο παπα-Λευτέρης Νουφράκης από τις Αλώνες Ρεθύµνου. Η µεταφορά των ελληνικών δυνάµεων (2η και 13η Μεραρχία) άρχισε στις 2 Ιανουαρίου 1919, ενώ η 1η Μεραρχία παρέµεινε στην Καβάλα αναµένοντας διαταγές.

Η 2η Μεραρχία στον δρόµο προς την Ουκρανία στάθµευσε για λίγο στην Κωνσταντινούπολη, η οποία εκείνη την περίοδο βρισκόταν υπό το καθεστώς «συµµαχικής επικυριαρχίας». Καθώς φαίνεται, στη διάρκεια του πλου προς την Πόλη, τόσο ο παπα-Λευτέρης όσο και διάφοροι αξιωµατικοί καταλήφθηκαν από τη µεγάλη νοσταλγία που γεννά σε κάθε Έλληνα η Κωνσταντινούπολη! Υπό την εντονότατη συναισθηµατική επιρροή που προκαλούσε η ιδέα της Πόλης στους Έλληνες στρατιώτες συνελήφθη η ιδέα να λειτουργήσουν στο σύντοµο διάστηµα της εκεί παραµονής τους τον αλειτούργητο ναό της Αγίας Σοφίας, που ως γνωστόν λειτουργούσε ως τζαµί. Την ιδέα του παπα-Λευτέρη Νουφράκη δεν άργησαν να εγκολπωθούν και µερικοί Έλληνες αξιωµατικοί, µεταξύ των οποίων ο ταξίαρχος Φραντζής, ο ταγµατάρχης Λιαροµάτης, ο λοχαγός Σταµατίου και ο υπολοχαγός Νικολάου! Το παράτολµο σχέδιό τους ήταν να λειτουργήσουν την Αγία Σοφία έπειτα από 466 ολόκληρα χρόνια! Μια πραγµατική πρόκληση για τους Έλληνες στρατιώτες! Πάρα τις ανυπέρβλητες δυσκολίες του εγχειρήµατος αλλά και την επικινδυνότητά του, όπως επίσης και τον κίνδυνο να δηµιουργηθεί πολιτικό επεισόδιο, η «τρέλα» επικράτησε και όλοι έµειναν σύµφωνοι για την εφαρµογή της!

Οι δυσκολίες του εγχειρήματος

Ωστόσο, έπρεπε να λάβουν υπ’ όψιν τους και τις αντικειµενικές δυσκολίες που έπρεπε να αντιµετωπίσουν, όπως και τις πιθανές εκείνες που µπορούσαν να τους φέρουν µπροστά σε δυσάρεστες εκπλήξεις. Η Αγία Σοφία λειτουργούσε, όπως είπαµε, και ως τζαµί, άρα εκτός του ότι θα φυλασσόταν καλά, πράγµα που έπρεπε να ληφθεί υπόψη, θα υπήρχε πάντα ο κίνδυνος του να εισέλθουν πιστοί µουσουλµάνοι για να προσευχηθούν. Επίσης έπρεπε να υπολογίσουν τη σοβαρότητα τυχόν διπλωµατικού επεισοδίου το οποίο µπορούσε να προκληθεί και το πιθανό γεγονός να φέρουν σε πολύ δύσκολη θέση έναντι των Συµµάχων την ελληνική κυβέρνηση και τον ίδιο τον Ελευθέριο Βενιζέλο. Παρά όλες αυτές τις απαγορευτικές δυσκολίες, ο παπα-Λευτέρης είχε πάρει την απόφασή του: έστω και µόνος θα το προσπαθούσε. Το συναίσθηµα του είχε πάρει τα λογικά! Έτσι έδειξε µοναδική αποφασιστικότητα στον σκεπτικισµό των συνοµιλητών του αξιωµατικών. Εγκλωβισµένοι στον ροµαντισµό του εγχειρήµατος και οι Έλληνες αξιωµατικοί, πάρα τις φανερές παρατυπίες, δέχτηκαν να συµµετέχουν. Μάλιστα ο ταγµατάρχης Κωνσταντίνος Λιαροµάτης θα εκτελούσε χρέη ψάλτη, και νεωκόρου ο υπολοχαγός Νικολάου.

«Εισελεύσομαι εις τον οίκον σου…»

Παπά Λευτέρης Νουφράκης 1872-1941

Το πλοίο που µεταφέρει τους «ήρωές» µας αγκυροβολεί αρόδο. Με µια βάρκα στην οποία επιβιβάζονται όλοι οι συµµετέχοντες στο σχέδιο περνούν στη στεριά. Ο Έλληνας βαρκάρης τούς οδηγεί από τον συντοµότερο δρόµο στην Αγία Σοφία. Μπροστά στην ανοιχτή πόρτα ο Τούρκος φύλακας κάτι ψέλλισε, ωστόσο παραµέρισε, µάλλον φοβισµένος από την άγρια µατιά που του έριξε ο ταξίαρχος Φραντζής. Η οµάδα των Ελλήνων εισήλθε τότε στην Αγία Σοφία και σταυροκοπήθηκε. Δίχως να χάσουν καιρό πέρασαν στο εσωτερικό του επιβλητικού ναού και ο παπα-Λευτέρης αναφωνεί: «Εισελεύσοµαι εις τον οίκον σου, προσκυνήσω προς Ναόν Αγίον σου εν φόβω...». Αμέσως μετά εντοπίζει ένα μικρό τραπεζάκι που το τοποθετεί εκεί που βρισκόταν η Αγία Τράπεζα και το Ιερό. Βγάζει από την τσάντα του τα της Θείας Λειτουργίας, φορά πετραχήλι και με ανείπωτη ένταση και συγκίνηση αρχίζει τη Θεία Λειτουργία.

«Ευλογημένη η Βασιλεία του Πατρός και του Υιού και του Αγίου Πνεύματος, νυν και αεί και εις τους αιώνας των αιώνων». «Αμήν» αποκρίνεται ο ταγματάρχης Λιαρομάτης, και η Θεία Λειτουργία στην Αγία Σοφία έχει αρχίσει. Όλοι οι συμμετέχοντες είναι συγκλονισμένοι… Τα ελληνικά υψώνονται ώς τον περίτρανο τρούλο και στροβιλίζονται στον αέρα. Επικρατεί απίστευτη ένταση και όλοι παρακαλούν, εδώ που έφτασαν τα πράγματα, να καταφέρουν να ολοκληρώσουν αισίως τη Θεία Λειτουργία. Η ώρα περνά και ο ναός αρχίζει να γεμίζει με Τούρκους, οι οποίοι δεν μπορούν αρχικά να ξεκαθαρίσουν τι ακριβώς συμβαίνει και παρακολουθούν αποσβολωμένοι. Παρά την ένταση, που έχει φτάσει στο απροχώρητο με την είσοδο των Τούρκων στην Αγία Σοφία, η λειτουργία προχωρά κατά το τυπικό. Τίποτα δεν επισπεύδεται, τίποτα δεν παραλείπεται, τίποτα δεν παρεκβαίνει μιας τυπικής Θείας Λειτουργίας. Στο μεταξύ, η εκκλησία έχει γεμίσει με Τούρκους. Ανάμεσά τους βρίσκονται και – έκπληκτοι επίσης – Έλληνες της Πόλης, οι οποίοι προσπαθούν να καταλάβουν τι συμβαίνει αλλά και να κρύψουν την απρόσμενη συγκίνησή τους, ενώ ο παπα-Λευτέρης συνεχίζει τα «Κύριε Ελέησον!». Η λειτουργία ολοκληρώνεται δίχως να συμβεί κάτι ιδιαίτερο από αντιδράσεις, πέρα από τις μεγάλες απορίες που δημιούργησε στους παρευρισκόμενους.

Η αποχώρηση

Στην αποχώρηση, ωστόσο, η ατμόσφαιρα έχει αρχίσει να ηλεκτρίζεται όταν οι Τούρκοι συνειδητοποιούν τι έχει συμβεί και αρχίζουν να κινούνται απειλητικά εναντίον των Ελλήνων αξιωματικών. Την τελευταία στιγμή, λίγο πριν η κατάσταση ξεφύγει από τον έλεγχο, εμφανίζεται ένας Τούρκος αξιωματούχος με συνοδεία και συνιστά στο πλήθος να απομακρυνθεί και να αφήσει τους Έλληνες να περάσουν, εκτελώντας προφανώς εντολές που κρίθηκε ότι είναι προς το συμφέρον της Τουρκίας, το οποίο δεν ήταν εκείνη τη στιγμή να λιντσαριστούν οι Έλληνες αξιωματικοί μέσα στην Αγία Σοφία. Έτσι κι αλλιώς, έλαβαν υπόψη ότι στα ανοιχτά της πόλης υπήρχαν δυο ετοιμοπόλεμες ελληνικές μεραρχίες, όπως και το γεγονός ότι η Κωνσταντινούπολη βρισκόταν ουσιαστικά υπό την επικυριαρχία των νικητών του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου, στους οποίους βέβαια δεν συμπεριλαμβάνονταν οι Τούρκοι. Έτσι το πλήθος απρόθυμα υποχώρησε και ανοίχτηκε ένας διάδρομος, μέσα από τον οποίο προχώρησαν ο παπα-Νουφράκης και οι άλλοι αξιωματικοί προκειμένου να εγκαταλείψουν την Αγία Σοφία και να κατευθυνθούν προς την προκυμαία, εκεί που τους περίμενε η βάρκα. Στη διαδρομή προς την προκυμαία τούς επιτέθηκε ένας μεγαλόσωμος Τούρκος, ο οποίος πήγε να χτυπήσει τον παπα-Λευτέρη με ένα καδρόνι στο κεφάλι. Ευτυχώς τον βρήκε στον ώμο και στη συνέχεια ο Λιαρομάτης και ο Σταματίου κατάφεραν να αφοπλίσουν τον Τούρκο, που ήταν έτοιμος να δώσει το πιο δυνατό κι ίσως το τελειωτικό χτύπημα στον παπά. Έπειτα από λίγο επιβιβάζονται στη βάρκα και φτάνουν στην ασφάλεια του ελληνικού πολεμικού πλοίου.

Το επεισόδιο ωστόσο συνεχίστηκε μέσω της διπλωματικής οδού. Οι Τούρκοι προσέφυγαν στους Συμμάχους και οι Σύμμαχοι με τη σειρά τους διαμαρτυρήθηκαν σε έντονο ύφος στον πρωθυπουργό της χώρας Ελευθέριο Βενιζέλο. Ο τελευταίος αναγκάστηκε να επιπλήξει τον συμπατριώτη και συνονόματό του Κρητικό πα-πα-Λευτέρη, ωστόσο σε ιδιωτική βάση, καθώς λέγεται, δεν παρέλειψε να του εκφράσει τον θαυμασμό του!

xenofonb@gmail.com

Πηγή:

http://www.topontiki.gr/article/29030/