Ο Ισπανός σουρεαλιστής ζωγράφος Salvador Dali, (1904-1989)

Αυτοπροσωπογραφία

Ο Νταλί (πλήρες όνομα Salvador Felip Jacint Dali Domenech) γεννήθηκε το 1904 στην πόλη Φιγέρας της Ισπανίας και ανήκε σε μια οικονομικά ευκατάστατη οικογένεια. Ο πατέρας του ήταν δικηγόρος και συμβολαιογράφος αλλά δεν φαίνεται πως ήταν ιδιαίτερα ενθουσιώδης με τις ικανότητες του Νταλί στη ζωγραφική και το σχέδιο, ικανότητες που έδειξε ότι διέθετε σε σχετικά νεαρή ηλικία. Χάρη κυρίως στην συμπαράσταση της μητέρας του, ο Νταλί παρακολούθησε τα πρώτα μαθήματα ζωγραφικής στη Δημοτική σχολή σχεδίου της πόλης του. Tο 1916 φιλοξενήθηκε από την οικογένεια του τοπικού καλλιτέχνη Ramon Pichot, της πόλης Καδακές, στη διάρκεια θερινών διακοπών της οικογένειας Νταλί, όπου και ήρθε σε επαφή για πρώτη φορά με την μοντέρνα ζωγραφική.

Σε ηλικία 15 ετών, ο Νταλί συμμετείχε στη δημόσια έκθεση του Δημοτικού Θεάτρου του Φιγέρας, το 1919. Το 1921 έχασε την μητέρα του από καρκίνο ενώ μετά το θάνατό της, ο πατέρας του παντρεύτηκε την αδελφή της, γεγονός που δεν αποδέχτηκε ο Νταλί, ο οποίος ένα χρόνο αργότερα εγκαταθίσταται στη Μαδρίτη όπου και ξεκινά τις σπουδές του στην Ακαδημία των Τεχνών (Academia de San Fernando).

Αυτή την περιόδο, ο Νταλί πειραματίζεται με τον κυβισμό, αν και οι γνώσεις του γύρω από το νέο αυτό κίνημα είναι αρχικά ελλιπείς και στη Μαδρίτη δεν υπάρχουν άλλοι κυβιστές καλλιτέχνες. Επίσης, έρχεται σε επαφή με το ρζοσπαστικό κίνημα του ντανταϊσμού το οποίο θα επηρεάσει σημαντικά το έργο του σε όλη τη διάρκεια της ζωής του. Συνδέεται παράλληλα φιλικά με τον ποιητή Φεντερίκο Γκαρθία Λόρκα και με τον σκηνοθέτη Λουίς Μπουνιουέλ. Το 1926 αποβάλεται από την ακαδημία λίγο πριν τις τελικές του εξετάσεις, καθώς δηλώνει πως κανένας από τους καθηγητές του δεν είναι άξιος να τον κρίνει. Την ίδια χρονιά, επισκέπτεται για πρώτη φορά το Παρίσι όπου συναντά τον Πάμπλο Πικάσσο|Πικάσσο, ο οποίος είχε ήδη κάποια γνώση γύρω από το έργο του Νταλί. Τα επόμενα χρόνια, στα έργα του Νταλί αποτυπώνονται ισχυρές επιδράσεις από το έργο του Πικάσο αλλά ταυτόχρονα αρχίζει να διαφαίνεται ένα προσωπικό ύφος στους πίνακες του Νταλί. Οι εκθέσεις έργων του στη Βαρκελώνη προκαλούν αρκετές συζητήσεις αλλά και διαφωνίες μεταξύ των κριτικών τέχνης.

Το 1929, ο Νταλί συνεργάζεται με τον Λουίς Μπουνιουέλ για τη δημιουργία της ταινίας μικρού μήκους ''Ανδαλουσιανός Σκύλος''. Ο Νταλί βοηθά ουσιαστικά στο σενάριο της ταινίας, η οποία αποτελεί έως σήμερα την πιο καθαρή εφαρμογή του υπερρεαλισμού στον κινηματογράφο. Παράλληλα, ο Νταλί γνωρίζει την μελλοντική σύζυγο του και μούσες|μούσα του, Ελένα Ντμτρίεβνα Ντελούβινα Ντιακόνοβα, Ρωσία|ρωσικής καταγωγής, περισσότερο γνωστή ως ''Γκαλά'' (από το όνομα Γαλάτεια). Την ίδια περίοδο, γίνεται και επίσημα μέλος του υπερρεαλιστικού κινήματος, αν και το υπερρεαλιστικό στοιχείο υπάρχει στα έργα του ήδη λίγα χρόνια νωρίτερα. Στις αρχές της δεκατίας του 1930, ο Νταλί επινοεί επιπλέον την ''Παρανοϊκο-κριτική'' μέθοδο, όπως ο ίδιος την αποκαλεί, που αποτελεί ένα είδος υπερρεαλιστικής τεχνικής με σκοπό την πρόσβαση στο ασυνείδητο προς όφελος της καλλιτεχνικής δημιουργίας. Ο Νταλί στηρίζει την μέθοδο αυτή στην ικανότητα του ανθρώπου να λειτουργεί συνειρμικά, συνδέοντας εικόνες ή αντικείμενα που δεν συνδέονται μεταξύ τους κατ' ανάγκη λογικά. Συνδέεται άμεσα με τον υπερρεαλιστικό αυτοματισμό και τις Σίγκμουντ Φρόυντ|φροϋδικές]θεωρίες γύρω από τα όνειρα.

Ο Νταλί συμμετέχει στην πρώτη μεγάλη υπερρεαλιστική έκθεση στην Αμερική, το 1932, όπου και αποσπά διθυραμβικές κριτικές. Λίγο αργότερα όμως, ο Αντρέ Μπρετόν τον διαγράφει από το υπερρεαλιστικό κίνημα λόγω των πολιτικών θέσεων του, κυρίως σε ότι αφορά την υποστήριξη που φαίνεται να παρέχει στον Φράνκο της Ισπανίας. Στα πλαίσια αυτής της διαμάχης, ο Νταλί δηλώνει πως ο ίδιος είναι όλος ο υπερρεαλισμός ενώ ο Μπρετόν επινοεί τον περίφημο αναγραμματισμό του ονόματος του Νταλί, ''Avida Dollars'' (σε ελεύθερη μετάφραση ''άπληστος για δολάρια'') ασκώντας κριτική στο αμιγώς εμπορικό πνεύμα που κατά τη γνώμη των υπερρεαλιστών είχε αναπτύξει ο Νταλί.

Με το ξέσπασμα του πολέμου στην Ευρώπη, ο Νταλί μαζί με την Γκαλά, εγκαθίσταται στις Ηνωμένες Πολιτείες το 1940 όπου και θα ζήσει για τα επόμενα οκτώ χρόνια. To 1941εργάζεται για την Walt Disney πάνω στη δημιουργία ενός κινούμενου σχεδίου (το ''Destino'') αλλά μόνο 15 δευτερόλεπτα παρουσιάζονται ολοκληρωμένα πέντε χρόνια αργότερα. Το 1942 δημοσιεύεται και η αυτοβιογραφία του ''The Secret Life of Salvador Dali'' (''Η κρυφή ζωή του Σαλβαδόρ Νταλί'').

Μετά την παραμονή του στην Αμερική, περνά το μεγαλύτερο μέρος της ζωής του στην Ισπανία. Το γεγονός αυτό σε συνδυασμό με την δικτατορία του Φράνκο, προκαλεί δυσμενή σχόλια, τα οποία επεκτείνονται συχνά και στα καλλιτεχνικά του έργα. Την περίοδο 1960 - 1974 εργάστηκε σχεδόν αποκλειστικά για την δημιουργία του ''Θεάτρου-Μουσείου Γκαλά-Σαλβαντόρ Νταλί'' στο Φιγέρας.

Αυτοπροσωπογραφία-1922

«Η επιμονή της μνήμης», 1931

Μουσείο Μοντέρνας Τέχνης, Νέα Υόρκη

 «Το αίνιγμα του Γουλιέλμου Τέλλου», 1933

Μουσείο Μοντέρνας Τέχνης, Στοκχόλμη

«Η μεταμόρφωση του Νάρκισσου», 1937

The Tate Gallery, Λονδίνο

 «Ο Χριστός του Σαν Χουάν ντε λα Κρουθ», 1951

Glasgow Art Gallery and Museum, Γλασκώβη

Ο Πειρασμός του Αγίου Αντωνίου, 1945-46

 «Νεαρή παρθένα αυτοσοδομιζόμενη με τα κέρατα της δικής της αγνότητας», 1954

Συλλογή Playboy, Λος Άντζελες

Η Σταύρωση, 1951

Το 1982 ο βασιλιάς Χουάν Κάρλος της Ισπανίας του απονέμει τον τίτλο του μαρκήσιου. Την ίδια χρονιά, στις 10 Ιουνίου πεθαίνει η Γκαλά, γεγονός που προκαλεί έντονη θλίψη στον Νταλί, ο οποίος αποπειράται να αυτοκτονήσει. Ο Νταλί πέθανε τελικά από καρδιακό επεισόδιο στις 23 Ιανουαρίου του 1989 στην πόλη που γεννήθηκε. Ο τάφος του βρίσκεται μέσα στο Μουσείο του στο Φιγέρας.

Η ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ ΤΟΥ ΟΝΕΙΡΟΥ

Η τέχνη της ιδιομορφίας

Μύθος. Ιδιομορφία. Δύο έννοιες που χαρακτήρισαν τη ζωή και το έργο του. Η έννοια «μύθος» ορίζεται στο χώρο της μοναδικότητας και γι' αυτό το λόγο, προσωποποιείται. Αντίθετα με τη μόδα,  παραμένει αναλλοίωτος στο χρόνο. Όπως είχε πει ο φιλόσοφος Στέλιος Ράμφος: «Η μόδα αλλάζει. Ο μύθος, μας αλλάζει.» Ο μύθος αντλεί το περιεχόμενό του από την εσωτερική ενότητα, τη προσωπική μοναδική πραγματικότητα, την εσωτερική φωνή που ωθεί να φύγουμε, να μείνουμε, να πολεμήσουμε, να δημιουργήσουμε.

Σε αυτή τη κατεύθυνση κινήθηκε η ζωή και το έργο του Σαλβαντόρ Νταλί. Άνθρωπος πού έζησε μέσα στο περιβάλλον και την κοινωνία, ερωτεύτηκε, διεκδίκησε, κέρδισε, έχασε, δημιούργησε χωρίς όμως να χάσει τον εαυτό του, την εσωτερική του ενότητα και χαρακτήρα. Αντίθετα, με την προσωπική του ιδιοφυΐα κατάφερε να καθοσιώσει την προσωπική του ιδιαιτερότητα και να την επιβάλει επιτυχημένα στο κοινωνικό σύνολο, ζώντας μια μακρά, ευτυχή ζωή, αναγνωριζόμενος ως μέγιστος καλλιτέχνης.

Η «ιδιομορφία» είναι η δεύτερη έννοια που χαρακτηρίζει τον μεγάλο Ισπανό καλλιτέχνη. Άνθρωπος αντικομφορμιστής, προσδέθηκε πεισματικά στις προσωπικές τους εμμονές, τα παιδικά του τραύματα, τα δύσκολα χρόνια της νεότητάς, τις ανασφάλειες, τις φαντασιώσεις, τα ερωτικά του απωθημένα. Αδέξιος κοινωνικά, παρουσίαζε συχνά εσφαλμένη εικόνα για το πρόσωπό του. Ο Νταλί υπήρξε ένα παιδί που δεν ωρίμασε ποτέ, αλλά και ένας επαρχιώτης που δεν απέβαλε ποτέ τον επαρχιωτισμό του. Όμως, αυτή του την αδυναμία και αδεξιότητά την μετέτρεψε σε πλεονέκτημα. Αντί να συνθλιφθεί από τον περιβάλλοντα κόσμο, τον χαρακτήρισε σημαδεύοντας τον Ευρωπαϊκό πολιτισμό.

Βάση της προσωπικότητας, της φιλοσοφίας, αλλά και της επιτυχίας του ήταν ή άποψη ότι οι άνθρωποι κατ' ουσίαν είναι ίδιοι. Η έκφραση στη ζωή τους, οι προτεραιότητες και η συμπεριφορά τους διαφέρουν, όμως η πηγή όλων είναι κοινή. Ο Νταλί με τα έργα του ακολούθησε τον δρόμο από την ανεπανάληπτη μοναδικότητα ως ανθρώπινης ύπαρξης που υπεράσπισε «ως κόρην οφθαλμού», προς την καθολικότητα και την κοινή ουσία, την ίδια τραγική μοίρα της ανθρώπινης φύσης.

Ο Υπερρεαλισμός και ο Σαλβαντόρ Νταλί.

Η τάση ενδοσκόπησης και αυτοανάλυσης τον ώθησε στην Φροϋδική ψυχολογία και  η ανάγκη ελεύθερης έκφρασης στο καλλιτεχνικό ρεύμα του Υπερρεαλισμού. Ο υπερρεαλισμός, παρότι προϋποθέτει πηγή έμπνευσης, ακολουθεί  αυτοματικό τρόπο έκφρασης, τον οποίο θεωρεί απροσποίητο, γνήσιο και αυθεντικό, μακριά από επιμελημένα φιλτραρίσματα και περίτεχνες καλλιτεχνικές προσπάθειες. Σε αυτό το ρεύμα ο Νταλί βρέθηκε στο στοιχείο του, δημιουργώντας εικόνες που με πρώτη ματιά μοιάζουν παράλογες, εξωφρενικές, παραληρηματικές, τερατώδεις, όμως χαρακτηρίζονται από την ειλικρίνεια της ενστικτώδους προσπάθειας του να συλλάβει το μυστικό του ανθρώπου και του κόσμου. Όμως, ακόμα και ως εκπρόσωπος του Υπερρεαλισμού διατήρησε το ατομικό του αισθητήριο και δεν ακολούθησε την πρακτική της αυτόματης καταγραφής, αλλά επεξεργαζόταν ενσυνείδητα το έργο του προκειμένου να αναδείξει το συμβολικό, φανταστικό κόσμο του ασυνείδητου.

Το ίδιο «καινό δαιμόνιο» που τον οδήγησε στο κλειστό κύκλο διανοουμένων του Υπερρεαλισμού το 1929, προκάλεσε συγκρούσεις λίγα χρόνια μετά, και την οριστική ρήξη των σχέσεών με τους Υπερρεαλιστές το 1941.

Ο Υπερρεαλισμός ξεκίνησε κυρίως ως πολιτικο-ιδεολογικό κίνημα από τα συντρίμμια του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου. Αίτημα των Υπερρεαλιστών ήταν η αλλαγή των παραδοσιακών κοινωνικών δομών μέσα από τη διανόηση και την τέχνη. Ο Σαλβαντόρ Νταλί αδιαφορούσε προκλητικά για το κοινωνικό και πολιτικό γίγνεσθαι σε μια χώρα που ταλανιζόταν από εμφύλιο πόλεμο και σε μια Ευρώπη που συντασσόταν ή ερχόταν αντιμέτωπη με το Ναζιστικό μηχανισμό. Η πορεία του ήταν ανεπιστρεπτί η ατέρμονη ενδοσκόπηση, τα αγαπημένα του σύμβολα, ο προσωπικός του παράδεισος και κόλαση.

Η προσήλωση στην προσωπική του πραγματικότητα τον οδήγησε στην «μέγιστη ύβρη», καθώς στην ερώτηση «Τι είναι υπερρεαλισμός;» απαντούσε «Ο Υπερρεαλισμός είμαι εγώ!». Έτσι ο Σαλβαντόρ Νταλί διεκδίκησε και κατέκτησε  μαζί με την προσωπική επιτυχία του,  την απόλυτη ανεξαρτησία από ομάδες και τάσεις, βασικό στοιχείο της δημιουργικής του μοναξιάς.

Τέσσερις ερωτήσεις στον Δημήτρη Πλάντζο.

(Επιμελητής Μουσείου Κυκλαδικής Τέχνης.)

Από πού αντλούσε την έμπνευσή του ο Σαλβαντόρ Νταλί;

Αποκλειστικά από τις προσωπικές του εμμονές. Στο έργο του επικρατούν συνειρμικές αναφορές στην παιδική του ηλικία, στις ερωτικές του φαντασιώσεις, Φροϋδικά σχήματα και μορφές του ασυνειδήτου.

Επίσης θα βρούμε σαφείς αναφορές στη ρευστότητα του χρόνου, παρόμοιες με τη θεωρία του Αϊνστάιν  ο οποίος περιέγραψε τον χρόνο ως ένα διαστελλόμενο και συστελλόμενο σώμα, μια διάσταση. Ο Νταλί το παρουσιάζει με τα ρευστά ρολόγια. Μάλιστα στην έκθεση έχουμε και ένα εκπληκτικό τοπίο που δείχνει το χρόνο σαν λίμνη, ως ένα ρευστό ρολόι. Από την δική του, καλλιτεχνική σκοπιά προηγήθηκε του Αϊνστάιν όπως προηγήθηκε και της χαρτογράφησης του DNA.

Χαρακτηριστικό είναι πως όταν διατυπώθηκε η θεωρία για την ύπαρξη του DNA, ο Νταλί είπε πως το ήξερε και το είχε ήδη περιγράψει. Πίστευε ότι οι άνθρωποι είναι ίδιοι, αποτελούνται από πολύ απλά στοιχεία τα οποία πολλαπλασιαζόμενα και συνδυαζόμενα δίνουν διαφορετικούς χαρακτήρες. Είναι μια αρχή στην οποία βασίζεται και ο Φροϋδισμός. 

«Η επιμονή της μνήμης», 1956

Τι χαρακτηρίζει τα έργα του;

Ο Σαλβαντόρ Νταλί ακολουθούσε το ένστικτό του και προσπαθούσε να απεικονίσει την πραγματικότητα του ονείρου και της ψευδαίσθησης, γι' αυτό και τα έργα του παρουσιάζουν μια τρομακτική προοπτική. Μια έντονη προοπτική, η οποία θλίβει μικρές φιγούρες που χάνονται σε τεράστια διαυγέστατα τοπία προερχόμενα όχι από την πραγματικότητα, αλλά από τα όνειρα και τους εφιάλτες του.

Ο Νταλί πίστευε ότι όλοι κατά βάση είμαστε ίδιοι, δηλαδή μοιραζόμαστε τους ίδιους φόβους και τις ίδιες αγωνίες, παρόλο που εξωτερικά είμαστε διαφορετικοί. Πίστευε ότι περιγράφοντας το δικό του ασυνείδητο περιγράφει το ασυνείδητο όλης της ανθρωπότητας, το συλλογικό ασυνείδητο. Με άλλα λόγια ο Νταλί περιγράφει για λογαριασμό μας τους δικούς μας φόβους και τις δικές μας ανάγκες.

Που απευθύνεται;

Απευθύνεται σε όλους τους ανθρώπους, όχι μόνο τους υψηλότεχνους. Ακόμα και οι περίεργοι που θα πλησιάσουν τα έργα του χωρίς να ξέρουν τίποτα, θα βρουν κάτι που θα τους τραβήξει το ενδιαφέρον. 

Ως όνομα, προσωπικότητα και μορφή, ο Νταλί είναι ιδιαίτερα αναγνωρίσιμος και επιβλητικός. Από τότε που αναγγέλθηκε αυτή η έκθεση υπήρξε σημαντική ανταπόκριση από το κοινό. Έχουμε πάμπολλα τηλεφωνήματα ανθρώπων που ρωτάνε που είμαστε. Είναι άνθρωποι που δεν ξέρουν που είναι το μουσείο, δεν έχουν ξανάρθει και θα μας επισκεφθούν ειδικά γι' αυτό. Βέβαια είναι και η πρώτη φορά που παρουσιάζεται μια τόσο μεγάλη έκθεση στην Ελλάδα. 

Τι συναισθήματα μπορούν να δημιουργήσουν τα έργα του;

Εντυπωσιάζει η διαύγεια των τοπίων του. Η αμεσότητα, η βιαιότητα θα μπορούσαμε να πούμε της προοπτικής την οποία χρησιμοποιεί και παραπέμπει στην φαντασία, τα όνειρα και τους εφιάλτες των ανθρώπων. Δεν νομίζω ότι μπορεί να υπάρξει ένας άνθρωπος από εμάς που να έχει ονειρευτεί ή να έχει ζήσει την γλυκύτητα μιας ανάμνησης, και να μην συγκινηθεί από αυτά τα έργα.

Νταλί και Γκαλά. Μια ιστορία αγάπης.

Τίποτα από τη πρώτη γνωριμία του Σαλβαντόρ Νταλί με τη ρωσικής καταγωγής Γκαλά Ελιάρ (Ελένα Ντιακόνοφ) το 1929, δεν προμήνυε το τι θα ακολουθούσε. Ο Νταλί, χωρίς να κάνει καμιά προσπάθεια απόκρυψης της επαρχιώτικης καταγωγής του γελούσε ακατάσχετα. Η πρώτη εντύπωση που έδωσε στη μέλλουσα γυναίκα του ήταν τραγική. Αργότερα, η Γκαλά κατάλαβε πως πίσω από αυτή την εικόνα υπήρχε ένας συναρπαστικός άνθρωπος.

Σε όλη τη διάρκεια της ζωής του ο Νταλί δεν έπαψε να τονίζει την ευεργετική επίδραση που άσκησε επάνω του η Γκαλά, την οποία έβλεπε ως την ενσάρκωση του απόλυτου έρωτα. Ως ερωμένη, μούσα και μοντέλο του τον ακολούθησε σε ολόκληρη τη σταδιοδρομία του χωρίς ο ίδιος να κάνει καμιά προσπάθεια να το κρύψει. Αντίθετα, η εικόνα της είχε συχνή παρουσία στα έργα του, είτε ως πρωταγωνίστρια, είτε ως παρατηρήτρια των διαδραματιζομένων. Μάλιστα, δεν απέφυγε την υπερβολή, θεωρώντας την -κυριολεκτικά- αγία, και την απεικόνισε πολλές φορές ως ενσάρκωση μυθολογικών προσώπων της αρχαιότητας, ή ακόμα και ως Παρθένο Μαρία.

Επιμέλεια: Νίκος Βιδάλης

Κείμενα: Γιώργος Νκολαϊδης, Άρης Δούκας, Ζωή Πολίτη

Φωτογραφίες: Αρχείο Ως3

Μουσική επιμέλεια: Άρης Δούκας

 Πηγή;

http://www.os3.gr/arhive_afieromata/gr_afieromata_salvador_dali.html