Κάποτε στον Ιλισσό

Πηγές του Ιλισσού. Αθήνα, 1834-35.

Έργο του Καρλ Αντον Ζόζεφ Ρόττμαν.

Κάποτε η οδός Σταδίου ήταν ποτάμι. Μπορεί να ακούγεται απίστευτο, αλλά εκατοντάδες χείμαρροι, ρέματα και αρχαίοι ποταμοί βρίσκονται κυριολεκτικά «θαμμένοι» κάτω από σχεδόν κάθε γειτονιά της Αθήνας.

Πολύ πριν δημιουργηθεί το οδικό δίκτυο στην ελληνική πρωτεύουσα, εκεί που σήμερα βρίσκεται η οδός Σταδίου κυλούσε ένα ρέμα. Στο ύψος του Αρσακείου υπήρχε και μία γέφυρα για να περνούν οι Αθηναίοι από τη μία γέφυρα στην άλλη. Όμως το 1852 μία ισχυρή καταιγίδα παρέσυρε τη γέφυρα με αποτέλεσμα η Αθήνα να κοπεί στα δύο.

Άποψη της Αθήνας με το Ιλισσό , το Ολυμπιείο και την Ακρόπολη.

Έργο του 1833. Johann Michael Wittmer [1802 – †1880]

Κάποια στιγμή το ρέμα μπαζώθηκε και αργότερα δημιουργήθηκε η σημερινή οδός Σταδίου. Παρόλ’ αυτά το νερό συνεχίζει να κυλάει υπόγεια μέχρι και σήμερα, όπως και δεκάδες χείμαρροι, όπως αυτός του Αγίου Στυλιανού, το Διαβολόρεμα, ο Ελάσσων, ο Ιλισσός, ο Ηριδανός, ο Κηφισός κ.α. που εξακολουθούν να διαπερνούν τα έγκατα της Αθήνας.

Ιλισσος (1821), Στο βάθος Ακρόπολη, Ολύμπειον & Λυκαβηττός

Ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί ο Ιλισσός, οι πηγές του οποίου εντοπίζονται στην Καισαριανή, ενώ σύμφωνα με τους επιστήμονες, το κύριο ρέμα περνά από τη συμβολή της Μεσογείων με τη Μιχαλακοπούλου. Ο Ηριδανός είναι άλλο ένα ποτάμι που επιμένει να διαπερνά υπογείως το κέντρο της Αθήνας από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα, ενώ πολύ φρόσφατα ανακαλύφθηκε στο Μοναστηράκι ένα ολοζώντανο τμήμα του αρχαίου ποταμού, το οποίο μπορεί να θαυμάσει κανείς σήμερα.

Η σωστή αξιοποίηση και αναβάθμισή των χειμάρρων και των ποταμών της Αθήνας αποτελεί στοιχείο βιοκλιματικής αναβάθμισης που θα μπορούσε να μετατρέψει πολλές περιοχές σε οάσεις. Υπολογίζεται ότι μόνο στο λεκανοπέδιο της Αττικής υπάρχουν περίπου 700 ρέματα, από τα οποία μόνο τα 70 φαίνονται. Όλα τα υπόλοιπα έχουν σκεπαστεί, εξακολουθούν ωστόσο να κυλάνε υπόγεια και σε περίοδο έντονων βροχοπτώσεων μεταμορφώνονται σε ποτάμια, προξενώντας καταστροφές, όπως ο Ποδονίφτης στη Νέα Ιωνία.

Ο Πλάτωνας αναφέρεται στον Ηριδανό και τον Ιλισό ως τα δύο ποτάμια της Αθήνας που περιέβαλλαν την πόλη και την οριοθετούσαν, ο Ηριδανός από Βορρά και ο Ιλισός από τη Νότια και Ανατολική πλευρά. Από την αρχαιότητα είχαν γίνει έργα ύδρευσης (πηγή Καλλιρόη). Περίπου στα 510 π.Χ. κατασκευάζεται ένα γιγάντιο τεχνικό έργο, το «Πεισιστράτειο υδραγωγείο». Το υδραγωγείο βγαίνει από την πόλη, για να αναζητήσει τα νερά του Ιλισσού είτε στην επιφάνεια με την εικαζόμενη Εννεάκρουνο κρήνη είτε στις βορειοανατολικές πηγές του Ιλισσού.

 

Η Πηγή Καλλιρρόη. Αθήνα. Έργο του 1835.

Carl Anton Joseph Rottmann [γεν. 11.01.1797 – †7.07.1850]

Κατά μία άποψη το Πεισιστράτειο υδραγωγείο υδρομάστευε την πηγή που βρισκόταν στις ΒΑ χαμηλές υπώρειες του Υμηττού (στάθμη εδάφους +130 μ.) στου Γουδή δίπλα στην κοίτη του Ιλισσού και των πολλών παραποτάμων του εκεί. Κατ’άλλους το Πεισιστράτειο υδραγωγείο συνέχιζε, παρακολουθώντας την κοίτη του Ιλισσού μέχρι ψηλά στο Χολαργό, κάπου μεταξύ της Μονής του Αγ Ιωάννη του Θεολόγου, της συνέχειας της οδού Αναστάσεως προς τον Υμηττό (+225 μ.) και μέχρι ένα χιλιόμετρο νοτιοανατολικώς της πλατείας Παπαφλέσσα (Άνω Χολαργός).

 

Η ΠΗΓΗ ΚΑΛΛΙΡΟΗ (1851). Alfred Nicolas Normand.

Μουσείο Μπενάκη

Την περίοδο του Όθωνα πρώτη πράσινη επιφάνεια ήταν ο Βασιλικός κήπος. Ένα υδραγωγείο συγκέντρωνε νερά κατά μήκος του Ιλισού και κατέληγε στο χώρο του κήπου, όπου μέχρι σήμερα φέρνει 1200 κ.μ ημερησίως. Χρησιμοποιούσαν ακόμη και το Πεισιστράτειο υδραγωγείο, όταν ανακαλύφτηκε το 1860 από το Σμίτ. Τα φυτά ήρθαν ατμοπλοϊκώς από την Ιταλία και την Αίγυπτο. Είναι κυρίως υποτροπικά είδη και έκτοτε εμπλουτίζονται με είδη της ελληνικής βλάστησης.

 

Ιστορικό Αρχείο Δήμου Αθηναίων, “Αθήναι”. 

Χρονολογία: 1885. Φωτογράφος: άγνωστος.

Το 1877 το Τμήμα Δασών του Υπουργείου Οικονομικών επιχείρησε και πέτυχε την πρώτη αναδάσωση του λόφου του Αρδηττού, γύρω από το Στάδιο με χαλέπιο πεύκη. Κοντά στο Ζάππειο λειτούργησε το πρώτο δασικό φυτώριο με νερό του Ιλισού. Στις αρχές του 20ου αιώνα ολόκληρη η περιοχή μεταξύ Ιλισού και Υμηττού είχε κηρυχθεί αναδασωτέα και είχε φυτευτεί.

Λιθογραφία του Étienne Rey. Αθήνα 1843. 

Το αρχαίο Παναθηναϊκό Στάδιο ερειπωμένο. 

Στις όχθες του Ιλισσού ένας τσοπάνος βόσκει τα γίδια του.

Στη δεκαετία του ’50 ολοκληρώθηκε η κάλυψη της κοίτης του ποταμού και τη θέση του ποταμού πήραν οι οδοί Μιχαλακοπούλου, Βασιλέως Κωνσταντίνου και Καλλιρόης. Το έργο είχε ξεκινήσει το 1939 και το θεμελίωσε ο Μεταξάς με τη χαρακτηριστική φράση: «Θάπτομεν τον Ιλισόν». Μοναδικό ορατό σημείο της αποξηραμένης κοίτης βρίσκεται νότια των Στύλων του Ολυμπίου Διός, όπου η εκκλησία της Αγ Φωτεινής.

Η ρωμαική γέφυρα που υπήρχε κάποτε κτισμένη μπροστά από το στάδιο.

Μετά το 1946 όταν ο Ιλισσός είχε τρεχούμενο νερό, ακόμα και το καλοκαίρι διατηρούσε γεμάτες δυο μεγάλες νερολακούβες (στο ύψος της οδού Δαμασίππου στου Ζωγράφου), όπου τα παιδιά έκαναν μπάνιο, σαν τα παιδιά της αρχαίας Αθήνας που κολυμπούσαν στο «Βούθουλα» του Ιλισσού στην Καλλιρρόη.

ΠΗΓΗ

http://averoph.wordpress.com/2014/06/07/%CE%BA%CE%B1%CF%80%CE%BF%CF%84%CE%B5-%CF%83%CF%84%CE%BF%CE%BD-%CE%B9%CE%BB%CE%B9%CF%83%CF%83%CE%BF/#more-59572