Νοέμβριος του 1966: Η μεγάλη πλημμύρα της Φλωρεντίας

Από την ΚΑΤΕΡΙΝΑ Ι. ΑΝΕΣΤΗ

Τι έγινε στην Ιταλική πόλη πενήντα χρόνια πριν όταν μια ισχυρή νεροποντή προκάλεσε μια από τις μεγαλύτερες καταστροφές στην ιστορία.

«Άρνος, αυτός ο καταραμένος, κακότυχος τάφρος» έγραφε ο Δάντης για τον ποταμό της Φλωρεντίας. Πενήντα έξι φορές στην ιστορία του έχει πλημμυρίσει, κάνοντας ακόμα και τον Λεονάρντο ντα Βίντσι να καταθέτει στις αρμόδιες αρχές μεγαλόπνοα σχέδια για την οχύρωση της πόλης, προβλέποντας την εκτροπή του ποταμού πίσω από την Πίζα. 

Σχέδια που δεν εγκρίθηκαν (εξάλλου, είχε ήδη αρχίσει να πέφτει σε δυσμένεια στον δημόσιο βίο της πόλης λόγω των ερωτικών του προτιμήσεων). Έτσι, η κατάρα του ποταμού χτύπησε την πόλη με μεγαλύτερη σφοδρότητα από ποτέ στις 4 Νοεμβρίου του 1966. Ακριβώς πενήντα χρόνια πριν, 39 άνθρωποι έχασαν τη ζωή τους από πνιγμό, χιλιάδες αριστουργήματα της ευρωπαϊκής τέχνης και εκατομμύρια βιβλία αφανίστηκαν ή πληγώθηκαν βάναυσα, προκαλώντας ένα ανάμεικτο κύμα πένθους, αλλά και αυτοθυσίας σε όλη την Ευρώπη. Ένα κίνημα υπέρ της τέχνης.  

 

Το εσωτερικό του Ναού του τιμίου Σταυρού στη Φλωρεντία μετά την καταστροφή. Οι πλημμύρες προκάλες ζημιές άνω των 60 εκατομμυρίων ευρώ. Φωτό: Getty Images

Καθώς η είδηση για τις πλημμύρες και την καταστροφή που προκάλεσε άρχισε να διαδίδεται στην Ευρώπη, συντηρητές έργων τέχνης, φοιτητές, απλοί πολίτες, μπήκαν στα αυτοκίνητά τους και, διασχίζοντας σύνορα, περνώντας ατελείωτους ελέγχους από στρατιωτικά κλιμάκια, οδηγώντας για 15 ως 20 ώρες, έφτασαν στη Φλωρεντία με έναν σκοπό: να σώσουν τα αριστουργήματα της τέχνης που σκεπάστηκαν και παραμορφώθηκαν από σχεδόν 15 δισεκατομμύρια λίτρα λάσπης και νερού που ξέβρασε ο Άρνος. Ήταν οι «Άγγελοι της Λάσπης», ένα πρωτοφανές και ανεπανάληπτο στην Ιστορία κίνημα εθελοντών για την προστασία της τέχνης.  

 

Οι κάτοικοι της Φλωρεντίας διασχίζουν την πλημμυρισμένη πόλη ισορροπώντας στα κατεστραμμένα αυτοκίνητα. Φωτό: Getty Images

Το πρωί της 5ης Νοεμβρίου 1966, όταν μετά από 40 ώρες η καταρρακτώδης βροχή σταμάτησε, οι πρώτοι εθελοντές και οι κάτοικοι άρχισαν να βγαίνουν στους δρόμους. Η πόλη που φτιάχτηκε με ακρίβεια και ποίηση από τα καλύτερα στοιχεία της Αναγέννησης ήταν ένας βούρκος. Μέσα σε μουσεία, βιβλιοθήκες, πινακοθήκες είχε συμβεί μια αδιανόητη καταστροφή, αφού υπέστησαν ζημιές 120 φρέσκο, 1.200 πίνακες ζωγραφικής, 500 γλυπτά, 6.000 τόμοι βιβλίων από το αρχείο της Όπερας και 1,3 εκατομμύρια σπάνια βιβλία της Κεντρικής Βιβλιοθήκης της Φλωρεντίας.  

Οι εικόνες προκάλεσαν συντριβή. Άνδρες και γυναίκες ξέσπασαν σε κλάματα βλέποντας έργα τέχνης λεηλατημένα, βυθισμένα κάτω από μέτρα νερού, ποδοπατημένα από πανικόβλητους πολίτες. Ο επόπτης των μουσείων της Φλωρεντίας Ugo Procacci δεν θα ξεχάσει ποτέ τη στιγμή που αντίκρισε στη Santa Croce (το νερό είχε φτάσει σε ύψος 6,7 μέτρων σε αυτό το σημείο) τη «Σταύρωση», το αριστούργημα του Τσιμαμπούε: είχε σβήσει το 60% του χρώματος. Το πρόσωπο και το σώμα του Χριστού είχαν σχεδόν εξαφανιστεί. Το νερό φούσκωσε το ξύλο με αποτέλεσμα ο σταυρός να σκεβρώσει. Ο Procacci έκλαιγε με λυγμούς μπροστά του, όπως ο ίδιος διηγήθηκε.

 

Συνεργεία καθαρίζουν την πόλη. Φωτό: Getty Images

Οι εικόνες αυτές έκαναν τον γύρο του κόσμου και έφεραν ακόμα περισσότερους «Αγγέλους της Λάσπης» στη Φλωρεντία. Επί μέρες, φορώντας γαλότσες και αδιάβροχο, ο ηθοποιός Ρίτσαρντ Μπάρτον διέσωζε και μετέφερε θησαυρούς, ακολουθώντας τις οδηγίες που του έδιναν επί τουλάχιστον δέκα ώρες καθημερινά. Μάλιστα, έκανε και την εκφώνηση σε ένα βίντεο με εικόνες καταστροφής, καλώντας τους πολίτες ανά τον κόσμο να συνδράμουν οικονομικά για την αποκατάσταση των ζημιών.  

Κάπως έτσι, όμως, η Φλωρεντία έγινε και η μήτρα από την οποία γεννήθηκαν οι πιο πρωτοποριακές, σύγχρονες μέθοδοι διάσωσης και συντήρησης έργων τέχνης. Η γνώση που γεννήθηκε δημιούργησε ένα ολόκληρο νέο πεδίο. Βέβαια, σε κάποιες περιπτώσεις οι μέθοδοι προέκυψαν μέσα από επιστημονικά ανορθόδοξες, αλλά δοκιμασμένες στην καθημερινή ζωή συνταγές. Για παράδειγμα, μέσα από μια συζήτηση για το πώς απομακρύνεις τον λεκέ που δημιουργεί η σάλτσα για σπαγγέτι προέκυψε η ιδέα για την απομάκρυνση του λαδιού που είχε ανακατευθεί με τα νερά της βροχής και είχε κολλήσει στα γλυπτά…  

To αρχηγείο της επιχείρησης στήθηκε στο Ουφίτσι. Ο συντηρητής έργων τέχνης Μάρκο Γκράσι που έμαθε για την πλημμύρα ενώ δούλευε στο εργαστήριό του στο Λουγκάνο της Ελβετίας μπήκε κατευθείαν στο αυτοκίνητό του κι έφυγε για τη Φλωρεντία. Χρειάστηκε να περάσουν 12 ώρες για να κάνει μια διαδρομή πέντε ωρών. Παρευρέθηκε από την πρώτη στιγμή στις συσκέψεις στο Ουφίτσι. «Έπρεπε να βάλουμε προτεραιότητες. Μερικά πράγματα ήταν σαφή από την αρχή» θυμάται. «Οι καμβάδες δεν είχαν τόσο μεγάλο πρόβλημα, όσο τα έργα σε ξύλινο πάνελ, αφού το ξύλο είχε φουσκώσει σημαντικά από το νερό. Κανείς δεν ήξερε τι σημαίνει το να έχει μείνει δύο ώρες κάτω από το νερό ένα τρίπτυχο της Αναγέννησης»…  

 

Συντηρήτρια έργων τέχνης του Μουσείου Ουφίτσι εξετάζει το βαθμό καταστροφής. Φωτό: Getty Images

Ένα από τα έργα που υπέστησαν τις μεγαλύτερες φθορές ήταν ο «Μυστικός Δείπνος» του Βαζάρι. Το έργο –που ήταν βυθισμένο για 12 ώρες μέχρι να το εντοπίσουν− αποκαταστάθηκε μόλις πρόσφατα και από την Παρασκευή εκτίθεται και πάλι στο κοινό. Τις εκτενείς, εξαντλητικές εργασίες αποκατάστασης χρηματοδότησε ο οίκος μόδας Prada και το Ίδρυμα Getty, ενώ οι ειδικοί μιλούν για τη μεγαλύτερη καταστροφή που έχει υποστεί έργο τέχνης και την πιο πολύπλοκη και δύσκολη επιχείρηση αποκατάστασής του. Έχει ενδιαφέρον ότι έχει προβλεφθεί ειδικός μηχανισμός προκειμένου να ανυψώνεται το έργο σε περίπτωση που ο εφιάλτης των πλημμυρών επιστρέψει.  

Κι όμως, η πόλη φαίνεται πως είναι πλέον έτοιμη να αντιμετωπίσει αντίστοιχο φαινόμενο. Σε άσκηση για την προστασία των έργων από νέα πλημμύρα συμμετείχαν 1.000 άτομα – στρατιώτες, αστυνομικοί, πυροσβέστες, εθελοντές. Πίνακες ανασηκώθηκαν, δεκάδες χιλιάδες βιβλία μπήκαν σε ειδικά κιβώτια και τοποθετήθηκαν στους ψηλότερους ορόφους της Εθνικής Βιβλιοθήκης. Το φρέσκο του Ταντέο Γκάντι «Arbor Vitae» στη Santa Croce καλύφθηκε με ένα ειδικής κατασκευής και υψηλής αντοχής στο νερό ύφασμα.  

Οι φωτογραφίες από την επιχείρηση διάσωσης προκαλούν δέος, καθώς οι «Άγγελοι της Λάσπης» με γυμνά χέρια, βουτηγμένοι στη λάσπη, σώζουν τα έργα και χέρι με χέρι στήνουν αλυσίδες για να τα οδηγήσουν σε ασφαλές σημείο. Η πλημμύρα του 1966 μπορεί να συγκριθεί μόνο με τον πόλεμο, λένε όσοι βρέθηκαν στη Φλωρεντία εκείνες τις μέρες. Κατά τη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου το Ουφίτσι φρόντισε να κρύψει τα έργα για να τα προστατέψει από τους βομβαρδισμούς. Στην περίπτωση του 1966 δεν υπήρχε καμία προειδοποίηση για την κατάρα του Άρνου. Πενήντα χρόνια μετά η Φλωρεντία φαίνεται πώς μόλις επούλωσε και την τελευταία πληγή από όσα συνέβησαν μέσα σε μία και μόνο νύχτα.

Διάσωση. Φωτό: Getty Images 

Πηγή: http://www.lifo.gr/now/san_simera/120229