Η δεκάτη Απριλίου της Ελληνικής Επανάστασης (μέρος Α’)

Ανήμερα του Πάσχα, την 10η Απριλίου 1821 (με το παλιό ημερολόγιο) ο Οικουμενικός Πατριάρχης Γρηγόριος Ε΄ εκτελείται από τον Σουλτάνο ως προδότης του Οθωμανικού κράτους. Ο αφορισμός των κορυφαίων της Επανάστασης από τον Πατριάρχη και η λύση του όρκου των Φιλικών για όλους όσους τον είχαν δώσει, έγινε για να αποφευχθεί ο φετφάς της γενικής σφαγής των χριστιανών.

Ωστόσο, δεν ήταν αρκετός για να συγκρατήσει το μένος του Σουλτάνου που καθυστερημένα έμαθε το μερικό σχέδιο της Επανάστασης που αφορούσε στον εμπρησμό του στόλου, στην δολοφονία του και στην εξέγερση των Ελλήνων μέσα στην ίδια την πρωτεύουσα του Οθωμανικού κράτους. Ο Πατριάρχης απαγχονίζεται αμέσως μετά το «Χριστός Ανέστη» στην κεντρική πόρτα του Πατριαρχείου και ο γιαφτάς που κρεμιέται στο στήθος του περιγράφει την ενοχή του. Ο αφορισμός αυτός είχε προβλεφθεί από τον αρχηγό της Επανάστασης, τον Αλέξανδρο Υψηλάντη. Είχε ειδοποιηθεί ο Κολοκοτρώνης. Η εξέγερση του Μωρηά δεν κινδύνευε από τον αφορισμό, αφού υπήρχε το προηγούμενο του 1804 που είχε ζήσει ο ίδιος ο Κολοκοτρώνης κι αφού η συμμετοχή του Πατριάρχη στην Επανάσταση ήταν γνωστή σε όλους από το 1819. Στάθηκε όμως μοιραία για την εξέλιξη στην Μολδοβλαχία. Μαζί με την αποκήρυξη του τσάρου, ο αφορισμός της Επανάστασης αποτέλεσε για ορισμένα κεντρικά πρόσωπα όπως ο Βλαδιμιρέσκου, την πρόφαση για αποστασιοποίηση από την Επανάσταση των Ορθοδόξων. Δυστυχώς, αποτελεί ακόμη την πρόφαση για αρκετούς σημερινούς ιστορικούς που προσποιούνται ότι δεν είδαν και δεν κατάλαβαν ή ότι είδαν αλλά κατάλαβαν διαφορετικά. Είναι κρίμα, αλλά έτσι συμβαίνει, εφόσον το θέμα κρίνεται μέσα στην διάρκεια της εξέλιξής του. Και εφόσον το θέμα του 1821 δεν έχει λήξει, πολλοί από όσους γνωρίζουν, προτιμούν να περιγράφουν την έναρξή του με κριτήριο την επιθυμητή λήξη του.

Από δω και πέρα μιλούν τα έγγραφα. Ο Γρηγόριος Ε΄ δεν μετέχει απλώς στην Επανάσταση. Έχει αρχηγικό ρόλο (πώς θα μπορούσε να μην έχει ο αρχηγός του έθνους;) και συνειδητά θυσιάζεται για την επιτυχία της. Το 1819 και το 1820 στο πλαίσιο της «νέας» Φιλικής Εταιρείας που προέκυψε μετά τον θάνατο του Σκουφά, αποστέλλονται από την Αρχή και από τον Γενικό Έφορο Υψηλάντη (1) απόστολοι όπως ο Περραιβός, ο Παππάς, ο Θέμελης με συστατικά γράμματα του Πατριάρχη. Ιδιαίτερος ζήλος απαιτείται για την προσχώρηση των Μανιάτικων οικογενειών στην Εταιρεία, αφού αυτές είχαν προϊστορία ουσιαστικής συμμετοχής στον γαλλικό τεκτονισμό. Το γράμμα του Πατριάρχη θα χρησιμοποιήσει ο Χριστόφορος Περραιβός για να υπογράψουν τελικά οι οικογένειες Μαυρομιχάλη, Γρηγοράκη και Τρουπάκη όρκο φιλίας και κοινής δράσης υπέρ του Γένους στο όνομα «της αγιωτάτης και ορθοδόξου ημών πίστεως» .

Έγγραφα όπως αυτό είτε αποσιωπώνται, είτε ερμηνεύονται στο πλαίσιο «ο Πατριάρχης αγνοούσε τι σήμαιναν οι λέξεις ΕΛΛΗΝΟΜΟΥΣΕΙΟ, ΣΧΟΛΕΙΟ, ο Πατριάρχης έπεσε θύμα του Αφθονίδη και του Σέκερη». Φυσικό είναι, ότι οι ίδιοι ιστορικοί τοποθετούν την ΦΙΛΙΑ της ΕΤΑΙΡΕΙΑΣ στο κοσμικό και όχι στο χριστιανικό πλαίσιο. Κυρίως όμως, επιμένουν ότι το φώς (του διαφωτισμού) είναι αντίρροπο στο «χριστιανικό σκότος» και ότι ο Καποδίστριας ενδιαφερόταν μόνον για την παιδεία των Ελλήνων, γι’ αυτό και διηύθυνε την «ΦΙΛΟΜΟΥΣΟ ΕΤΑΙΡΕΙΑ».

Μια εβδομάδα πριν την εκτέλεσή του, την Κυριακή των Βαΐων (2), ο Πατριάρχης, γνωρίζοντας το τέλος του, απαντούσε προς όσους τον προέτρεπαν να φύγει για να σωθεί:

Σήμερον των Βαΐων ας φάγωμεν εις το τραπέζι τα ψάρια του γιαλού, και παρεμπρός, εντός ίσως της εβδομάδος, ας φάγουν και αυτά από ημάς

Λίγους μήνες πριν και ενώ ο Υψηλάντης αναδείχθηκε αρχηγός της Επανάστασης, ο Πατριάρχης έστειλε μέσω του Ιωάννη Παπαρρηγόπουλου επιστολές στον Ζωσιμά και στον Υψηλάντη. Στον πρώτο τόνιζε την λέξη «βοήθεια» και στον δεύτερο την λέξη «φρόνηση». Ο Ζωσιμάς  έστειλε 20.000 ρούβλια στον Πατριάρχη και ο Υψηλάντης διέταξε τους Παναγιώτη Σέκερη και Κυριακό Κουμπάρη να έχουν στην διάθεση του Πατριάρχη πλοίο έτοιμο να αποπλεύσει. Ο Πατριάρχης αρνήθηκε τα χρήματα και εξήγησε στους Σέκερη και Κουμπάρη:

Περί μεν της συντηρήσεώς μου ουδέποτε έλαβα ή θα λάβω ανάγκην χρημάτων. Περί δε της ζωής μου ουδέποτε εφοβήθην. Βοήθειαν δεν απήτησα και την φρόνησιν συνεβούλευσα μόνον υπέρ του έθνους

10 Απριλίου 1821. Ο αρχηγός του Γένους Πατριάρχης Γρηγόριος Ε΄ εκτελείται ως προδότης του Οθωμανικού κράτους.

Τρεις μήνες μετά τον απαγχονισμό του Γρηγορίου Ε΄, ο Σουλτάνος απαντούσε προς την Ρωσία, η οποία είχε θέσει τελεσίγραφο στην Πύλη να σταματήσουν οι σφαγές των αμάχων, οι καταστροφές των ναών και να αποσυρθούν τα στρατεύματα από την Μολδοβλαχία. Στην απάντηση ο Σουλτάνος δικαιολογείται στον τσάρο ότι η δράση του ήταν αναγκαία, επειδή ο Πατριάρχης ήταν «κορυφαίος της αποστασίας».

Σε απάντηση του Σουλτάνου προς τον διαμαρτυρόμενο Ρώσο πρέσβη Στρογκανώφ επιβεβαιώνεται ο εκβιασμός της Πύλης προς τον Πατριάρχη: Ή αφορίζεις όλους όσους συμμετέχουν στην Επανάστασή σου ή σφάζουμε όλους τους Έλληνες.

Παραπομπές:

1. https://karavaki.wordpress.com/2017/03/24/ypsilantis-revolution-phoenix/

2. https://karavaki.wordpress.com/2013/04/26/1821-ecumenical-patriarchate/

Πηγή:

https://karavaki.wordpress.com/2017/04/09/april-10th-hellenic-revolution-a/