Γράφτηκε από την Ειρήνη Σπυριδάκη
Η στερεοτυπική απεικόνιση ενός καλλιτέχνη στο ομώνυμο διήγημα του Καμύ
Ο καλλιτέχνης, ως μέλος μιας κοινωνικής πραγματικότητας, ανέκαθεν
αντιμετωπιζόταν στερεοτυπικά από τους συνανθρώπους του ως ένας άνθρωπος
τουλάχιστον ιδιόρρυθμος. Αν επιχειρήσουμε δε να μελετήσουμε πώς παριστάνεται ο
καλλιτέχνης στο χώρο των εικαστικών, των παραστατικών τεχνών και στο χώρο της
λογοτεχνίας, θα διαπιστώσουμε γρήγορα ότι η persona του καλλιτέχνη
διαφοροποιείται αισθητά από εκείνη των υπόλοιπων ανθρώπων.
Το προφίλ του καλλιτέχνη διαγράφεται με διαύγεια στο διήγημα του Αλμπέρ
Καμύ «Ο Ζονάς ή ο καλλιτέχνης επί το
έργον» που περιλαμβάνεται στη συλλογή «Η εξορία και το βασίλειο». Στο
συγκεκριμένο διήγημα αποτυπώνεται η διαδρομή που διανύει ο αυτοδίδακτος ζωγράφος Ζονάς από την επιτυχία
στην αποτυχία και παράλληλα διαφαίνεται το πώς η καλλιτεχνική του πορεία
επηρεάζει καταλυτικά τη σχέση τόσο με τους φίλους και θαυμαστές του, όσο και με
την οικογένειά του (τη σύζυγο και τα τρία του παιδιά).
Ο Ζονάς ανακάλυψε τη ζωγραφική στην ενήλικη ζωή του (ως τότε εργαζόταν
ως αναγνώστης χειρογράφων στον εκδοτικό οίκο του πατέρα του). Συνεργάστηκε με
ένα έμπορο έργων τέχνης και εξοικονομούσε χρήματα για να συντηρείται ο ίδιος
και η οικογένειά του. Πολύ γρήγορα το έργο του έτυχε της αναγνώρισης από το
κοινό και τους κριτικούς. Αυτό το γεγονός ήταν αρκετό για να πολλαπλασιάσει τις
ώρες που αφιέρωνε για καθημερινή συζήτηση με τους φίλους του, καθώς μάλιστα
είχε την πεποίθηση πως οτιδήποτε διαμοιβόταν μεταξύ τους, θ' απέβαινε ωφέλιμο
για την τέχνη του.
Η αυξανόμενη αποδοχή του έργου του από το φιλότεχνο κοινό, τον οδήγησε
στην απόφαση να ιδρύσει μία σχολή, όχι όμως παρακινούμενος από την επιθυμία να
διδάξει τους μαθητές του. Η ίδρυση της σχολής υπαγορεύτηκε από την διογκούμενη
διττή ανάγκη του α. να εκπαιδευτεί από τους μαθητές που ασκούσαν κριτική επί
των έργων και ερμήνευαν τις καλλιτεχνικές του προθέσεις, εντοπίζοντας σημεία
που ο ίδιος ο καλλιτέχνης δεν είχε συνειδητοποιήσει και β. να εξακολουθεί να
είναι αυστηρός όσον αφορά στη δουλειά του, πιστός στην αισθητική του,
επινοητικός σε ό,τι αφορά τα εγκωμιαστικά σχόλια που έπρεπε να διατυπώνει για
το καλλιτεχνικό έργο των μαθητών του. Όταν
το έργο του απέκτησε μεγαλύτερη δημοσιότητα, ο ζωγράφος άρχισε να
καταγγέλλει κοινωνικές αδικίες, βάζοντας την υπογραφή του σε διαμαρτυρίες
κομματικά αδεύσμευτες, και να απαντά σε επιστολές αγνώστων, προκειμένου να
ενισχύει την καλή εικόνα του προς τα έξω.
Στη διάρκεια της χρονικής περιόδου κατά την οποία ο Ζονάς εργαζόταν και
διατηρούσε ένα ευρύ κύκλο ανθρώπων γύρω του, επέλεγε να μην αφιερώνει χρόνο
στην οικογένειά του. Η σύζυγός του, κατανοώντας την ανάγκη του, είχε εκουσίως
αναλάβει την υποχρέωση να συντηρεί ο νοικοκυριό και να φροντίζει τα παιδιά,
αφήνοντας ενσυνείδητα στο Ζονά το χώρο που είχε ανάγκη για να ζωγραφίζει και να
συναναστρέφεται με ανθρώπους.
Έπειτα από λίγο χρονικό διάστημα, ο Ζονάς αισθάνθηκε ότι τού
ήταν δύσκολο να παράγει καλλιτεχνικό έργο και συνάμα να ζει με τους ανθρώπους,
με τους φίλους, τη γυναίκα και τα παιδιά του. Κρατούσε μοναχά συντροφιά σε
ομότεχνους φίλους του, επειδή ένιωθε ότι είχαν την ανάγκη του. Άρχισε να
ζωγραφίζει με δυσκολία και να βρίσκει ως μοναδική διέξοδό του την ονειροπόληση.
Αυτό είχε αντίκτυπο στη φήμη του, που σταδιακά μειωνόταν, καθώς ο ίδιος
αποσπούσε ολοένα και περισσότερες αρνητικές κριτικές. Επήλθε, ως εκ τούτου,
κάμψη στις πωλήσεις των έργων του. Παρόλα αυτά, ο Ζονάς δε συμμεριζόταν την
ανησυχία του οικογενειακού και φιλικού του περιβάλλοντος ότι η έμπνευση τον
είχε εγκαταλείψει.
Ο Ζονάς άρχισε να αντιμετωπίζει την επαφή με τους ανθρώπους ως ενόχληση
και απέφευγε τη συναναστροφή ακόμα και με αυτούς που αγαπούσε. Στην
καλλιτεχνικά νεκρή περίοδο της δημιουργικότητάς του, ξεκίνησε να πίνει, να
βγαίνει με γυναίκες, να κάνει παρέα με λιγοστούς άγνωστους ανθρώπους,
συχνάζοντας σε απόμακρες περιοχές και αποφεύγοντας τη συνάντηση με αδιάκριτους
ζωγράφους που τον ρωτούσαν για την τέχνη του. Όλο αυτό το διάστημα ρέμβαζε,
βέβαιος ότι μετά από λίγο, θα συνέχιζε να ζωγραφίζει με το ίδιο πάθος.
Η επικοινωνία με την οικογένειά του είχε ελαχιστοποιηθεί. Στον οικιακό
του χώρο κατάφερε να κατασκευάσει ένα πατάρι, όπου μετέφερε μια λάμπα
πετρελαίου, μια καρέκλα, ένα σκαμπό κι ένα τελάρο. Σε όλους διατεινόταν ότι
ζωγράφιζε στο ημίφως μες στη σιωπή, επιζητώντας να λάμψει τα άστρο του ξανά και
να συλλάβει το «μυστικό». Παρέμενε ακίνητος στο αυτοσχέδιο πατάρι όλη την ημέρα
στα σκοτεινά. Εκεί άρχισε να τρώει και να κοιμάται, αρνούμενος να δει
οποιονδήποτε. Στο πατάρι συνειδητοποίησε πως δε θα δούλευε ποτέ πια και ένιωσε
ξαφνικά πόσο πολύ αγαπούσε τους δικούς του ανθρώπους. Τη στιγμή ακριβώς της
συνειδητοποίησης, ο Ζονάς κατέρρευσε από τη σωματική και ψυχική εξασθένιση.
Ο καλλιτέχνης βεβαιώθηκε για τη συναισθηματική επάρκεια που του πρόσφερε
η οικογένειά του σε μια περίοδο όπου όλοι είχαν απομακρυνθεί από δίπλα του (ή
μήπως ο ίδιος τους είχε απομακρύνει;). Έπρεπε όμως να πληρώσει γι΄ αυτό το
τίμημα της καλλιτεχνικής του ανεπάρκειας. Το διήγημα ολοκληρώνεται όταν ένας
στενός φίλος του Ζονά, αντικρίζοντας το λευκό τελάρο που βρήκε στο πατάρι του
τελευταίου, δεν ήταν σίγουρος αν εκείνος είχε γράψει σε αυτό τη λέξη μοναχικός
ή τη λέξη αλληλέγγυος (στο γαλλικό πρωτότυπο: solitaire/solidaire).
Η κοινωνική ταυτότητα του καλλιτέχνη κατασκευάζεται μέσα στο κοινωνικό
πλαίσιο, όπου ο ίδιος ζει και εργάζεται. Οι άνθρωποι που τον περιβάλλουν είναι
οι ίδιοι άνθρωποι, οι οποίοι άλλοτε τον αποθεώνουν και άλλοτε τον
παραγκωνίζουν, επηρεάζοντας σε μεγάλο βαθμό την καλλιτεχνική του πορεία. Οι
λέξεις μοναχικός και αλληλέγγυος καταδηλώνουν το έλλειμμα ή την περίσσεια
ανθρώπινης επαφής που βιώνει ο ίδιος ο καλλιτέχνης, ενταγμένος σε μια κοινωνία
που θέτει σ΄ αυτόν τους δικούς της ευνοϊκούς ή καταπιεστικούς νόμους.
====================
Ειρήνη Σπυριδάκη
Aσχολούμαι με την μοντέρνα ζωγραφική και
κατοικώ στο Ηράκλειο Κρήτης. Έχω σπουδάσει Κλασική Φιλολογία στο Πανεπιστήμιο
Κρήτης, με μεταπτυχιακά στο ΕΑΠ. Μαθήτευσα στο εργαστήρι ζωγραφικής του λέκτορα
αισθητικής αγωγής Αζαρία Μαδανιάν. Έχω συμμετάσχει σε διεθνείς και πανελλήνιες
ομαδικές εκθέσεις, αποσπώντας διακρίσεις σε διαγωνισμούς και έχω πραγματοποιήσει
μία ατομική έκθεση.
Φωτογραφία: lucien freud studio art
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου