Η Μάχη του Ευρυμέδοντος ποταμού- 470/469 ή 462 π.Χ.

Οι δύο πλευρές οινοχόης με παράσταση Έλληνα να εφορμά στα οπίσθια Πέρση τοξότη .αναγράφεται «Είμαι ο Ευρυμέδων και στέκομαι σκυφτός » χρονολόγηση 470-460 π.Χ.

«ΕΥΡΥΜΕΔΟΝ ΕΙΜΙ ΚΥΒΑΔΕ ΕΣΤΕΚΑ»

Η μάχη του Ευρυμέδοντα, η οποία εντάσσεται στο πλαίσιο του πολέμου της Αθήνας και των συμμάχων της εναντίον των Περσών προκειμένου να υπερασπιστούν τις κτήσεις τους στο Αιγαίο, κατέληξε σε συντριπτική ήττα των Περσών ανάλογη με αυτή στις Πλαταιές. Έλαβε χώρα στην ακτή της Παμφυλίας, στην εκβολή του ομώνυμου ποταμού μεταξύ του 470/469 και του 462 π.Χ.1

Λίγο αργότερα ένα επίγραμμα που μας διασώζει η Παλατινή Ανθολογία2 χαράχτηκε στο μνημείο των πεσόντων της μάχης που ανεγέρθηκε στο Δημόσιο Σήμα στον Κεραμεικό, όπως μας πληροφορεί ο Παυσανίας.3

2. Περιγραφή των γεγονότων

Η πρώτη μαρτυρία για τη μάχη προέρχεται από το Θουκυδίδη, ο οποίος γράφει λίγες μόνο δεκαετίες μετά τα γεγονότα. Συγκεκριμένα αναφέρει ότι την ίδια ημέρα έλαβε χώρα στον Ευρυμέδοντα ποταμό πεζομαχία και ναυμαχία μεταξύ των Περσών, των Αθηναίων και των συμμάχων τους. Οι Έλληνες κατόρθωσαν να καταστρέψουν 200 φοινικικές τριήρεις και να αιχμαλωτίσουν πολλές ακόμη.4 Και οι δύο μάχες περιγράφονται λεπτομερώς από το Διόδωρο το Σικελιώτη, που γράφει στα τέλη του 1ου αι. π.Χ., ο οποίος μάλλον χρησιμοποιεί την περιγραφή του Εφόρου, ιστορικού του 4ου αι. π.Χ. από την Αθήνα. Μια δεύτερη εκδοχή των γεγονότων γράφτηκε από τον Πλούταρχο το 2ο αι. μ.Χ., ο οποίος επίσης επικαλείται μαρτυρίες του 4ου αι. π.Χ., όπως αυτές του Εφόρου, του Αθηναίου Φανοδήμου και του Ολύνθιου Καλλισθένη.

Η μάχη που είναι γνωστή ως μάχη στον Ευρυμέδοντα έγινε ανάμεσα στους Έλληνες υπό τον Κίμωνα και τους Πέρσες. Ο Κίμωνας νίκησε τόσο στη ναυμαχία όσο στην αναμέτρηση στο πεζικό και αυτή η νίκη απομάκρυνε τον περσικό κίνδυνο από την Ιωνία για περίπου 20 χρόνια. Για τη χρονολογία της αναμέτρησης αυτής δεν υπάρχει ομοφωνία και άλλοι ιστορικοί την τοποθετούν στο 469 π.Χ. ενώ άλλοι στο 466 π.Χ

Σε ό,τι αφορά το πεζικό, οι πρωτογενείς πηγές δεν περιλαμβάνουν εκτιμήσεις για το μέγεθος των περσικών χερσαίων δυνάμεων. Θεωρείται, ωστόσο, ότι ανέρχονταν στους πέντε χιλιάδες, καθώς τα περσικά πλοία πλοία είχαν παρόμοια δυνατότητα μεταφοράς στρατιωτών με τα ελληνικά. Ο Πλούταρχος, βασιζόμενος στα γραφόμενα του Εφόρου, αναφέρει ότι ο Τιθραύστης ήταν διοικητής του βασιλικού στόλου και ο Φερενδάτης διοικητής του πεζικού, αν και συμπληρώνει ότι, σύμφωνα με τον Καλλισθένη, ο Αριομάνδης ήταν διοικητής ολόκληρης της περσικής δύναμης.

Σύμφωνα με την περιγραφή του Θουκυδίδη, μετά τις πρώτες επιχειρήσεις του Κίμωνα στο ανατολικό Αιγαίο, οι Πέρσες άρχισαν να συγκεντρώνουν πεζικό και στόλο στην Παμφυλία. Ο Φερενδάτης, ανιψιός του Ξέρξη, τέθηκε επικεφαλής του πεζικού, ενώ ο Τεθραύστης, νόθος γιος του Πέρση βασιλιά, ηγείτο του ναυτικού, το οποίο αποτελούσαν πλοία από τη Φοινίκη, την Κύπρο και την Κιλικία. Μαθαίνοντας ο Κίμωνας ότι το εχθρικό ναυτικό έπλεε στα ανοικτά της Κύπρου κατευθύνθηκε εναντίον του. Παρά την αριθμητική υπεροχή των Περσών (350 έναντι 250), οι Αθηναίοι και οι σύμμαχοί τους κατάφεραν να καταστρέψουν μεγάλο αριθμό εχθρικών πλοίων, ενώ 100 τα αιχμαλώτισαν. Όσα διέφυγαν κατευθύνθηκαν προς την Κύπρο, όπου τα εγκατέλειψαν τα πληρώματά τους, με αποτέλεσμα να πέσουν και αυτά στα χέρια των Ελλήνων.

Για το μέγεθος του περσικού στόλου υπήρξαν ποικίλες εκτιμήσεις. Ο Θουκυδίδης, που θεωρείται η πιο αξιόπιστη πηγή, αναφέρει την παρουσία διακοσίων φοινικικών πλοίων. Ο Πλούταρχος παραθέτει τις εκτιμήσεις του Έφορου του Κυμαίου που έκανε λόγο για 350 περσικά πλοία και του Φανόδημου που ανέβαζε τον αριθμό τους στα εξακόσια. Παράλληλα, ο Πλούταρχος αναφέρει ότι οι Πέρσες περίμεναν τον απόπλου 80 επιπλέον φοινικικών πλοίων από την Κύπρο.Αν και οι μελετητές προκρίνουν τους αριθμούς που μας παραδίδει ο Θουκυδίδης, δεν αποκλείεται να αληθεύει ο ισχυρισμός του Πλούταρχου ότι οι Πέρσες ανέμεναν ενισχύσεις, καθώς θα εξηγούσε το γεγονός ότι ο Κίμων ήταν σε θέση να εξαπολύσει προληπτική επίθεση εναντίον τους.

Στη συνέχεια ο Κίμωνας φρόντισε να επιβιβαστούν στα περσικά πλοία οι ικανότεροι άνδρες του, φορώντας την περσική ενδυμασία και τιάρες. Εκμεταλλευόμενοι το σκοτάδι που άρχισε να πέφτει, οι Έλληνες έφτασαν στις όχθες του ποταμού Ευρυμέδοντα χωρίς το περσικό πεζικό που στρατοπέδευε εκεί να τους αντιληφθεί. Έτσι, όταν άρχισαν την επίθεση, δημιουργήθηκε τέτοιος πανικός στους Πέρσες που νόμιζαν ότι τους επιτέθηκαν από ξηράς οι κάτοικοι της γειτονικής Πισιδίας, οι οποίοι διάκειντο εχθρικά προς αυτούς, με αποτέλεσμα να κατευθυνθούν προς τα πλοία αναζητώντας τη σωτηρία και να κατασφαγούν από τους άνδρες του Κίμωνα.

Ο τελευταίος, μάλιστα, παραδίδεται ότι κατάφερε να συγκεντρώσει πίσω στα καράβια τους άνδρες του που είχαν αρχίσει να λεηλατούν τις σκηνές των Περσών, τρέχοντας με έναν πυρσό στα χέρια. Συνολικά 340 πλοία έπεσαν στα χέρια των Ελλήνων και 20.000 Πέρσες σκοτώθηκαν ή αιχμαλωτίστηκαν σε ξηρά και θάλασσα. Ανάμεσα στους νεκρούς ήταν και ο Φερενδάτης. Οι νικητές αφού έστησαν τρόπαιο κατευθύνθηκαν προς την Κύπρο.

Ο Πλούταρχος με τη σειρά του αναφέρει την πληροφορία του Εφόρου για τους δύο επικεφαλής των Περσών, προσθέτει όμως ότι ο Καλλισθένης αναφέρει ως αρχηγό τους κάποιον Αριομάνδη, γιο του Γωμβρύου.

Ο Κίμωνας μαθαίνοντας τη συγκέντρωση των περσικών στρατευμάτων στην Παμφυλία κατευθύνθηκε προς τα εκεί από την Κνίδο και το Τριόπιο με 200 πλοία προσπαθώντας να τους εμποδίσει να πλεύσουν δυτικά των Χελιδονίων νήσων, οι οποίες πρέπει να τοποθετηθούν κάπου στην Παμφυλία.

Ο Πλούταρχος αναφέρει ότι, μόλις ο Κίμων πληροφορήθηκε τη συγκέντρωση περσικών δυνάμεων στην Άσπενδο, απέπλευσε από την Κνίδο με διακόσες τριήρεις. Είναι πολύ πιθανό ο Κίμων να είχε συγκεντρώσει αυτή την ισχυρή ναυτική δύναμη λόγω πληροφοριών που είχε συλλέξει αναφορικά με τα σχέδια των Περσών να ανακτήσουν τις ασιατικές ελληνικές πόλεις.Ο Κίμων πιθανώς περίμενε στην Καρία, καθώς ανέμενε ότι οι Πέρσες θα βάδιζαν κατά της Ιωνίας μέσω της Βασιλικής Οδού από τις Σάρδεις. Σύμφωνα με τον Πλούταρχο, ο Κίμων έπλευσε στη Φασηλίδα της Λυκίας επικεφαλής της ως άνω ναυτικής δύναμης, αλλά οι αρχές της πόλης αρνήθηκαν να τον δεχθούν. Τότε, άρχισε να λεηλατεί τα εδάφη της Φασηλίδας, η οποία δέχθηκε να γίνει μέλος της συμμαχίας χάρη στη διαμεσολάβηση Χιακού αποσπάσματος του στόλου του Κίμωνα. Επιπλέον, η πόλη υποχρεώθηκε να συνεισφέρει στρατεύματα στην εκστρατεία και να πληρώσει δέκα τάλαντα στους Αθηναίους. Η απόφαση για την προληπτική κατάληψη της Φασηλίδας δείχνει πως ο Κίμων ανέμενε περσική στρατιωτική πρωτοβουλία για την ανακατάληψη των παραλιακών ελληνικών πόλεων. Η ταυτόχρονη παρουσία στρατού και στόλου στην Άσπενδο πιθανώς να τον έπεισε ότι επέκειτο περσική επίθεση στην Ιωνία. Καταλαμβάνοντας τη Φασηλίδα, την ανατολικότερη ελληνική πόλη στη Μικρά Ασία (και δυτικά του Ευρυμέδοντα), ο Κίμων είχε αποτελεσματικά σταματήσει την αντίπαλη εκστρατεία πριν αυτή αρχίσει, με τους Πέρσες να χάνουν την πρώτη ναυτική βάση που σκόπευαν να κατακτήσουν. Αναλαμβάνοντας πλέον την πρωτοβουλία των κινήσεων, ο Κίμων κίνησε ευθέως για να επιτεθεί στον περσικό στόλο στην Άσπενδο.

Όταν έφτασε στην ελληνική πόλη Φασήλιδα, οι κάτοικοί της δε δέχθηκαν τα ελληνικά πλοία, καθώς δεν επιθυμούσαν να αποστατήσουν από τον Πέρση βασιλέα. Ο Κίμωνας λεηλάτησε τη χώρα της και άρχισε την πολιορκία του άστεως, αλλά, έπειτα από παρέμβαση των Χίων που συμμετείχαν στο ελληνικό στράτευμα και είχαν φιλικές σχέσεις με τους Φασηλίτες, δέχθηκε να λύσει την πολιορκία με τον όρο να τον ακολουθήσουν και να πληρώσουν εισφορά 10 ταλάντων.

Σε αντίθεση με τον Θουκυδίδη που αρκείται σε ορισμένες βασικές πληροφορίες, ο Πλούταρχος μας παραδίδει μια πιο αξιόπιστη και λεπτομερή περιγραφή της εξέλιξης και των επιμέρους περιστατικών της μάχης. Σύμφωνα με τον Πλούταρχο, ο περσικός στόλος αγκυροβόλησε στα ανοικτά του ποταμού, περιμένοντας άλλα 80 φοινικικά πλοία από την Κύπρο. Πριν, όμως, φθάσουν οι ενισχύσεις, ο Κίμων, ερχόμενος από τη Φασηλίδα, κινήθηκε με στόχο να επιτεθεί στους Πέρσες, οι οποίοι υποχώρησαν, επιδιώκοντας να αποφύγουν τη μάχη. Εντέλει, οι Πέρσες αναγκάστηκαν να απαντήσουν στις επιθετικές κινήσεις του Κίμωνα, αλλά η ναυμαχία εξελίχθηκε αρνητικά για αυτούς: Παρά την αριθμητική τους υπεροχή, ο Κίμωνας διέσπασε ταχέως το σχηματισμό τους, αναγκάζοντας τα περσικά πολεμικά πλοία σε υποχώρηση προς την όχθη του ποταμού. Εγκαταλείποντας τα πλοία τους, τα πληρώματα αναζητούσαν καταφύγιο στις παρακείμενες στρατιωτικές δυνάμεις. Μερικά περσικά πλοία αιχμαλωτίστηκαν ή καταστράφηκαν κατά τη διάρκεια της ναυμαχίας, αλλά φαίνεται ότι τα περισσότερα αγκυροβόλησαν επιτυχώς.

Φτάνοντας στον Ευρυμέδοντα και μαθαίνοντας ότι 80 φοινικικά πλοία έρχονταν από την Κύπρο σε ενίσχυση των Περσών, ο Κίμωνας προσπάθησε να προκαλέσει τον εχθρικό στόλο να ναυμαχήσει στα ανοιχτά πριν από την άφιξή τους, χωρίς όμως αποτέλεσμα. Μόνο όταν είδαν τον Κίμωνα να κατευθύνεται προς την εκβολή του ποταμού έπλευσαν εναντίον του έχοντας, κατά το Φανόδημο, 600 πλοία, ενώ, σύμφωνα με τον Έφορο, 350.

Έδρανα επί τριήρεως μεταφοράς οπλιτών

Ωστόσο, ο Κίμωνας, έχοντας κάνει πιο πλατιά τα πλοία και κατασκευάζοντας στο κατάστρωμα πλατφόρμες, όπου μπορούσαν να σταθούν βαριά οπλισμένοι άνδρες, είχε αυξήσει κατά πολύ την αποτελεσματικότητα των τριηρών που είχε κατασκευάσει ο Θεμιστοκλής λίγο πριν από τη ναυμαχία της Σαλαμίνας (480 π.Χ.). Έτσι κατέστρεψαν πολλά εχθρικά πλοία και συνέλαβαν 200. Όσα διέφυγαν κατευθύνθηκαν προς την ξηρά και τα πληρώματά τους αναζήτησαν καταφύγιο στο πεζικό.

Ο Κίμωνας θεώρησε πολύ επικίνδυνο να οδηγήσει τους κουρασμένους άνδρες του ενάντια σε ένα ξεκούραστο στράτευμα που υπερτερούσε αριθμητικά. Ωστόσο, βλέποντάς τους γεμάτους δύναμη και υπερηφάνεια από τη νίκη τους στη θάλασσα να ανυπομονούν να αναμετρηθούν στήθος με στήθος με τους Πέρσες τούς αποβίβασε στην ξηρά και εκείνοι όρμησαν αλαλάζοντας ενάντια στους εχθρούς. Οι Πέρσες έμειναν στη θέση τους και πολέμησαν σκληρά.

 Η απόληξη του Ευρυμέδοντα ποταμού αριστερά και ανατολικά υπάρχει πεδιάδα όπου έγινε μάχη Ελλήνων και Περσών

Ακολούθως, ο περσικός στρατός κινήθηκε εναντίον του ελληνικού στόλου, ο οποίος είχε πιθανότατα επίσης αγκυροβολήσει, για να καταλάβει τα περσικά πλοία. Παρά την κούραση του στρατού του, ο Κίμων διείδε ότι οι άντρες του είχαν υψηλό ηθικό και, γι'αυτό, αποφάσισε να αποβιβάσει τους οπλίτες και να επιτεθεί στο περσικό πεζικό.[44] Αρχικά, οι Πέρσες απώθησαν την επίθεση, αλλά (όπως και στη Μυκάλη) οι Έλληνες οπλίτες αναδείχθηκαν ανώτεροι, χάρη στον βαρύ εξοπλισμό τους και κατατρόπωσαν τους αντιπάλους τους. Κατά την άτακτη υποχώρησή τους, τόσο οι Πέρσες στρατιώτες όσο και το στρατόπεδό τους αιχμαλωτίστηκαν από το νικηφόρο ελληνικό στρατό

 Έπεσαν πολλοί γενναίοι Αθηναίοι, που και διαπρεπείς ήταν και μεγάλα αξιώματα είχαν στην πόλη, αλλά έπειτα από μάχη που κράτησε ώρες οι Αθηναίοι υπερίσχυσαν και άλλους σκότωσαν, άλλους συνέλαβαν και, αφού εισήλθαν στο στρατόπεδό τους, πήραν πολλά χρήματα και άλλα αντικείμενα αξίας.

Περσικό ελαφρύ πλοίο , Φοινίκων

Ο Κίμωνας, όμως, δεν επαναπαύτηκε στις δάφνες του. Ακούγοντας ότι τα 80 φοινικικά πλοία βρίσκονταν στον Ύδρο,5 έδωσε εντολή στα πληρώματά του να ανοίξουν πανιά και με όλη την ταχύτητα έπεσε πάνω στον εχθρικό στόλο, ο οποίος δεν ήξερε τίποτα για την τύχη της κύριας δύναμής του. Κυριευμένοι από πανικό οι Φοίνικες δεν κατάφεραν να αντιτάξουν σοβαρή αντίσταση, με αποτέλεσμα να χάσουν όλα τα πλοία μαζί με τα περισσότερα πληρώματα.

Πιο κοντά στα γεγονότα φαίνεται ότι είναι η περιγραφή του Πλουτάρχου, αφού θεωρείται μάλλον αδύνατο οι Αθηναίοι να πήραν μέρος σε ναυμαχία που έγινε στα ανοικτά της Κύπρου και το σούρουπο της ίδιας ημέρας να πρόλαβαν να φτάσουν στις ακτές της Παμφυλίας. Πόσο μάλλον τη στιγμή που η ναυμαχία στην Κύπρο πρέπει να διήρκεσε πολλές ώρες, λόγω της αριθμητικής δυσαναλογίας των δύο στόλων.

Ο ποταμός Ευρυμέδων σήμερα  - Η ονομασία του προήλθε από τη σύνθεση τού επιθέτου "ευρύς" και του ρήματος "μέδω" που σήμαινε βασιλεύω, εκτείνομαι, κυριαρχώ. Ως Ευρυμέδων όμως αναφέρεται και μυθολογικός ήρωας που σύμφωνα με μια παράδοση απέκτησε με την Ήρα τον Προμηθέα. Πιθανόν ο ποταμός να ονομάστηκε έτσι και από τον ήρωα της μυθολογίας.

Ο Διόδωρος, αντιγράφοντας τον Έφορο, πιθανόν συνέδεσε με τις μάχες στον Ευρυμέδοντα κάποια ναυτική επιχείρηση που έγινε αργότερα κοντά στην Κύπρο, όπως φαίνεται από το επίγραμμα που συναντούμε στη συνέχεια του κειμένου του Διοδώρου και προέρχεται από τη δεκάτη (10% των λαφύρων) που αφιέρωσαν οι Αθηναίοι στους θεούς μάλλον μετά τις επιχειρήσεις στην Κύπρο, όπως φαίνεται από την αναφορά της Μεγαλονήσου σε αυτό.6

3. Αφιερώματα – Η σημασία της μάχης

Από τη δεκάτη ενδεχομένως κατασκευάστηκε το επίχρυσο ή χρυσό Παλλάδιο (άγαλμα της Αθηνάς) που ήταν στημένο πάνω σε ένα χάλκινο φοίνικα, ανάθημα των Αθηναίων στο ιερό του Απόλλωνα στους Δελφούς, το οποίο ο Παυσανίας αναφέρει ότι στήθηκε μετά τη μάχη του Ευρυμέδοντα, ενώ ο Πλούταρχος γενικά μετά τις νίκες ενάντια στους Πέρσες.7

Εκτός από αυτό το αφιέρωμα, ευρήματα από την ακρόπολη των Αθηνών συσχετίζονται με τη μάχη του Ευρυμέδοντα. Πρόκειται για ένα κομμάτι ερυθρόμορφης πήλινης αναθηματικής ασπίδας όπου μια γυναικεία μορφή με δωρικό πέπλο κρατά άφλαστα (   Άφλαστο είναι η πρύμνη του πλοίου με τα διακοσμητικά της στοιχεία)  διακοσμημένα με ανθρωπόμορφους χηνίσκους, οι οποίοι φέρουν ανατολίτικο κάλυμμα κεφαλής.8

Σε έναν ερυθρόμορφο σκύφο, επίσης, ένας άνδρας προσφέρει παρόμοια τμήματα πλοίου σε μια γυναικεία μορφή η οποία τον στεφανώνει. Οι μορφές μάλιστα στο σκύφο έχουν υποθετικά ταυτισθεί με το Θησέα ή τον Κίμωνα και την Αθηνά. Αυτή τη νίκη, επίσης, μπορεί να συμβολίζει η παράσταση σε έναν αττικό ερυθρόμορφο αμφορέα του ζωγράφου του Νίκωνα που βρίσκεται στο Βρετανικό Μουσείο, όπου η Αθηνά κρατώντας δύο άφλαστα καταδιώκει μια γυναικεία μορφή η οποία θα μπορούσε να συμβολίζει την Ασία.9

Cornelian λίθος χαραγμένος με την Αθηνά που κρατάει ένα «aphlaston» (πρύμνη του πλοίου) στο υπερυψωμένο δεξί χέρι της και μια ασπίδα στο άλλο  χαμηλωμένο αριστερά της χέρι . φαίνεται και το κάθετα τοποθετημένο δόρυ πίσω από το σχήμα της ασπίδας . ένα σπειροειδές φίδι ανασηκώνεται μπροστά από τη θεά στο ύψος της μέσης.-Βρετανικό Μουσείο

Τίποτα πάντως δεν αποκλείει όλα τα παραπάνω, αλλά και η Νίκη που κρατά άφλαστο σε μια λήκυθο του Μουσείου του Βερολίνου, όπως και η Αθηνά σε μια άλλη από το Μητροπολιτικό Μουσείο της Νέας Υόρκης,10 να σχετίζονται με τη ναυμαχία του Αρτεμισίου ή της Σαλαμίνας, αφού χρονολογούνται στην περίοδο 480-460 π.Χ.

Ερυθρόμορφη λήκυθος  που απεικονίζει την Αθηνά που κρατάει ένα δόρυ και το αφλάστο. . Ελληνικό χρονολ. 480-470 π.Χ. Καταλογίστηκε στον Ζωγράφο του Brygos.ΜΕΤ Νέας Υόρκης .

Επίσης, και στις άλλες πόλεις της Ελλάδας που συμμετείχαν στη μάχη στο πλευρό των Αθηναίων στήθηκαν αφιερώματα. Έτσι στο Ηραίο της Σάμου στήθηκε ο ανδριάντας κάποιου Μαιανδρίου που διέπρεψε στη μάχη. Ο ανδριάντας κρατούσε στο χέρι το ομοίωμα ή το ίδιο το άφλαστο ενός περσικού πλοίου από αυτά που κυρίεψε ο ένδοξος Σάμιος, ενώ μία ασπίδα από κάθε πλοίο ή ομοιώματά τους κοσμούσαν το μνημείο του, όπως μας πληροφορεί το επίγραμμα που είχε χαραχθεί πιθανόν κάτω από τον κατάλογο των πεσόντων Σαμίων στη μάχη του Ευρυμέδοντα.11

Η επισκευή ή η αναμόρφωση του μνημείου του Μαιανδρίου τον 3ο αι. π.Χ. δείχνει ότι ο απόηχος αυτής της νίκης έφτανε έως τους μεταγενέστερους. Τον αντίκτυπό της πάντως μπορούμε να τον δούμε πολύ καλύτερα μέσα από τη σατιρική αναπαράσταση της μάχης, όπως αυτή που αποδίδεται σε μια ερυθρόμορφη οινοχόη στη μία πλευρά της οποίας έχει φιλοτεχνηθεί ένας γυμνός ενήλικος Έλληνας, ο οποίος κρατώντας το μόριό του εφορμά προς τα γυμνά οπίσθια ενός Πέρση τοξότη που απεικονίζεται στην άλλη πλευρά του αγγείου, όπου υπάρχει η επιγραφή «Είμαι ο Ευρυμέδων και στέκομαι σκυφτός».

Αττική ερυθρόμορφη οινοχόη τύπου επτά, του «Ζωγράφου του Τριπτόλεμου». Χρονολογείται περίπου το 465 π.Χ. Στη Α’ όψη εικονίζεται ένας γενειοφόρος γυμνός Έλληνας με μια χλαμύδα που είναι δεμένη στο λαιμό του και κρέμεται στην πλάτη του. Έχει κατεύθυνση προς τα δεξιά, σε μεγάλο διασκελισμό. Από τη στάση του φαίνεται ότι είναι έτοιμος να επιτεθεί σεξουαλικά στον Πέρση της Β’ όψης του αγγείου. Στη Β’ όψη του αγγείου ένας σκυμμένος γενειοφόρος Πέρσης, φοράει «αναξυρίδες» ενιαίου τύπου «κυρβασία» και από το δεξί του χέρι κρέμεται μια φαρέτρα.Αποδίδεται το σώμα του σε πλάγια στάση και το κεφάλι του σε κατενώπιον στάση, σαν να κοιτάζει τον θεατή. Το αγγείο φέρει επιγραφές «ΕΥΡΥΜΕΔΟΝ ΕΙΜΙ ΚΥΒΑΔΕ ΕΣΤΕΚΑ». Προέλευση εικόνας: Από το PowerPoint του διδάσκοντα καθηγητή κο Δημήτρη Παλαιοθόδωρο στο πλαίσιο του μαθήματος Πρώιμος Αττικός Ερυθρόμορφος Ρυθμός, στο εαρινό εξάμηνο του 2016.

Ορισμένοι μελετητές υποστηρίζουν ότι η νίκη στον Ευρυμέδοντα οδήγησε στη σύναψη της πρώτης ειρηνευτικής συνθήκης μεταξύ Ελλήνων και Περσών, η οποία ανανεώθηκε με την ειρήνη του Καλλία. Ανεξάρτητα από την ορθότητα ή όχι αυτής της άποψης, το σίγουρο είναι ότι οι δυνάμεις που κατέστρεψε ο Κίμωνας στον Ευρυμέδοντα ήταν οι τελευταίες που συγκέντρωσαν οι Πέρσες έχοντας επιθετικές βλέψεις ενάντια στην Ελλάδα. Από εδώ και πέρα περνούν στην άμυνα, μια και κάθε απόπειρα μεταφοράς στρατευμάτων στην Ελλάδα θα ήταν καταδικασμένη, εφόσον ο ελληνικός στόλος έλεγχε όλα τα παράλια της Μικράς Ασίας από το Βόσπορο μέχρι την Παμφυλία. Το Αιγαίο ήταν μια αποκλειστικά ελληνική ή, καλύτερα, αθηναϊκή θάλασσα.

ΑΝΑΦΟΡΕΣ

1. Lombardo, C., Cimone (Roma 1934), σελ. 79-81 (470/469 π.Χ.)· Costanzi, V., “L’Anno Attico Della Battaglia presso L’Eurimedonte”, RFC 31 (1903), σελ. 258-260 (469/468 π.Χ.)· Kolbe, W., “Diodors Wert für die Geschichte der Pentekontaetie”, Hermes 72 (1937), σελ. 253 (469 π.Χ.)· Meritt, B.D. – Wade-Gery, H.T. – McGregor, M.F., The Athenian Tribute Lists III (Princeton 1950), σελ. 175 (469 π.Χ.)· CAH2 V, σελ. 45 ( J.K. Davis)· Sordi, M., “La svolta del 465/4 e la data della battaglia dell’ Eurimedonte”, Gérion 12 (1994), σελ. 68 (φθινόπωρο 465 π.Χ.)· Schreider, J.H., Hellanikos, Thukydides and the Era of Kimon (Aarhus 1997), σελ. 38-49. Για τα προβλήματα χρονολόγησης της περιόδου βλ. CAH2 V, σελ. 1-14 (D.M. Lewis), και Unz, R.K., “The Chronology of the Pentekontaetia”, CQ n.s. 36 (1986), σελ. 68-85 (σελ. 73 για τη μάχη του Ευρυμέδοντα, 466/465 π.Χ.).

2. Βλ. Παράθεμα 1. Wade-Gery, H.T., “Classical Epigrams and Epitaphs”, JHS 53 (1933), σελ. 79-81.

3. Παυσ. 1.29.14-15.

4. Θουκ. 1.100.1.

5. Ίσως πρόκειται για την πόλη Ίδυρο, 60 χλμ. βόρεια από τη Φασήλιδα, κατά τον Beloch, K.J., Griechische Geschichte2 IIii (Strassburg 1916), σελ. 161-162, ή την πόλη Σύεδρα, στα σύνορα Παμφυλίας-Κιλικίας, 100 χλμ. ανατολικά της Φασήλιδας.

6. Διόδ. Σ. 11.62· Schreider, J.H., Hellanikos, Thukydides and the Era of Kimon (Aarhus 1997), σελ. 50-59, για τις υπέρ και κατά απόψεις, σελ. 115, σημ. 12.

7. Παυσ. 10.15.4· Πλούτ., Νικ. 13.3. Έχει υποστηριχθεί ότι ο φοίνικας έχει θέση περσικού συμβόλου και η όλη σύνθεση του αναθήματος είναι μια αλληγορία της επικράτησης των Αθηναίων ενάντια στους Πέρσες. Βλ. Stähler, K., “Die Palme der Herrschaft. Eurymedon-Votiv und persiches Repräsentationszeichen”, στο Başgelen,  N. – Lugal, M. (eds), Festschrift für Jale Inan Armağanı (Istanbul 1989), σελ. 308-317.

8. Άφλαστο είναι η πρύμνη του πλοίου με τα διακοσμητικά της στοιχεία. Ένα από αυτά είναι ο χηνίσκος, ο οποίος ονομάσθηκε έτσι γιατί είναι λυγισμένος, όπως ο λαιμός της χήνας· βλ. Λουκ., Αλ. Ιστ. ΙΙ.41. Με τα ιδιόμορφα καλύμματα της κεφαλής τους ο ζωγράφος προσπάθησε πιθανόν να μιμηθεί τις ελεφαντοκεφαλές ή τα πρόσωπα που έφεραν οι πρύμνες των φοινικικών πλοίων, Hausmann, U., “Akropolisscherben und Eurymedonkämpfe”, στο  Schauenburg, K. (ed.), Charites. Studien zur Altertumwissenschaft, Festschrift E. Langlotz (Bonn 1957), σελ. 145-147, πίν. ΧΧ.1-2. Αποδίδονται στο ζωγράφο του Βορέα, ARV2, 539, αρ. 48.

9. Hausmann, U., “Akropolisscherben und Eurymedonkämpfe”, στο Schauenburg, K. (ed.), Charites. Studien zur Altertumwissenschaft, Festschrift E. Langlotz (Bonn 1957), σελ. 144-151, πίν. ΧΧ.1-2.

10. ARV2, 384, αρ. 211 και 423, αρ. 125· Lonis, R., Guerre et Religion en Gréce a l’époque classique. Recherches sur les rites des dieux, l’idéologie et la victoire (Centre de Recherches d’Histoire Ancienne 33, Paris 1979), σελ. 161, 251b4, σχ. 18.

11. Βλ. Παράθεμα 2. Το επίγραμμα είναι ελλιπές και έχουν προταθεί διάφορες συμπληρώσεις οι οποίες συνδυάστηκαν στο μεταφρασμένο κείμενο. Klaffenbach, G., “Samische Inschriften”, AM 51 (1926), σελ. 26-28· Buschor, E., “Maiandrios”, Philologus 86 (1931), σελ. 424-426· Wade-Gery, H.T., “Classical Epigrams and Epitaphs”, JHS 53 (1933), σελ. 97-101· Peek, W., “Die Kämpfe am Eurymedon”, στο Athenian Studies Presented in W.S. Ferguson, Supplement Harvard Studies in Classical Philology 1 (Harvard 1940), σελ. 116-120.

ΜΕ ΠΗΓΕΣ ΑΠΟ

Ζάχος Γεώργιος, «Μάχη του Ευρυμέδοντος, 470/469 ή 462 π.Χ.», 2001- Εγκυκλοπαίδεια Μείζονος Ελληνισμού, Μ. Ασία

ΑΡΧΑΙΟΓΝΩΜΩΝ

http://ellinondiktyo.blogspot.gr/2017/11/470469-462.html#more