Καθηγητής Ιστορίας & Φιλοσοφίας της
Αστρονομίας Πανεπιστημίου Αθηνών
Τι σχέση έχει ο Αϊνστάιν με τον Σαλβαντόρ Νταλί; Έχουν κοινά
χαρακτηριστικά η κβαντομηχανική και η θεωρία της σχετικότητας με το έργο του
μεγάλου σουρεαλιστή; Μπορεί ένα ζωγραφικό έργο να λειτουργήσει ως το
καταλληλότερο παράδειγμα προκειμένου να κατανοήσουν οι φοιτητές της
αστροφυσικής πολύπλοκες θεωρίες και έννοιες της σχετικότητας αλλά και της
ατομικής και κβαντικής φυσικής;
Στους επιστήμονες η σχέση Νταλί-φυσικής δεν ήταν άγνωστη εφόσον σε πάρα
πολλά βιβλία αλλά και κατά τη διάρκεια των πανεπιστημιακών παραδόσεων
χρησιμοποιείται το έργο του Ισπανού ζωγράφου ως το καταλληλότερο παράδειγμα
προκειμένου να κατανοήσουν οι φοιτητές πολύπλοκες θεωρίες και έννοιες της
σχετικότητας αλλά και της ατομικής και κβαντικής φυσικής.
«Η έκπληξή μας», λέει ο δρ Μάνος Δανέζης, επίκουρος καθηγητής
Αστροφυσικής στο Τμήμα Φυσικής του Πανεπιστημίου Αθηνών, «έγινε πολύ μεγαλύτερη
όταν μία από τις καλές μας φοιτήτριες, η Μαρία Θωμά, ζήτησε να εκπονήσει μαζί
μας διπλωματική πτυχιακή εργασία με θέμα ανάλογο εκείνου της διάλεξής μας στο
Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης με αφορμή την έκθεση του Νταλί. Η διπλωματική εργασία
που εκπονήθηκε υπήρξε μια αποκάλυψη και απέδειξε ότι και το ελληνικό
πανεπιστήμιο μπορεί όταν θέλει. Η εργασία αυτή, με τη θερμή συμπαράσταση της
Ενωσης Ελλήνων Φυσικών, εκδίδεται σε βιβλίο από τις εκδόσεις Ελάτη με τον τίτλο
«Salvador Dali και
σύγχρονη φυσική. Η κβαντομηχανική και η θεωρία της σχετικότητας μέσα από το
έργο του μεγάλου σουρεαλιστή»».
Ατομική βόμβα και Νταλί
Η έκρηξη της ατομικής βόμβας στη Χιροσίμα και το Ναγκασάκι υπήρξε ένας
σταθμός στη ζωή του Νταλί. Όπως έγραψε ο ίδιος: «Η ατομική έκρηξη στις 6
Αυγούστου του 1945 με συγκλόνισε εκ θεμελίων. Από τότε το άτομο είναι η
αγαπημένη τροφή της σκέψης μου. Πολλά από τα τοπία αυτής της περιόδου εκφράζουν
το μεγάλο τρόμο που ένιωσα με την ανακοίνωση της έκρηξης. Εφάρμοσα την
παρανοϊκο-κριτική μου μέθοδο στην εξερεύνηση του κόσμου. Θέλω να δω και να
καταλάβω τις δυνάμεις και τους κρυφούς νόμους των πραγμάτων, και αυτό προφανώς
για να κυριαρχήσω πάνω τους. Για να διεισδύσω στην καρδιά των πραγμάτων ξέρω
από διαίσθηση ότι κατέχω ένα εξαιρετικό όπλο: το μυστικισμό» (Σαλβαντόρ Νταλί,
Μυστικιστικό Μανιφέστο).
«Από τότε η προσπάθειά του», προσθέτει ο δρ Στράτος Θεοδοσίου,
αναπληρωτής καθηγητής της Ιστορίας της Αστρονομίας και των Φυσικών Επιστημών
στο Τμήμα Φυσικής του Πανεπιστημίου Αθηνών, «επικεντρώθηκε στο να εκφράσει με
το δικό του τρόπο έννοιες όπως η ασυνέχεια και η ατομική φύση της ύλης, η
σχετικότητα του χρόνου και του χώρου. Το μυστήριο της αντιύλης, ο μη
ευκλείδειος χαρακτήρας του Σύμπαντος, τα φυσικά παράδοξα της εισαγωγής της
τέταρτης διάστασης στη νέα κοσμική αντίληψη αποτέλεσαν μερικά από τα πλέον
αγαπημένα του θέματα. Όλα τα προηγούμενα βέβαια πλαισιωμένα και εμποτισμένα αφ’
ενός μεν από μια περίεργη και προσωπική θρησκευτικότητα, μεταφυσικού χαρακτήρα,
αφετέρου δε από τη βαθιά επίδραση της προσωπικότητας της συντρόφου του, Γκαλά».
 Εμμονή της μνήμης, 1931 |
Η ασυνέχεια στην ύλη είχε εντυπωσιάσει τον Νταλί. Τίποτα δεν είναι έτσι
όπως φαίνεται. Τα πάντα αποτελούνται από άλλα μικρά σώματα, τα άτομα. Τα πάντα
αιωρούνται στο χώρο, χωρίς τίποτα να αγγίζει τίποτα. Η ίδια η θάλασσα είναι
αναρτημένη σε μια μικρή απόσταση από τη γη», όπως αναφέρει και ο ίδιος. Το πόδι
του στον προηγούμενο πίνακα βρίσκεται στο κενό κάτω από τη θάλασσα, που
παρουσιάζεται σαν ένα αιωρούμενο μεταλλικό φύλλο. Το χέρι του ακουμπά τη στερεή
επιφάνεια σαν να δίνει έμφαση στην ψευδαίσθηση της αφής και της ταξινόμησης σε
στερεό, υγρό, αέριο. Το χέρι δεν «πιάνει», δεν έρχεται σε επαφή με τα
αντικείμενα, αλλά οι ακραίοι δομικοί τους λίθοι βρίσκονται σε μεγάλες
αποστάσεις από αυτούς του χεριού. Ο εγκέφαλος συνειδητοποιεί σαν επαφή τις
απωστικές δυνάμεις που αναπτύσσονται μεταξύ των πεδίων που περιβάλλουν τα
δομικά συστατικά των δύο σωμάτων (χέρι – αντικείμενο). Οι κίονες του
καμπαναριού χάνουν την ενιαία υλική τους οντότητα και παρουσιάζονται σαν ένα
πλήθος σφαιριδίων σε διάταξη. Ο χώρος μεταξύ των σφαιριδίων, όπως επιτάσσει η
σύγχρονη φυσική, δεν είναι πλέον κενός.
 |
“The Disintegration of Persistence
of Memory”, 1952-1954
|
Ο Νταλί και η σύγχρονη Φυσική
Έτσι ο Νταλί, μέσα από τη διάταξη των δομικών λίθων, ενοποιεί το κενό με
την ύλη, το άψυχο με το έμψυχο, το υγρό με το στερεό και το αέριο. Μέσα στη
διάφανη αφαίρεση της εικόνας θάλασσα – ορίζοντας – ουρανός, ο Νταλί απορρίπτει
την ψευδαίσθηση του κενού και βάζει μια περιοδική δομή σφαιριδίων, σαν αυτά να
αποτελούν κόμβους ενός κρυσταλλικού πλέγματος στερεού, να εκτείνεται σε άπειρο
βάθος. Τα σφαιρίδια συνδέουν το κενό με τη γεωμετρία και την ύλη, η προοπτική
της διάταξής τους συγχέεται με το επίπεδο του προσώπου της Γκαλά και το
σχηματίζει.
Οδηγός η Γκαλά
«Με τη σχετικότητα του χρόνου και του χώρου, καθώς και την αλληλεξάρτησή
τους καταπιάνεται ο Νταλί στο έργο του Η Ανακάλυψη της Αμερικής από τον
Χριστόφορο Κολόμβο (Το Όνειρο του Χριστόφορου Κολόμβου, 1958-59)», προσθέτει ο
Μάνος Δανέζης. «Η Γκαλά παίζει το ρόλο του οδηγού και αποτελεί ένα σύμβολο
νίκης για τον Χριστόφορο Κολόμβο. Το ρούχο της θείας παρουσίας της τυλίγει τον
Κολόμβο και φτάνει μέχρι τον Νταλί που βρίσκεται μέσα στον πίνακα ως μοναχός
και κρατάει τον Χριστό του Αγίου Ιωάννη του Σταυρού. Ανάμεσα στις λόγχες
εμφανίζεται η Σταύρωση, ενώ ανάμεσα στους παραταγμένους σταυρούς βρίσκεται ο
Πάπας ως σύμβολο ισχύος. Πάνω από τη φιγούρα του Κολόμβου παρουσιάζεται το
μέλλον του, η υποδοχή του από το βασιλιά Φερδινάνδο και τη βασίλισσα Ισαβέλλα
και στην κορυφή η υποδοχή του από την Εκκλησία. Πρόσωπα και γεγονότα από
διαφορετικές χρονικές περιόδους και διαφορετικούς τόπους συνυπάρχουν στο «τώρα»
και το «εδώ» του Νταλί, που ταυτόχρονα βρίσκεται μέσα στη σύνθεση και έξω από
αυτή ως δημιουργός της. Αυτό ακριβώς επιτάσσει και η γενική θεωρία της
σχετικότητας».
 Το Όνειρο του Χριστόφορου Κολόμβου, 1958-59 |
«Δείγματα αντιύλης», συνεχίζει ο
Στράτος Θεοδοσίου, «βρίσκουμε πολύ σπάνια και στιγμιαία. Η αντιύλη δεν μπορεί
να επιβιώσει μέσα στην ύλη γιατί η αντίστροφη διαδικασία, η συνάντησή τους,
έχει αποτέλεσμα την εξαΰλωση, την εξαφάνιση των ζευγών σωματιδίων –
αντισωματιδίων, με σύγχρονη έκλυση μεγάλων ποσών ενέργειας. Η Παναγία του Νταλί
επωφελείται από την τεράστια αυτή ισχύ. Η Παρθένος δεν ανέρχεται στους ουρανούς
από τη δύναμη της προσευχής της. Ανέρχεται από αυτή καθαυτή τη δύναμη των
αντιπρωτονίων της. Ο Νταλί αντικαθιστά το σταυρό του μαρτυρίου με το ανάπτυγμα
της ορατής από τον άνθρωπο τρισδιάστατης προβολής, του αόρατου για τις
ανθρώπινες αισθήσεις τετραδιάστατου υπερκύβου. Το ανθρώπινο και αισθητό σώμα
του Χριστού ταυτίζεται με μια αισθητή τρισδιάστατη προβολή ενός υπεραισθητού
τετραδιάστατου γεγονότος, το οποίο στην πραγματικότητα είναι και η φύση του
Ιησού».
Πηγή: Ελευθεροτυπία, 5 Ιανουαρίου 2005
(συνέντευξη στον Γιώργο Κιούση)
Ο Σαλβαδόρ Νταλί (11 Μαΐου 1904 — 23 Ιανουαρίου 1989) ήταν ένας από τους
σημαντικότερους Ισπανούς ζωγράφους. Συνδέθηκε με το καλλιτεχνικό κίνημα του
υπερρεαλισμού στο οποίο ανήκε για ένα διάστημα. Αποτελεί έναν από τους
περισσότερο γνωστούς ζωγράφους του 20ου αιώνα και μια πολύ εκκεντρική
φυσιογνωμία της σύγχρονης τέχνης.
«Salvador Dali και
σύγχρονη φυσική – Η κβαντομηχανική και η θεωρία της σχετικότητας μέσα από το
έργο του μεγάλου σουρρεαλιστή»
Η Μαρία Θωμά μέσα από τις σελίδες του βιβλίου της μας προσφέρει μια
συναρπαστική περιήγηση στο σύνθετο κόσμο του μεγάλου σουρεαλιστή και τη μαγική
πραγματικότητα της σύγχρονης φυσικής.
Η τέχνη του 20ού αιώνα, με τον Salvador Dali σε πρωταγωνιστικό ρόλο,
προσπαθεί με το δικό της τρόπο να μυήσει τον άνθρωπο σε μια νέα κοσμική
αντίληψη: την επαναστατική σύγχρονη φυσική.
Ο Dali, ο πιο γνωστός εγωκεντρικός και αμφισβητούμενος σουρεαλιστής,
στρέφεται στις πλέον προχωρημένες φυσικές έννοιες και καταφέρνει μια δυναμική
και άμεση ένωση τέχνης και επιστήμης.
 «Corpus Hypercubus» (1954) |
Στο έργο του «Corpus Hypercubus» (1954) απεικονίζει με τον πιο αξιόπιστο τρόπο την τέταρτη διάσταση της
θεωρίας του Einstein.
Στον πίνακα «Εμμονή της μνήμης» (1931), τα διάσημα «λιωμένα ρολόγια», μιλούν
για τις σχετικιστικές μεταμορφώσεις και στρεβλώσεις του χρόνου, ο οποίος δεν
έχει καμία σχέση με αυτό που μετρούν τα ρολόγια μας.
 ''Αντιπρωτονική Ανάληψη" (1954-1965) |
Η «Αντιπρωτονική Ανάληψη» (1954-1965) είναι ένας προβληματισμός πάνω στο
μυστήριο της ύλης και της αντιύλης. Η Παρθένος δεν ανέρχεται στους ουρανούς από
τη δύναμη της προσευχής της. Ανέρχεται από αυτή καθαυτή τη δύναμη των
αντιπρωτονίων της.
Πηγή:
www.bestprice.gr
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου