ΠΕΡΙ ΤΕΧΝΗΣ Ο ΛΟΓΟΣ: Μπλε: Το χρώμα του 2020 και η ιστορία του σε σαράντα αιώνες τέχνης

Πέμπτη 2 Ιανουαρίου 2020

Μπλε: Το χρώμα του 2020 και η ιστορία του σε σαράντα αιώνες τέχνης

Κείμενο: Αργυρώ Μποζώνη

Από την Αίγυπτο, μέχρι την μπλε περίοδο του Πικάσο, το μπλε των κυμάτων του Χοκουσάι και το μπλε στο οποίο έδωσε το όνομά του ο Ίβ Κλάιν.

Το κλασικό μπλε διάλεξε το Ινστιτούτο Pantone για το 2020, ένα χρώμα κομψό μέσα από την απλότητά του και ταυτόχρονα διαχρονικό, όπως το περιγράφει. Tο μπλε είναι χρώμα που «φοριέται» από όλα τα φύλα και είναι σύμβολο της εμπιστοσύνης, της πίστης και της αξιοπιστίας.

Το μπλε χρώμα συνδέεται με δύο από τα μεγαλύτερα φυσικά χαρακτηριστικά της Γης: τον ουρανό και τον ωκεανό. Το πότε ονομάστηκε μπλε είναι ένα μυστήριο, στην Οδύσσεια του Ομήρου, ο Οδυσσέας δίνει μια αλλιώτικη περιγραφή της θάλασσας από αυτή που έχουμε κατά νου. Ο ήρωας πλέει «επί οίνοπα πόντον», σε πέλαγο κρασάτο σύμφωνα με τη μετάφραση του Καζαντζάκη, σε μπλάβο πέλαγος σύμφωνα με τη μετάφραση του Μαρωνίτη. Γρίφος για τους μεταφραστές, ζητούμενο για τους αρχαίους Αιγύπτιους που παρήγαγαν πρώτη φορά το χρώμα δημιουργώντας μια χρωστική ουσία για τις διακοσμητικές τέχνες. Στα έργα τους βλέπουμε τα πρώτα μπλε, που λάτρεψαν οι μεγάλοι καλλιτέχνες και με αυτό το χρώμα δημιούργησαν μερικά από τα πιο διάσημα έργα τέχνης.

Από την Αίγυπτο, μέχρι την μπλε περίοδο του Πικάσο, το μπλε των εικόνων της Αναγέννησης, το μπλε των κυμάτων του Χοκουσάι, το μπλε των ιμπρεσιονιστών και το μπλε στο οποίο έδωσε το όνομά του ο Ίβ Κλάιν, το Klein Blue (IKB), η συναρπαστική ιστορία του μπλε χρώματος και των χιλιάδων αποχρώσεων συνεχίζει να μας ξαφνιάζει.

Φιγούρα Λιονταριού, Αίγυπτος 19ος αι.π.Χ.

Οι Αιγύπτιοι δημιούργησαν το μπλε χρώμα γύρω στο 2.200 π.Χ. Κατασκευάστηκε από αλεσμένο ασβεστόλιθο αναμεμιγμένο με άμμο και μεταλλικό άλας που περιείχε χαλκό, όπως αζουρίτη ή μαλαχίτη, το οποίο στη συνέχεια θερμάνθηκε μεταξύ 800-1000 βαθμών Κελσίου. Το αποτέλεσμα ήταν ένα αδιαφανές μπλε γυαλί το οποίο στη συνέχεια έπρεπε να συνθλίβεται και να ανακατεύεται με παράγοντες πύκνωσης όπως τα ασπράδια αυγών για να δημιουργηθεί ένα μακράς διαρκείας χρώμα. Το χρώμα ήταν ακριβό σε παραγωγή, έτσι χρησιμοποιήθηκε για να ζωγραφίσουν κεραμικά, αγάλματα και να διακοσμήσουν τους τάφους των Φαραώ. Το χρώμα παρέμεινε δημοφιλές σε όλη τη Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία και χρησιμοποιήθηκε μέχρι το τέλος της ελληνορωμαϊκής περιόδου.

Σε βουδιστικούς πίνακες στο Bamyan του Αφγανιστάν, τον 6ο αιώνα χρησιμοποιούν μπλε χρώμα, ενώ η χρωστική ουσία ultramarinus, που σημαίνει «πέρα από τη θάλασσα» έφτασε στην Ευρώπη από Ιταλούς εμπόρους κατά τον 14ο και 15ο αιώνα. Οι Κινέζοι χρησιμοποιούσαν το χρώμα σε πολύτιμες πορσελάνες.

“Girl with a Pearl Earring” του Βερμέερ 1665

“Virgin and Child with Female Saints” του Ζεράρ Νταβίντ, 1500

Το μπλε άμα τη εμφανίσει του ήταν περιζήτητο, εξίσου πολύτιμο με τον χρυσό και όσοι το χρησιμοποιούσαν ήταν πλούσιοι. Πολλοί μύθοι έχουν φτάσει μέχρι τις μέρες μας γύρω από το πώς το προμηθεύτηκαν ζωγράφοι όπως ο Βερμέερ, που το αγάπησε τόσο πολύ και βύθισε σε χρέη την οικογένειά του προκειμένου να το αποκτήσει. Σαν μύθος έχει φτάσει στην εποχή μας από τους ιστορικούς τέχνης ότι ο Μιχαήλ Άγγελος άφησε τη ζωγραφική του The Entombment (1500-01) ημιτελή γιατί δεν είχε την πολυτέλεια να αγοράσει περισσότερο μπλε ultramarine.

Το μπλε χρώμα ήταν πολύ δαπανηρό και οι ζωγράφοι το χρησιμοποιούσαν μόνο σε μεγάλες συνθέσεις για αιώνες μέχρι που ο Γάλλος χημικός Louis Jacques Thénard το 1802 εφηύρε μια νέα χρωστική ουσία, ως εναλλακτική λύση για την ακριβή ultramarine που βλέπουμε σε έργα του Τέρνερ, του Ρενουάρ και του βαν Γκογκ, ενώ η Μπερθ Μοριζό χρησιμοποίησε την απόχρωση cerulean μαζί με το ultramarine και το μπλε κοβαλτίου για να ζωγραφίσει το μπλε παλτό της γυναίκας στην Ημέρα του Καλοκαιριού, το 1887.

Το μπλε υιοθετήθηκε ως επίσημο χρώμα για τις βρετανικές στολές του Βασιλικού Ναυτικού και φορτώθηκε από αξιωματικούς και ναύτες από το 1748 και η πληροφορία δεν θα είχε καμία σημασία αν δεν είχαμε πολλά έργα τέχνης που απεικονίζουν πληρώματα του βρετανικού ναυτικού.

Ο Πικάσο χρησιμοποίησε το μπλε χρώμα της Πρωσίας αποκλειστικά κατά τη διάρκεια της Μπλε Περιόδου και ο Χοκουσάι το ίδιο χρώμα για το εμβληματικό του έργο The Great Wave off Kanagawa, και τα έργα της σειράς Mount Fuji. Όμως ο καλλιτέχνης που έχει συνδεθεί περισσότερο με το μπλε είναι ο Ιβ Κλάιν που έγινε διάσημος για τους μονοχρωματικούς του μπλε πίνακες στους οποίους χρησιμοποιούσε χρωστική ουσία ultramarine μαζί με συνθετική ρητίνη Rhodopas. Το αποτέλεσμα της τεχνικής του ήταν να παραμένει η λάμψη του χρώματος. Tο χρώμα έγινε γνωστό αργότερα ως International Klein Blu (IKB).